Arangkada of Leo Lastimosa for September 11, 2010

Kilkil sa katalagman

Nakadungog na tingali ka sa kahibung sa usa ka pari nga nakakita og estatuwa ni Buddha tapad sa rebulto ni Hesukristo sa tindahan nga bag-o lang niyang gi-bendisyonan.  Mas nakugang siya sa katin-awan sa tag-iya:  "Paneguro lang ning amo, Padre, kay kon di mi paminawon ni Kristo makadangop pa ming Buddha."
Mas duol pa gani tingali sa imong kasingkasing ang sugilanon sa usa ka inahan nga mabalak-an kaayo nga nimaymay sa iyang bata pagtuon sa major exam sa lisod nga subject nga hagbungunon na siya, "Wa kay ligoy ron ha, pagtuon gyod.  Unya hatagi diay ko sa ngan sa imong maestra kay tingalig may kaila tang makahangyo niya."

-o0o-

Masulub-on kong motaho nimo nga mao sab ni nahitabo sa atong kampanya batok sa dengue.  Napamatud-an na sa atong kasinatian sa daghan na uyamot nga kasinatian, ug wa nay bisan usa nga mangahas sa paglalis, nga ang pagpanlimpiyo sa palibot maoy labing epektibong panagang batok sa makamatay nga sakit.
Apan ang atong lokal nga mga opisyal mosaling-it gyod sa paggamit og kemikal sa paglusad og fogging ug mist-spraying.  Bisan ang kadagkoan sa Department of Health (DOH), nga maoy nagsige og pasidaan sa kainutil sa fogging ug mist-spraying batok sa lamok ug sa kadaot batok sa katawhan ug kalikopan, niduko na sa papating sa mga politiko.

-o0o-

Mahimong nakumbinser silang Dr. Eric Tayag, nasudnong epidemiologist sa DOH, nga sa di pa silang kasugod og pasirit sa kemikal makalupad nang mga lamok.  Busa igo lang sila nga naghatag sa katawhan og sayop nga sukaranan sa pagkumpiyansa inay nga maninuod gyod sa pagpanlimpiyo sa ilang palibot.
Apan mahimong, sama sa tag-iya sa tindahan ug inahan sa hagbungunon nga tinun-an, igo lang silang naneguro.  Nga tingali diay og matsambahan sa fogging ug mist-spraying ang mga lamok, di na sila kinahanglang maghago sa paghipos sa mga basura ug pagyabo ug pagpaagas sa tanang nagpundong tin-aw nga tubig.

-o0o-

Sa usa ka yanong pinuy-anan, mahimong sayon rang pagpanilhig sa tanang basura ug pagyabo sa tanang nabiyaan nga mga balde, planggana, karaang ligid ug ubang sudlanan sa tubig.  Apan sa usa ka barangay, o lungsod, o dakbayan, nga napasagdan na sa daghang katuigan, dako na kaayong gasto ug trabaho ang paghipos sa tanang hugaw ug pagpaagas sa tanang kanal.  Labi na kay di kabutangan sa ilang mga ngan ug hulagway ang mga imburnal.
May mga politiko gyod hinuon nga wa lang maneguro.  Gipahimuslan gyod nila ang kahadlok sa dengue aron pagpalusot sa makalilisang nilang mga komisyon sa way kapuslanang mga kemikal.  Sa mga nanguwarta sa katalagman sa dengue, di si Kristo, ni si Buddha, ni si bisan kinsang kaila nilang magtutudlo, makaluwas sa pagkalaglag sa ilang mga kalag.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada of Leo Lastimosa for September 10, 2010

Joker ni Arroyo

Ang pag-angkon ni Pres. Noynoy Aquino og responsibilidad ug pagpangayo og pasaylo sa napakyas nga rescue operation sa hostage taking sa Quirino Grandstand gihulagway ni Senador Joker Arroyo nga nakapabarato sa buhatan sa presidente.  Sakit ang komentaryo kay si Joker nahimong executive secretary ug usa sa labing sinaligan ni anhing presidente Cory Aquino.
Apan human sa pagdupa ni Joker sa mga eskandalo ni kanhi presidente Gloria Arroyo, nga niapil pa gani siya paghasi sa star witness sa NBN-ZTE scandal nga si Jun Lozada, wa na siyay kalainan sa mga turutot ni Arroyo nga hangtod karon di pang kadawat nga si Aquino ang nakadawat sa makabungog nga mayoriya sa niaging piniliay.

