Arangkada of Leo Lastimosa for August 31, 2010

Libreng tawag sa US

Kay wa may trabaho tungod sa National Heroes Day ug Mandaue City Charter Day, sayo kong nauli gikang nagduma sa akong buntagong "Arangkada" sa DYAB Abante Pa, Bisaya.  Ako dayong giawhag ang akong asawa nga among suwayan ang bag-ong tanyag sa Google nga makatawag ka og landline o mobile phone gikan sa GMail.
Gitawgan namo ang mobile phone sa iyang pag-umangkon sa New York.  Nibagting dayon ang pikas linya.  Klaro kaayo ang signal apan katulgon nga tingog ang nitubag namo.  Dayon na diayng tungang gabii sa among gitawgan.  Maong nidalidali mig pangayo og pasaylo.  Ug nangita og lain niyang kaila nga mabiktima.

-o0o-

Nisugyot siya nga tawgon namong iyang higala sa Vernon British Colombia sa Canada, nga mas sayo pang gabii.  May gamay hinuon ming suliran.  Wa mi kahibawo sa numero sa telepono.  Online na man lang gyod mi, gisuwayan nako pag-Google ang iyang landline.  Tuod man, amo dayong nakit-an.  May mapa pa sa ilang pinuy-anan.

Labihang kuganga sa higala sa akong asawa.  Nga wa maglipudlipod pagkumpisal nga ang bugtong hinungdan sa iyang pagtawag mao nga libre.  Dul-an sa oras silang nagsulti.  Way problema sa signal.  Gawas nga klarong way limitasyon nga gipahamtang sa Google sa libreng mga tawag paingon sa Estados Unidos ug Canada hangtod sa kataposan ning tuiga.

-o0o-

Samang benepisyo ang gitanyag sa Skype niadto.  Apan wa na karon.  Turno na sab sa Google.  Nga nipasalig nga mas barato ang ilang bayranan kay sa ubang mga kompaniya.  90 sentabos ra ang matag gutlo sa tawag alang sa landlines sa Pransiya ug United Kingdom.

Apan, nakatag-an ka, bisan ang Google napakyas pagpaubos sa makalilisang nga bayranan sa telepono sa Pilipinas:  P4.98 ang matag gutlo sa landline; ug P7.70 matag gutlo sa mobile.  Kini tungod kay ang Pilipinas padayong nipahamtang sa usa sa labing taas nga termination fee sa tanang mga tawag nga moagi sa ilang mga linya.

-o0o-

Kon duna kay kapamilya sa US ug Canada, makapahimus ka sa libreng tawag gikan sa GMail hangtod sa pasko ug bag-ong tuig.  Makahimo kag bag-ong GMail account dinhi:  tinyurl.com/himogmail.  Ma-download nimo ang voice ug video chat plugin sa GMail dinhi:  google.com/chat/voice.  Makahimo ka na pagsugod og panawag.  Susiha lang daan palihug kon wa pa ba mangatug ang imong tawgan.
Nahinayak na man lang gyod kog paila sa GMail, tuguting akong sublion ang pagdapit sa pag-interact sa mga tulomanon sa DYAB pinaagi sa Google Talk.  Ginamit ang imong GMail account, makadownload ka sa gaan kaayong Google Talk application dinhi:  google.com/talk.  Ipuno ang dyab1512 sa imong contacts.  Pada-i dayon mig voice mail.  Nga among mapabati sa kahanginan gikan mismo sa GMail ginamit ang iyang built-in nga MP3 player.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada of Leo Lastimosa for August 30, 2010

            Boss sa media

 

     Tan-awa ra ning salida sa nagpatuong mga eksperto sa media.  Kuwang na lang og diyutay nga moingon nga "Mirisi!" kon hinayunon sa kagamhanan ang pagpanday og balaodnon nga mopahamtang og news blackout sa umaabot nga mga pagpamihag ug susamang mga panghitabo.  Nakamatngon ba kaha nga mora hinuon silang nidasig sa paglugpit sa kagawasan sa media, nidalidali pagpasabot nga angayng gapuson sa media ang iyang kaugalingon aron nga di na siya hilabtan sa kagamhanan.

     Kasagaran ini nila nagpasinaw lang sa ilang mga bangko.  Way bisan gamayng ideya sa inadlaw nga pakigbisog sa media sa paghipos sa mga balita.  Apan silay labing unang magwali nga sayop ning balitaa, sayop tong pagkasuwata.

          -o0o-

     Ang media kinahanglan nga pahinumdoman matag karon ug unya sa iyang mga gimbuhaton.  Ang media kinahanglan nga badlungon sa matag higayon nga mopakita og timaan sa pagtipas sa tarung nga agianan.  Ang media kinahanglan nga luwason gikan sa pag-abuso sa iyang gahom ug paglapas sa katungod sa inosenteng katawhan.

     Apan ang pagbadlong di mahimong maggikan sa kadagkoan sa kagamhanan.  Nga maoy kasagarang ikabangga sa media sa iyang inadlawng pagtuki sa batakang panginahanglan sa katawhan ug sa kadudahan nga mga transaksiyon sa kagamhanan.  Kon mga politiko maoy paundayonan, taptapan nilang mata ug gakotan ang baba sa media aron magsige na lang og yangu-yango.

          -o0o-

     Labawng hilas ang mga nagtawag sa ilang kaugalingon og "media watchdogs."  Nga kasagaran gisakpan sa mga tawong way alamag sa media.  Pipila sa mga tagduma nakatrabaho niadto sa media apan wa molungtad ni molampos.  Maong nidangop na lang sa pagpangayo og kuwarta gikan sa ubang kanasuran aron ikatingob ang ilang panahon sa pagpamantay sa media.