-o0o-

Mas dalayegon ang pag-angkon og responsibilidad ni Aquino kay sa paglikay-likay sa mga eskandalo nga nihamok sa napulihang pamunoan ni kanhi presidente Arroyo.  Kinsa nipalabi sa pagtago ug pagtak-om atubangan sa sibaw nga mga pagsaway ug mga pangutana sa nangalisbo niyang mga transaksiyon.

Sa di pa manghambog ang mga alyado ni Arroyo nga mas takos silang niatiman sa mga krisis niadto, angay silang pahinumdoman nga 57 ang nangamatay sa masaker sa Maguindanao.  Nga gitulisok ngadto sa ilang alyadong mga Ampatuan.  Ginamit ang mga armas ug mga bala sa Department of National Defense (DND).  Nga mahimong usa sa mga hinungdan nganong nangiwit ang ilang piliunon pagka presidente.

-o0o-

Sa mga nanaway nganong wa mohupot si Aquino og mas aktibong papel paghusay sa krisis niadtong Agosto 23, mas makalilisang ang alternatibong hulagway nga gusto nilang makita:  Kon nisapaw pa silang Aquino, DILG Secretary Jesse Robredo, DILG Undersecretary Rico Puno ug mga tigpamaba nga silang Sonny Coloma ug Ricky Carandang, nga pulos way kasinatian pagpalingkawas sa mga bihag, pangilogan ang tanang hingtungdan nga maghunahuna sa sangpotanan.
Way makalalis sa kasinatian nilang Manila City Mayor Alfredo Lim, MPD Chief Rodolfo Magtibay, Koronel Orlando Yebra ug kaubanan.  Ang ilang pagkabulilyaso di kapapas sa kamatuoran nga silay labing takos nga mohusay sa krisis.
-o0o-
         Ang tinuorayng sukod sa katakos ni Aquino mao ang iyang himuon human sa iyang gimando nga imbestigasyon sa trahedya.  Kon padayong duphan ang iyang mga sinaligan bisan pa kon mapamatud-an nga di haom sa mga katungdanan nga ilang gihuptan, hingpit nang kadudahan ang iyang katakos ug kaligdong.
Hinaot makakat-on si Aquino sa pipila sa labing mahinungdanon nga mga pagtulon-an sa krisis:  Angay diay siyang molantaw lapas sa iyang kaubanan sa Ateneo ug sa iyang mga tigpaluyo sa piniliay pagpangita sa labing takos nga mga kaabag pagpatuman sa iyang mga panumpa pagbadlong sa pangurakot ug pagpapas sa katimawa; di diay makaayo nga padayong tagbawon ang tanang gipangayo sa mga kampo nilang kanhi Senador Mar Roxas ug Bise Presidente Jojo Binay; ug di diay angayng tumanon ang tanang sugyot sa iyang mga igsuon.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada of Leo Lastimosa for September 9, 2010

        Pagpuo sa lamok

    Tungod sa kapakyas sa mga kemikal pagsumpo sa dengue sa kapin na sa 100 ka nasud sa kalibotan nga natakboyan, napugos ang mga siyentipiko pagpangita og laing mga paagi.  Pipila nila nangangkon nga malampuson ang mga pagsuway sa mga laboratoryo sa mosunod nga mga paagi pagpitol sa katakos sa mga lamok pagpakatap sa makamatay nga sakit:

• Ang Malaysia mobuhi na sugod sunod buwan sa lalaking mga lamok nga giusab aron nga ang ilang mga anak dali rang mamatay;
• Ang Australia nakamugna og kagaw nga makalaslas og katunga sa kinabuhi sa mga lamok aron nga di nang kasanay ni makapakatap sa dengue; ug
• Ang Britanya niusab sa mga lamok nga motangtang sa mga pako sa babaye nilang mga anak.

-o0o-

    Nilang tanan, ang Malaysia maoy labing abante.  Paluparon na sunod buwan ang 3,000 ka lalaking Aedes aegypti sa duha ka estado sa Malaysia.  Ang field trial mosunod sa mga pagtuon sukad pa sa 2006.  Gidasig ang katawhan pagpahibawo dayon sa kagamhanan unsay epekto sa eksperimento sa ilang palibot.
    Apan ang environmentalists nipasidaan nga ang eksperimento gawas nga mapakyas pagbadlong sa dengue makadaot pa gyod sa kinaiyahan.  Matod nila ang mga lamok may katakos pagpahaom sa bisan unsang kausaban sa ilang palibot ug busa mahimong molahutay sila ug padayong mopasakit ug mopatay sa ilang mga biktima nga, segun sa World Health Organization (WHO), niabot na og 50 milyones.

-o0o-

    Sa ilang bahin, mga eksperto sa Australia nanghinaot nga ang kagaw nga "Wolbachia," bisan sa gawas na sa laboratoryo, takos nga makapuo sa dagkong babayeng mga lamok nga maoy may katakos pagpakatap sa dengue.  Researchers sa University of Queensland sa Brisbane nigamit sa strain sa Wolbachia nga makaiban og katunga sa kinabuhi sa ilang host.
    Laing alas sa Wolbachia:  Ang matakdan nga lalaking mga lamok makapaanak lang sa mapatakdan sab nga babayeng mga lamok.  Ang babayeng mga lamok nagkinahanglan og usa ngadto sa tulo ka semana sa di pa makapasa sa kagaw sa dengue ngadto sa ilang biktima.  Pinaagi sa Wolbachia, mamatay na sila sa di pa makapanakod.  Nabalaka hinuon ang mga eksperto nga maalkontrahan sa mga lamok ang Wolbachia pinaagi sa pagpamubo sa incubation period sa dengue.

-o0o-

    Ang Oxford University sa Britanya nitaho og mas talagsaong eksperimento.  Malampuson nilang nabutangan og dominant lethal gene ang mga lamok nga mopamubo sa mga pako sa babaye nilang mga anak.  Kon di nang kalupad ang babayeng mga lamok, di nang kakatap ang kagaw sa dengue, nga sila ray takos nga makada, ngadto sa katawhan.

Laing epekto sa kapakyas sa babayeng mga lamok paglupad:  Mapuo nang mga lamok.  Kay ang panguyabay ug upahay sa mga lamok mag-agad sa awit ug kayab sa ilang mga pako.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada of Leo Lastimosa for September 8, 2010

Kahilaw ni Noynoy

Tungod sa iyang tinguha paghaw-as sa kagamhanan gikan sa lang-og nga gahong sa pangurakot, gitudlo ni Pres. Noynoy Aquino sa labing mahinungdanon nga mga katungdanan sa iyang pamunoan ang mga opisyal nga wa maduhigi sa bisan unsang mga eskandalo ni kanhi presidente Gloria Arroyo.  Nga pulos sab way igong kasinatian pagduma sa nagbuntaog nilang mga responsibilidad.
Mao nga dihang niulbo ang labing unang krisis wa pay duha ka buwan human sa pag-asumir sa bag-ong pamunoan, silang Aquino ug kaubanan nidangop sa labing maayong kapilian--pagsalig sa mga may mas lapad nga kasinatian.  Nakapait mao nga ang ilang gisaligan wa lang napakyas pagsulbad sa krisis nibuong pa gyod sa nasudnong kadungganan.

-o0o-

Mahimong usa sa mga hinungdan nga gitugyan lang sa Malakanyang ang krisis ngadto sa lokal nga mga tagduma mao si Manila City Mayor Alfredo Lim:  Kanhi hepe sa Manila Police District, kanhi direktor sa National Bureau of Investigation (NBI), kanhi kalihim sa Department of Interior and Local Governments (DILG) ug suod ug sinaligan ni anhing presidente Cory Aquino.
Way bisan usa sa pamunoang Aquino nga makaambas sa katakos ug kasinatian ni Lim.  Di si DILG Secretary Jesse Robredo.  Ni si DILG Undersecretary Rico Puno.  Nga samtang suod ug suhito sa kapolisan wa pang kasuway pagduma og operasyon pagsulbad bisan sa labing kasarangang krimen.

-o0o-

Apan si Lim, nga gikaintapan ug giaangaan og "Dirty Harry" tungod sa laktod nga pagpamatay sa labing banggiitang suspitsadong mga kriminal ug mga durugista sa iyang panahon, hamtong na.  Wa tingali grabeng sakit apan luya na.  Siyay labing uwahi nga niabot sa command post.  Siya ang labing unang nibiya dayong sugod sa duguong rescue operation sa Quirino Grandstand.
Ug siyay nakahimo sa labing dakong bulilyaso:  Ang iyang pagpadakop sa manghod nga si SPO2 Gregorio Mendoza gitumbok nga maoy nakaaghat ni hostage taker Rolando Mendoza pagpamusil sa iyang mga bihag.  Apan way gustong modaginot ni Lim.  Si Aquino ug iyang pamunoan ang mas madanihong tulisukon.