     Maong ganahan silang mopahamtang sa ilang hiktin ug kinaugalingon nga mga panglantaw aron lang may ikatimang sa media.  Alang nila ang media hugaw, kurakot, di kamao ug makadaot sa nasud ug sa katawhan.  Ug gitan-aw ang ilang kaugalingon nga maoy bugtong manluluwas sa media ug sa katawhan.

          -o0o-

     Ang labing takos nga makasubli sa kapuslanan o ka way kapuslanan sa media mao ang iyang mga konsumidor.  Nga maoy nagbasa, naminaw ug nagtan-aw sa media matag adlaw.  Silay labing unang makabantay kon may sakop sa media nga motulipsay, o mopahimus sa propesyon, o magpaggamit na sa hakog ug gamhanang mga interes.

     Mga konsumidor ang tinuod nga nagbuhi sa media.  Ang ilang pagsunod sa mga produkto sa media maoy nakadani sa advertisers, nakasuhol sa mga peryodista ug nakapalit og kahimanan pagpalihok sa media organizations.  Maong ang mga konsumidor sab, di ang gamhanang mga politiko ni nagpatuong tarung nga mga eksperto, ang tinuorayng makasilot sa masalaypon nga media.  Mahimo gani nilang pitlukon sa hingpit ang media.  Pinaagi sa paghunong na pagbasa, pagpaminaw ug pagtan-aw.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada of Leo Lastimosa for August 29, 2010

Tulisok sa media

Si Ombudsman Merceditas Gutierrez ang nitangtang ni Rolando Mendoza sa kapolisan niadtong Enero ug niyaka sa iyang motion for reconsideration sud sa pito ka buwan.  Hangtod nga gisakmit ni Mendoza ang tourist bus, gitanggong sa Quirino Grandstand ug gipatay ang mga bihag.  Apan ang media maoy gibasol nga sad-an.
Ang kapolisan maoy napakyas pagkumbinser ni Mendoza pagsurender.  Sila ang nasayop paggamit sa iyang igsuon, si SPO2 Gregorio Mendoza, sa sabutsabot.  Ug ang kapolisan mao ang nidakop ni Gregorio nga morang baboy atubangan sa daghang mga tawo nga maoy gituohang nakaaghat ni Rolando pagpamusil sa mga bihag.  Apan ang media gihapon maoy gibasol nga sad-an.

-o0o-

Sa di ka pa moapil og tulisok sa media tungod sa masaker sa Luneta, palihug palandonga kadiyot unsa kahay nahitabo kon wa pa magtagad ang media pag-cover sa hostage crisis:

• Taktak lang gihapon sa serbisyo si Mendoza;
• Pito lang gihapon ka buwan nga giyak-an sa Ombudsman ang mosyon ni Mendoza nga ibalik siya sa kapolisan;
• Mao ra gihapon ang kalidad sa mga polis nga nakigsabutsabot niya;
• Mahimong gamiton ug dakpon lang gihapon nila si Gregorio Mendoza; ug
• Mahimong mapatay lang gihapon ang mga bihag.

Ang bugtong kalainan mao nga di unta mahibawo ang katawhan unsa ang tinuod nga nahitabo sa Quirino Grandstand niadtong Lunes.

-o0o-

Sa di ka pa moapil og pasangil nga iresponsable ug nasobrahan ra ang media, pahinumdoman tika sa mosunod nga wa himoa sa media:

• Wa moapil ang media sa sabutsabot;
• Wa mosuway ang media pagkatkat sa bus aron pakigsulti sa hostage-taker ug sa mga bihag; ug
• Wa magsiyagit-siyagit og mga pangutana o mga sugyot ang media aron pagdapit sa pagtagad sa hostage-taker.

Ang bugtong sipyat mao ang pakighinabi sa estasyon sa radyo sa kaulohan sa hostage-taker sud sa 45 minutos dayong pabuto ni Mendoza sud sa bus.  Maong wa kalusot sa telepono ni Mendoza ang mga tawag sa kapolisan.  Apan ang sayop iya ra sa usa ka sibyaanan.  Di sa mas dakong bahin sa media nga igo lang nisibya sa mga panghitabo.

-o0o-

Ang sugyot pagpahamtang og news blackout sa sunod nga susamang mga krisis maoy usa sa labing binuang nga awhag nga nitumaw human sa trahedya.  Kay gipasikad sa taphaw nga pagtuo nga kon pahilumon lang ang media, magkadimao na ang kapolisan sa ilang mga gimbuhaton ug ang mga kriminal di na mawad-an sa ilang maayong panghunahuna.
Di angayng tugotan sa mga konsumidor sa media ang kagamhanan--labi na ang mapahimuslanon nga mga politiko--sa paggamit sa duguong hostage crisis aron paglugpit sa kagawasan sa katawhan sa pagpakisayod ug sa kagawasan sa media pagsibya.  Mas mapuslanong hagit sa kagamhanan ug mga politiko mao ang paghimong mas madasigon na sa mosunod nga mga panghitabo nga ihulagway sa media.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada of Leo Lastimosa for August 27, 2010

Di pa andam

Nisamot kaapiki ang kahimtang sa natangtang nga hepe sa Manila Police District (MPD) nga si Heneral Rodolfo Magtibay.  Nabisto atol sa imbestigasyon sa Senado nga bisan siyay ground commander sa hostage crisis sa Quirino Grandstand, iyang gitugotan si Manila City Mayor Alfredo pagmando sa pagsikop sa igsuon sa hostage-taker nga maoy gibasol nga nakapahugno sa sabutsabot ug nisangpot sa duguon nga rescue operation.
Nabisto pa gyod nga ang M16 rifle nga gituohang maoy gigamit ni Rolando Mendoza pagpatay sa iyang mga bihag iya diayng service firearm.  Nga wa sakmita gikan ni Mendoza bisan gitangtang na siya sa Ombudsman gikan sa serbisyo tungod sa kasong pagpangilkil niadtong Enero karong tuiga.

-o0o-

Di kana ra.  Nikumpisal sab si Magtibay nga sa wa pa moulbo ang pinusilay, nangabot na ang mga sakop sa SAF (Special Action Force) sa PNP.  Nga mas takos ug mas hingpit og kahimanan sa pagluwas sa mga bihag sud sa tourist bus.  Mas makapakugang ang iyang lusot nganong niinsistir siyang ang SWAT (Special Weapons and Tactics) team sa MPD ang molusad sa rescue operation:

• Kay wa kuno siyay gahom pagpalihok sa SAF ug wa siyang kahibawo kinsa sa labaw niyang mga opisyal ang angayng mohimo sa kamandoan; ug
• Kumbinsido siya sa katakos ug kaandam sa iyang SWAT pagluwas sa mga bihag.

-o0o-

Way nakasulti sa mga senador sa laing katin-awan sa kapakyas sa SAF pagpuli sa SWAT sa MPD:  Si Presidente Noynoy Aquino sa iyang press conference sa Malakanyang niadtong Miyerkules niingon nga wa kapuli ang SAF sa SWAT tungod sa kahawan ug kakuwang og tagoanan sa Quirino Grandstand.
Wa hinuoy nakapangutana ni Aquino atol sa presscon, labaw nang way nakatuki sa pakisusi sa Senado, kinsay nihukom nga himuon lang tigtan-aw ang SAF sa duguong rescue operation.  Managsama hinuon ang panagang nilang Aquino ug mga opisyal sa PNP nga niatubang sa Senado nga kalma kaayo si Mendoza sa unang mga takna sa sabutsabot ug wa gyoy nagtuo nga pamatyon niya ang mga bihag.

-o0o-

Way molalis ni DILG Secretary Jesse Robredo sa iyang pasalig sa mga senador nga kamatuoran gyod ang tumong sa hinugpong imbestigasyon sa DOJ, DILG ug mga representante sa pribadong sektor.  Apan nitataw siya nga ang kapolisan nga nipakauwaw sa nasud niadtong Lunes sa gabii di maoy PNP nga gitinguhang umulon sa pamunoang Aquino.
Kon wa diay silay bilib sa PNP, nganong nisalig man nga lahi ang mga polis nga nitubag sa hostage crisis?  Ang di matug-an nilang Aquino ug Robredo mao nga wa sila manginlabot kay ang duha ka buwan sa katungdanan wa pang kaandam nila sa nagbuntaog responsibilidad.  Kay matulisok man nga kon nanginlabot pa, mapalihok untang labing maayong mga puwersa sa PNP nga kuwang sa katakos ug kahimanan.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada of Leo Lastimosa for August 26, 2010

Duguong pangiyugpos

Karon naklaro na nganong lubay kaayong kapolisan sa pagbadlong ni Rolando Mendoza, ang hostage-taker sa Luneta, nganong wa pakita si PNP Chief Jesus Versoza, nganong wa manubag og pangutana si DILG Secretary Jesse Robredo ug nganong igo lang niluwat og kasarangang pamahayag si Presidente Noynoy Aquino.
Kay nagtuo diay silang tanan nga mahusay ang krisis sa malinawong paagi.  Nga kon padayunon lang ang sabutsabot makumbinser ra si Mendoza pagpalingkawas sa mga bihag ug pagtahan sa iyang kaugalingon.  Maong ang pasalig sa kapolisan sa Manila nga kontrolado nilang sitwasyon sayon rang nakapakumbinser nilang NCRPO Director Leocadio Santiago, Versoza, Robredo ug Aquino.  May gamay lang problema:  Sayop silang tanan.

-o0o-

Gipabakasyon nang Aquino ang ground commander sa nabulilyasong rescue operations sa mga bihag, hepe sa Manila Police District (MPD) nga si Chief Superintendent Rodolfo Magtibay.  Kinsa maoy labing sayop nga gipatubag sa pagpamihag sa ilang kaubang nataktak tungod sa pasangil sa pagpangilkil.
Si Mendoza maoy kanhi hepe sa MPD Mobile Patrol Unit.  Mahimong kumpare, o nakauban sa kaon, inom ug operasyon, o nautangan gyod nilang Magtibay ug kaubanan.  Mao diayng bisan pila ka higayon nga gipakita ni Mendoza ang iyang tibuok lawas sa pultahan ug ang iyang ulo sa bintana sa bus, way bisan usa sa iyang mga suod ang nangahas paghilabot niya.

-o0o-

Niangkon si Aquino nga ang SWAT (Special Weapons and Tactics) team nga niatake ni Mendoza sa bus di maoy labing maayong puwersa sa kapolisan.  Matod niya andam na unta ang SAF (Special Action Force) sa PNP apan wa dayon makapuli sa mga sakop sa MPD tungod sa kahawan ug kakuwang og tagoanan sa Quirino Grandstand.
Hangtod nga ningitngit.  Hangtod nga nisalida na si SPO2 Gregorio Mendoza.  Hangtod nga nagpabuto na si Mendoza.  Maong napugos pag-atake ang mga polis sa MPD bisan klarong di andam, bisan klarong way plano, bisan naglisod pagkupot sa maso ug bisan nagkapuliki pagpangita og pisi.

-o0o-

Salamat sa way hunong nga live coverage sa media, nabantang sa tibuok nasud ug kalibotan ang kakuwang og katakos ug kahimanan sa kapolisan.  Ang wa makita sa mga kamera ug sa mga taho sa media mao ang pagpangiyugpos ug nasobrahang kamasaligon nilang Aquino, Robredo, Versoza ug ubang opisyal sa kapolisan nga ang krisis bisan pasagdan lang mohusay ra sa iyang kaugalingon.
Ug kay wa man, ang media maoy pahimungtan.  Gisugdan na paggamit ang krisis sa bangis nga mga kaaway nga dugay nang naglungut-lungot paglugpit sa kagawasan sa prinsa.  Kon paundayonan sa bag-ong pamunoan, wa silay kalainan sa mga hari sa kakaraanan.  Nga nipatay sa mga mensahero nga igo lang nagda sa daotang mga mensahe.  Pasidaan lang:  Tungod sa kapakyas paglahi sa mensahero gikan sa mensahe, napukan ang ilang mga gingharian.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada of Leo Lastimosa for August 25, 2010

Masaker ni Noynoy

Nagduda ko nga hangtod karon, dul-an na sa duha ka buwan human sila nibanos sa gahom, silang Presidente Noynoy Aquino ug ang iyang mga sinaligan wa pa gihapon makadawat sa kalit ug dakong kausaban sa ilang politikanhong kahimtang--gikan sa pagka taga gawas ngadto na sa pagka tagduma sa nasudnong pamunoan.
Nabantang ni sa pipila na ka higayon sa batan-ong administrasyon.  Maghisgot lang ko og duha:  Una, ang pagpasa ni Aquino sa responsibilidad sa pagsumpo sa paspas nga pagtubo sa mga kaso sa dengue ngadto sa Department of Health (DOH); ug ikaduha, nga hinaot makapahigmata ni Aquino nga wa na siyay kapasahan, ang duguong hostage drama sa Luneta.

-o0o-

Tinuod nga iya sa DOH ang responsibilidad sa pagpatuman sa nasudnong kampanya batok sa dengue atubangan sa mas daghang na-ospital ug mas daghang nangamatay nga mga pasyente karong tuiga.  Iya rang tinudlo si Health Secretary Enrique Ona.  Siya ang tinuod nga haring gangis sa DOH.
Sa ato pa, siya ang labing dako og responsibilidad sa pagpanalipod sa kahimsog sa katawhan.  Gani, iyang responsibilidad ang tanang mga panghitabo sa nasud ug sa katawhan.  Samtang dunay mga mayor, kapitan ug konsehal, di siyang kabalibad kon sumbongan na sa wa makolektang basura o wa masulbad nga krimen.  Maong dugo sa iyang mga kamot ang masaker sa Luneta.

-o0o-

Pag-ulbo sa hostage drama sa alas-10 sa buntag niadtong Martes, gipasa dayong Aquino ang suliran ngadto sa kapolisan.  Igo lang niyang giawhag ang hostage taker, si Rolando Mendoza, pagtahud sa kinabuhi sa mga bihag.  Ang iyang pangabaga, si DILG Secretary Jesse Robredo, nagdumili gyod gani pagluwat og bisan unsang pamahayag.  Gidasonan si Aquino pagtunol sa hingpit nga responsibilidad ngadto sa kapolisan.
Nga angay lang.  Kay ang kapolisan man tinuod ang labing takos nga makasulbad sa krisis.  Bisan gani si PNP Chief Jesus Versoza nitugyan sa kaso ngadto sa iyang mga sakop.  Sa dakong bahin sa hostage drama, nilampos si Aquino pagpasundayag nga padayon ang naandang mga gimbuhaton sa iyang pamunoan.

-o0o-

Hangtod nga nahitabo ang higanteng bulilyaso sa kapolisan.  Nabantang sa tibuok nasud ug kalibotan ang mga polis sa Manila nga way igong plano, taktika, katakos ni kahimanan sa pagbadlong sa ilang kanhi kauban:  Siyam ka bihag ang patay.  Gidudahang pipila nila naunay sa pataka na lag rakrak nga kapolisan.
Ug nanghilam-os karon si Aquino sa krisis nga gipakaingon niya nga malikayan.  Wa gani diay siyang katawag, nga maoy sugo sa protocol, o bisan pagtubag na man lang sa mga tawag, sugo sa maayong pamatasan, ni Hong Kong Chief Executive Donald Tsang.  Igo na lang si Aquino sa pagpasubo sa mga kabanay sa mga biktima ug pagmando og imbestigasyon sa pakauwaw sa kapolisan.  Kinsay nag-ingon nga sayon ang pagpanimon sa Malakanyang?  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada of Leo Lastimosa for August 24, 2010

Mithi sa Ombudsman

Wa uroy pangilogi si Ombudsman Merceditas  Gutierrez.  Sa iyang pagduma sa tigom sa Asian Ombudsman Association karong semanaha, nga giduma sa Pilipinas karong tuiga, giumol ang Declaration of Ombudsmanship.  Nga naglista sa mosunod nga batakang mga mithi ug mga prinsipyo sa buhatan sa Ombudsman:

• Katakos sa institusyon;
• Kagawasnon sa institusyon;
• Kadali nga duolon sa institusyon;
• Kasihag sa mga transaksiyon sa institusyon;
• Kadali niya nga nakatubag sa mga panginahanglan sa katawhan; ug
• Katakos pakiglambigit sa ubang mga institusyon.

-o0o-

Ang deklarasyon maoy nitapos sa duha ka adlaw nga tigom sa ombudsmen sa mga nasud sa Asya, apil nang mga makinaadmanon ug kadagkoan sa nagkalainlaing kahugpongan sa katawhan.  Nanambong ang mga representante sa China, India, Pakistan, Malaysia, Brunei, Cambodia, Singapore, Thailand, Vietnam, and Indonesia.
Unsa kahay dagway ni Gutierrez nga niasoy sa iyang kaubanan sa iyang kapakyas sa kasagaran, kon di man sa tanan, nga mga prinsipyo sa ilang buhatan?  Ang duha ka kaso sa impeachment nga iyang giatubang sa Kongreso kabahin lang sa lapad nga pagduda nga ang iyang buhatan nahimong tigpanalipod inay tigbadlong sa mga kawatan sa kagamhanan.

-o0o-

Unsa may katakos nga iyang ikapanghambog?  Nga kapin sa 90% sa mga kasong iyang gipasaka sa Sandiganbayan nabasura man?  Unsa man siya kagawasnon nga hangtod karon wa man siyang kapasaka og bisan usa na lang ka kaso batok ni kanhi presidente Gloria Arroyo ug sa iyang pamilya?
Ubos sa iyang pagduma, ang Ombudsman lisod kaayong duolon, nagsige og tago ug yaka sa mga kaso nga napasaka ug labihan kamahadlukon sa gamhanang mga politiko nga gipasanginlan og kahiwian ug mga eskandalo.  Inay ipatigbabaw ang desentralisasyon nga gipatuman sa mga nag-una niya, way mapasaka nga kaso, bisan unsa kagamay, kon di moagi sa iyang buhatan.  Diin lawalawaan ang mga kaso hangtod nga makalimtan.
Dihang niasumir si Pres. Noynoy Aquino sa Malakanyang, kalit nga niabtik si Gutierrez.  Apan gagmay lang gihapon nga mga tambasakan ang gipahimungtan.  Ug uwahi nang tanan.

-o0o-

Sa unang pagduaw ni Gutierrez sa Sugbo isip Ombudsman, giulug-ulogan niya ang nagpakabana nga mga magpapatigayon pinaagi sa paghimo nilang kaabag sa kampanya batok sa pangurakot.  Tuod man, nangisog ang mga magpapatigayon pagkiha nilang kanhi Lapulapu City mayor ug karon Kongresista Arturo Radaza.  Di tiaw nga pagpanggukod ang ilang nahiagoman.  Apan ang mga kaso nga ilang gipasaka padayong giyak-an ni Gutierrez.
Sa ikaduha niyang pagduaw sa Sugbo, gitigom ni Gutierrez ang tanang mga buhatan sa kagamhanan ug pribadong kahugpongan.  Nga gawas nga giulug-ulogan na sab nga mahinungdanon silang kabahin sa kampanya gikantahan pa gyod og "Pilipinas Kong Mahal."  Wa kong kadungog unsay iyang tingog, apan kon pasikaran ang nahimo sa iyang buhatan sa labing dagkong mga kasong pagpangawkaw sa Sugbo, labihan niyang yabaga.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada of Leo Lastimosa for August 23, 2010

Pagpapas sa karatula

Ang bisan unsang pasidungog nga nakuha ni Gobernador Gwen Garcia sa iyang pagtanyag pagbukas sa sabutsabot uban sa Kagamhanan sa Dakbayan sa Sugbo mahitungod sa kahimtang sa dul-an sa 5,000 ka pamilya sa mga luna ubos sa Provincial Ordinance 93-1 napapas dihang iyang gitataw nga makasugod lang ang sabutsabot kon tangtangon ang mga karatula sa South Road Properties (SRP) nga iyang gisabot nga nanginsulto niya.
Kaingon ba nako og nakatugkad na si Garcia sa kamahinungdanon sa kaugmaon sa mga molupyo sa dakbayan nga nahimutang sa mga luna nga gipanag-iya sa lalawigan.  Nganong iya man hinuong gihimo nga bihag sa mga karatula sa SRP nga natukod tungod sa hilanat sa niaging piniliay?

-o0o-

Ang kamatuoran mao nga ang kontrobersiya sa 93-1 labihan kakomplikado nga di makiangayon ngadto sa tanang hingtungdan kon ilambigit sa mga karatula nga gibutang ni kanhi mayor karon Kongresista Tomas Osmeña.  Sa usa ka bahin, apiki ang Kapitolyo kon magpabilin ning di mahusay:

• Nagpat-ak-pat-ak ang mga luna nga naimpas na ug busa di na kahilabtan, maong higanteng labad sa ulo sa Kapitolyo ug sa ikasabot nilang mga magpapatigayon unsaon pagtikad ang mahalon na kaayo nga mga luna;
• Gikahadlokan nga mamahimong duguon ang pinugsanay nga pagpapahawa sa kaliboan ka mga pamilya nga wa pang kaimpas ug wa pa gyong kasugod pagbayad; ug
• Padayong matanggong ang "Ciudad" ug ubang mga proyekto sa Kapitolyo nga naggapos tungod sa away uban sa dakbayan.

-o0o-

Sa pikas nga bahin, di sab sayon ang kahimtang sa dakbayan.  Bisan mahinayon pang binayloay sa yuta, nga mao ray masaarong sulbad sa krisis:

• Motumaw gihapon ang makiangayon nga mga pangutana nilang Cebu City Mayor Mike Rama ug kanhi konsehal Joy Pesquera, nga maoy gibasol sa orihinal nga sabutsabot ug sa panaghigalaay nilang Garcia ug Osmeña, kon may katungod bang Kapitolyo pag-apil sa binayloay sa mga luna nga nabayran na sa mga molupyo?; ug
• Unsaon man pagpaningil sa dakbayan ang mga molupyo nga wa gyong kabayad atubangan sa nagbuntaog niyang suliran sa panalapi tungod sa higanteng utang sa SRP?

-o0o-

Upat ka karatula ang gibutang ni Osmeña sa SRP:  Ang una natukod sa niaging tuig ("Please Dim Your Lights.  This is Not the Province.") ug ang laing tulo dayong piniliay karong tuiga, "This Way to the SUP (South Underwater Properties 19 kilometers away," gisundan sa karatulang "Your Provincial Taxes at Work," ug ang kataposan, "A Proud Blunder of Gov. Gwen Garcia.  I'm Sorry."
Inay himuong bangil sa sabutsabot sa 93-1, mas makiangayon ang sugyot nga pamatud-an ni Garcia nga bakak ang mga karatula pinaagi sa:  Una, paghayag sa suga sa tanang kalungsoran; ug ikaduha, apan mas lisod, pagpahubas dagat ibabaw sa luna sa mga Balili nga iyang gibayran og dul-an sa P100 milyones sa buhis sa mga Sugbuanon.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada of Leo Lastimosa for August 22, 2010

Duko ug paawot

Kon may laing mayor nga mangahas pagsunod ni Daanbantayan Mayor Ma. Luisa Loot nga nisukol ni Gobernador Gwen Garcia, bantay lang siya.  Kay tungluhon dayon siya sa Cebu Municipal Mayors League, hagiton paghingan sa ubang mga mayor nga susama niya og panghunahuna ug ihulagway nga "batabataon."  Bahala na kon ang pangu sa ilang kahugpongan manghod sa gobernadora.  Ug busa, kon nauso pa lang unta ang kaikog sa ilang pamilya, di unta manginlabot.  Kay mas takos man ang iyang maguwang nga makapanalipod sa iyang kaugalingon.
Apan unsa may gipaabot sa mga mayor sa ilang pagsugot nga si Dumanjug Mayor Nelson Garcia ang mangu nila?  Kinahanglan nga moduko sila ug magpaawot sa mosunod nga tulo ka tuig.

-o0o-

Kaluoy sa mga mayor sa kalungsoran sa Sugbo.  Bisan pa sa giingon ni Loot nga pagpangasaba ni Gobernador Garcia nila atubangan sa daghang mga tawo, way laing kapilian gawas sa pagsunod sa bisan unsay isugo sa Kapitolyo.
Mao nga bisan sa kadaghan sa mas mahinungdanon ug mas dinalian nilang mga gimbuhaton sa ilang lungsod, nagtapok morang mga suso aron pagpadayag sa ilang padayon nga pagpaluyo ni Garcia human niulbo ang ilang away ni Loot.  Mas mahinungdanon ug mas dinalian diay ang pagdupa sa gobernadora kay pagtuman sa ilang labing batakan nga mga gimbuhaton alang sa tinuod nilang "boss," ang katawhan di ang mga Garcia.

-o0o-

Unang nabantang ang kapahoy sa mga mayor sa kalungsoran atol sa kampanya sa niaging piniliay.  Nanawat sila og kuwarta gikan sa kampo ni Senador Manny Villar ug nisaad pagpaluyo sa iyang kandidatura.  Apan dihang nideklarar ang gobernadora og gubat batok ni Villar, way laing nahimo ang mga mayor gawas sa pagbakwi sa ilang pasalig.

Ug wa sila masayop.  Si Villar usa na lang ka kasarangan nga sakop sa Senado human sa piniliay.  Bisan nangiwit gihapon si Gibo Teodoro, nagpabilin si Garcia sa Kapitolyo arn pagsabod og mga proyekto sa mga mayor nga mo-amen niya.

-o0o-

Unsay nahibilin nga kapilian ni Loot?  Kon di na mapasaylo ni Garcia ang iyang pagpanghilabot sa ilang mga nawong, nga mas maayo pang baga kay sa peke, di na siya makapaabot og bisan unsang hinabang gikan sa Kapitolyo.  Mahimong di na gani kapanangpit ni Kongresista Benhur Salimbangon.  Nga utro sang kurog ni Garcia.
Makahimo hinuon si Loot pagpasilong ni Bise Gobernador Greg Sanchez.  Nga sama niya gikasungi sab ni Bogo City Mayor Junnie Martinez.  Haligi si Sanchez sa Partido Liberal sa Sugbo, nga nihit kaayo og mga mayor sa kalungsoran.  Kon mosugot si Presidente Noynoy Aquino nga ipadayon ang karaang pamolitika pagbuhong sa mga sakop sa iyang partido, mahimo nga di hingpit nga magmingaw ang Haladaya Festival ug ang Daanbantayan.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada of Leo Lastimosa for August 21, 2010

Lubay si Loot

Pagkahibawo nako sa pag-ulbo na sab sa laing away nilang Gobernador Gwen Garcia ug Daanbantayan Mayor Ma. Luisa Loot, wa na ko makugang.  Kay pulos sila babaon.  Pulos way pugung-pugong nga manulti.  Busa ang bisan unsang kasabotan nga nakahilot sa karaan nilang panagsungi kasamtangan lang.  Moabot ra gihapong adlaw nga magkabangga sila pag-usab ug di nang kapugong sa naandan nilang kainit og buot.
Mao nga dihang napilde si Garcia sa Daanbantayan sa niaging piniliay ug dihang giisnab ni Loot ang Pasigarbo sa Sugbo karong tuiga, may sukaranan ang ilang mga suod sa pag-ihap sa mga gutlo kanus-a maupos ang pabilo sa pailob ni Garcia.

-o0o-

Tuod man, sa kahinangop sa tanan nilang politikanhon nga mga kaatbang, way tihik-tihik ang ilang binayloay.  Gihulagway ni Garcia nga baga og nawong si Loot.  Kinsa gawas nga nisumbalik nga diktador si Garcia nipasumbingay pa gyod nga maayo na lang ang iyang nawong nga baga kay tinuod pa man, di sama sa ubang nawong nga peke na.
Apan sama sa una nilang away, nagtuo ko nga magkauli ra gihapon sila.  Kay wa silay laing kapilian.  Silang Garcia ug Loot nagkinahanglan sa usag-usa alang sa ilang politikanhong mga ambisyon.  Bisan sa nag-alintabo nilang away karon, maglamanohay ra gihapon sila.  Kay ang mga alternatibo sa ilang alyansa di madanihon.

-o0o-

Mas lisod alang ni Garcia ang pakig-alyansa sa labing higpit nga kaatbang ni Loot sa Daanbantayan. Kay si Engr. Augusto "Dodong Itok" Corro igsuon ni Lapulapu City Mayor Paz Radaza.  Nga asawa ni Kongresista Arturo Radaza.  Nga samtang di sama kakusganon ni Kongresista Tomas Osmeña, usa sa pipila lang nga isog kaayo nga nakigsangka ni Garcia.
Lisod sab alang ni Loot ang pakig-uli sa mga Martinez sa ika-upat nga distrito sa Sugbo.  Kay samtang linudhan siya sa kasal ni Bogo City Mayor Junnie Martinez, lawom na kaayo ang ilang pakigsakbang sa mga Martinez.  Gani, ang hangtod karon wa pa masulbad nga mga kaso sa pagpamusil, nga nakapatay ug nakasamad na og pipila ka mga lider ug mga dumadapig sa politika, gidudahang nahilambigit sa ilang dinumtanay.

-o0o-

Ang pangu sa mga mayor sa kalungsoran sa Sugbo nga si Dumanjug Mayor Nelson Garcia niingon nga bata-bataon ang mga pasangil ni Loot batok sa iyang maguwang nga gobernadora.  Ang baruganan sa mga mayor gihulagway dayong Loot nga "self-serving."

Sa akong pagsuwat ini, nipakita na hinuon og timaan si Loot sa paglubay.  Ang mga sakop sa media na ang iyang gibasol nga maoy nagpaburot sa ilang away.  Matod ni Loot nakaluwat siya og di maayong mga pamahayag batok sa gobernadora kay gisigehan siya og tawag sa reporters.  Nakabatyag na ba nga wa siyay dag-anan kon di gyod lung-an ni Garcia?  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada of Leo Lastimosa for August 20, 2010

Torpe sa dengue

Angayng sukmatan ang mga politiko sa padayong pagdaghan sa mga na-ospital ug mga nangamatay sa dengue.  Atubangan sa ilang pag-insistir sa fogging operations ug ubang paukyab sa pagpatay sa mga lamok nga nagda sa makamatay nga sakit.  Bisan hagbay ra silang gipasidan-an sa Department of Health (DOH) nga di epektibo ang ilang gipamalit nga mga kemikal batok sa dengue.
Tuod man, gipikatan lang sa mga lamok ang ilang fogging; ug gikataw-an lang ang mga kemikal nga ilang gibubo sa nagpundo nga tubig.  Kon mao, nganong nagpapating man gyod ang mga politiko pagpangompra og mga kemikal?  Mahimong bugo lang gyod ug lisod pasabton.  O nag-apas sa tambok nga komisyon.

-o0o-

Nga di nila makuha gikan sa pagpanilhig sa palibot, paglabay sa nangalisbo nang basura, pagbuslot sa nagpundong tubig ug pagpangita og kalutsan sa nabara nga mga kanal ug pagtultol ug pagyabo sa tanang mga gomang ligid, nabiyaang mga baril, balde, planggana ug ubang sudlanan sa tubig.
Kon di pasayluon ug kapnan pag-apil ang mga himan sa tarung ug tukmang mga paagi pagbatok sa dengue, gamay rang ilang masikbot.  Kay pila ra man tuod ang komisyon gikan sa mga silhig ug mga pala?  Maong pilit sila sa kemikal.  Bahala na kon, sama sa nahitabo sa mga opisyal sa Dakbayan sa Sugbo, lahi ang kemikal nga gihatod (lambdacyalothrin) kay sa kemikal nga ilang gi-order (aqua resigen).

-o0o-

Nganong, mangutana ka, init man kaayo ko ining lokal nga mga opisyal nga hangtod karon kemikal lang gihapon ang gigamit batok sa dengue?  Kay gawas sa ilang pagpanguwarta sa seryusong hulga sa katilingbanong kahimsog, ang dako nilang influencia mahimong makadasig sa pipila ka katawhan pagsunod sa sayop nilang sanglitanan.
Nga posibleng maoy hinungdan nga mas daghan ang na-ospital ug mas daghan ang nangamatay sa dengue dinhi sa ato.  Kay inay sundon ang tambag sa DOH pagpanlimpiyo sa palibot, gipaundayonan ang mas sayon nga kiat sa mga politiko.

-o0o-

Labing uwahing ebidensiya nga nanakod nang kaamaw sa mga politiko mao ang pag-awhag sa kadagkoan sa mga tulonghaan nga mag-pajama ang mga tinun-an aron di mapaakan sa mga lamok.  Hinaot may makahunghong sa mga prinsipal ug mga magtutudlo nga makalikay lang sa lamok ang mga bata kon himuon silang morang mummies sa karaang Ehipto--puston ang tibuok nilang lawas, mga kamot ug mga tiil, hasta ang tibuok nilang nawong.
Ang Sugbo ug Central Visayas usa sa unom ka rehiyon sa nasud nga kapin na sa 1% sa mga pasyente sa dengue ang nangamatay.  Nga nakapaalarma na sa DOH.  Kansang kadagkoan nipasidaan nga patakaan lang gihapon ang kampanya batok sa mas bangis nga kagaw sa dengue, mahimong madoble ang gidaghanon sa mga mangamatay sa mosunod nga mga buwan.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada of Leo Lastimosa for August 19, 2010

Dagko ray buhong

Kon gitugotan pa ang P100 nga usbaw sa suholan nga gipangayo sa labor, motubo unta ang inadlaw nga suholan sa mga mamumuo sa Sugbo ug Central Visayas ngadto sa P367.  Mas gamay lang gihapon sa minimum nga suholan sa Metro Manila nga P404.  Ang binuwan nilang suholan mahimo na untang  P11,000.  Mas gamay kon itandi sa minimum nga suholan sa mga magtutudlo nga P12,000.
Inay manaktak og mga kawani o manera sa ilang mga pabrika, nga maoy pasidaan sa mga magpapatigayon nga sakop sa Regional Tripartite Wages and Productivity Board (RTWPB), modaghan untang halin ug molambong mga patigayon.  Kay makapalit nang mga kawani pagpalit sa ilang mga produkto ug mga serbisyo.

-o0o-

Apan kon unsa katihik ang atong kagamhanan sa pagtakda sa suholan sa mga mamumuo, mao sab sila kamanggihatagon sa pagtakda sa mga suholan ug mga benepisyo sa mga tagduma sa government owned and controlled corporations (GOCCs).
Kuwentaha ra gud ang kinatibuk-ang suholan ug mga benepisyo ni Administrador Armand Arreza sa Subic Bay Metropolitan Authority (SBMA):  P26.9 milyones niadtong 2009; sa ato pa, 2.24 milyones ang iyang nadawat matag buwan; sa ato pa, P74,667 ang iyang natigom matag adlaw; sa ato pa, P3,111 matag oras; ug sa ato pa, P51.85 ang iyang nasikbot matag segundo.

-o0o-

Bisan si Budget Secretary Butch Abad nanalipod sa dagkong suholan ug mga benepisyo sa mga tagduma sa GOCCs.  Kay kinahanglan nga ambasan ang mas dagkong suholan sa pribadong sektor aron makadani og takos nga mga tagduma.
Apan nahibawo ang tanang hingtungdan nga may mga tagduma sa GOCCs nga gitudlo di tungod sa ilang katakos ni kasinatian.  Kon dili tungod sa ilang kasuod sa mga nagtungkawo sa Malakanyang.  Ug nga wa silay laing lingaw ug way laing kapahimutangan.  Susiha lang palihug nganong gitudlo silang Prospero Pichay sa Local Water Utilities Administration (LWUA) ug Winston Garcia sa Government Service Insurance System (GSIS).

-o0o-

Kon mao nga dagkong suholan diay ang gikinahanglan aron madani ang labing takos nga mga tagduma sa GOCCs, nganong di man gamiton ang samang tag-as nga mga suholan ug mga benepisyo aron pagdasig sa kasarangan nga mga kawani sa kagamhanan ug pribadong mga kompaniya paghimo sa labing takos nila nga pangalagad?
Motrabaho ba lang diay ang dagkong mga insentibo alang sa labing dagko nga mga opisyal sa kagamhanan ug mga patigayon?  Nganong kon mangayo na og di kaayo dagkong insentibo ang kasarangan nga mga kawani, modayon man og pamalibad ang kadagkoan nga way nahot ang kagamhanan ni pundo ang pribadong mga kompaniya?  Mga dagko ra ba diay ang kamao nga mokaon?  Kanus-a man sila motuo nga di intawon puthaw ang tiyan sa mga kabos?  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada of Leo Lastimosa for August 18, 2010

Suki sa SK

Di silang Presidente Noynoy Aquino ug DILG Secretary Jesse Robredo ang unang niawhag nga papason ang Sangguniang Kabataan (SK).  Natuki na sa niaging ika-14 nga Kongreso (ika-15 na ni rong naglingkod) ang balaodnon ni kanhi senador Nene Pimentel, ang amahan sa Local Government Code (LGC), kansang mga probisyon mao ra say nagtuko sa SK.
Igo lang gidasonan nilang Aquino ug Robredo ang gisugyot ni Pimentel nga ipuli sa SK:  Magpili og usa ka representante sa mga batan-on nga palingkuron sa konseho sa matag barangay.  Makabuylo na ba karon ang gibanhaw nga mga balaodnon pagpapas sa SK nga natanggong sa mga komitiba sa niaging Kongreso?

-o0o-

Masabot kaayo nganong kusganong nisupak pagpapas sa SK si Senador Bongbong Marcos.  Kay iyang amahan, si kanhi presidente Ferdinand Marcos, maoy nagtukod sa Kabataang Barangay (KB), ang gituohang sukaranan sa SK, niadtong 1975, o 35 ka tuig nang nilabay.
Makakita hinuon og alyado si Marcos sa SK National Federation, ni kanhi kongresista Raul del Mar ug mga kongresista ug mga senador nga niawhag nga inay papason usbon lang ang SK.  Ang labing komprehensibong mga sugyot naggikan ni kanhi kongresista Risa Hontiveros.  Nga naglakip sa paghatag sa SK og mas dakong gahom pagpasiugda og mga proyekto ug paggasto sa ilang pundo ug pagbadlong sa politikanhong dinastiya sud sa SK.

-o0o-

Si Rengel Pelayo, presidente sa SK Cebu City Federation, niawhag nga ilangay ang piniliay sa SK sa di pa mapatuman ang kausaban aron di na magpadayon ang ilang kainutil:  Ang mga proyekto sa SK nga aprobado na sa konseho sa SK ug sa konseho sa barangay matanggong kon di pirmahan sa kapitan.
Ang pagtuon sa UP, DILG ug Unicef nagbutyag sa kahuyang sa SK pagkonsulta ug pagtubag sa mga panginahanglan sa kabataan, dakong kang-a tali sa mga proyekto sa SK ug sa tinuorayng panginahanglan sa kabataan ug ang ka way kasayuran sa katawhan sa papel sa SK.

-o0o-

Uyon kong Pres. Aquino nga may ubang mas epektibong paagi paghatag og gahom sa mga batan-on gawas sa SK.  Gawas pa, lisod panalipdan nganong ang mga batan-on ray tukoran og sanggunian ug palingkuron sa lokal nga mga bay balaoranan.  Nganong di man hatagan sa samang katungod ang ubang huyang nga mga hut-ong sa katilingban sama sa kababayen-an, mga kabos nga taga dakbayan, mga tawong may kakulian sa panglawas, mga mamumuo ug mga mag-uuma?
Tingali moingon ka nga haskang daghana nang suweldohan kon palingkuron ang mga representante sa tanang huyang nga mga sektor.  Gawas pa, marepresentahan na sila sa regular nga mga konsehal ug mga bokal.  Kon maong marepresentahan ang ubang mga sektor, nganong di man ang mga batan-on?  Dunay nangalisbo sa SK nga lisod kaayo nga singuhon.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com