-o0o-

Ang wa pagduso ni Aquino sa ngan ni Robredo ngadto sa Commission on Appointments (CA) mahimong gitumong pagluwas niya gikan sa pagkusukuso nga iyang mahiagoman gikan sa mga senador ug mga kongresista karong lab-as pang hostage crisis.  Mahimong tinuod sang pangagpas nga si Robredo wa pa mapasaylo ni Aquino sa ilang panagsungi sa niaging kampanya.
Kinahanglan hinuon nga mopaligid si Aquino og dagkong ulo sa iyang mga opisyal aron pagpahinay sa sibaw nga kalibotanong mga pagsaway.  Mamahimong martir si Robredo kon iapil.  Apan way magprotesta kon isakripisyo silang Puno ug Foreign Affairs Secretary Alberto Romulo.  Nga gawas sa nabulilyasong tawag ni Hong Kong Chief Executive Donad Tsang mao say sad-an sa nakanselar nga pagduaw ni Aquino sa Indonesia ug Vietnam.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada of Leo Lastimosa for September 7, 2010

Wa gyong kaandam

Maayo pang Al-Qaeda.  Samtang nikumpisal ang kapolisan sa Pilipinas nga wa silay hostage negotiating manual ni hostage negotiating team, ang labing gikaintapan nga mga terorista sa kalibotan hagbay ra diay nga nakaumol sa ilang manual sa pagpanagit ug pagpamihag aron pagduso sa nagkadugo nilang kawsa.
Detalyado kaayong ilang manual (namantala sa scribd.com).  May mga lagda sila unsaon pagpanagit sa inilang mga tawo ug pagpatay sa dagkong opisyal sa langyaw nga mga kagamhanan.  May buwag silang mga lagda unsaon pagsakmit og building, ayroplano o, nakatag-an ka, bus.  Hingpit sab ang ilang mga tugon unsaon pagpanalipod sa hostage takers ug unsaon nila paglingkawas kon mahatag nang ilang mga demanda.

-o0o-

Samtang wa magtagad ang kapolisan sa Manila pagsusi sa mga detalye sa tourist bus nga gisakmit ni Rolando Mendoza niadtong Agosto 23--unsaon pag-abli ang pultahan, madutlan ba og maso ang mga bintana, unsa kataas ang hagdanan nga gamiton pagkatkat sa bus, katugpahan ba og mga operatiba ang atop sa bus ug may telebisyon ba sud sa bus--ang Al-Qaeda nilatid sa mosunod nga mga sugyot sa pagsakmit og bus:

• Angayng ilhon ang nationalities sa mga pasahero sa bus, kay ang nationalities makatino sa epekto sa operasyon;
• Angayng kuhaon ang tanang kasayuran sa ruta, hunonganan, tubilanan, pahuwayanan, seguridad ug mga laraw sa turistang mga pasahero; ug
• Pagtino sa mga buslot alang sa mas sayon nga pagkontrolar sa mga biktima.

-o0o-

Si Koronel Orlando Yebra niangkon nga iyang gipalabay ang mga kahigayonan sa pagsakmit sa armas ug pagdakop ni Mendoza, bisan sa awhag sa iyang kaubanan ug kadagkoan.  Klarong mas nabalaka nga ang umaabot nga hostage takers di na mosalig niya kay sa seguridad sa mga biktima.  Sa kasong Yebra, nausik ang pasidaan sa Al-Qaeda batok sa negotiators:

• Di angayng saligan ang negotiators kay kamaong motanom og kahadlok sa kasingkasing sa hostage takers;
• Kinahanglang magpabiling kalma ang hostage takers bisan maglangay-langay ang negotiator aron paghatag og higayon sa puwersa sa kagamhanan pag-atake; ug
• Ang pagpamihag kinahanglan mub-on aron di mahimong mas lisod ang pagkontrolar sa mga bihag.

-o0o-

Ang imbestigasyon sa hostage crisis nga gipangulohan ni Justice Secretary Leila de Lima ug naglakip sa mga representante sa pribadong sektor angayng makapauwaw sa mga senador ug mga kongresista.  Kansang mga pakisusi gidominahan sa wa kinahanglang pamostura ug panginsulto.
Way lipud-lipod silang de Lima ug kaubanan pagsubay unsay tinuod nga nahitabo sa duguong trahedya sa Quirino Grandstand.  Sa way pagtabon sa pamunoan ni pagtulisok sa mga kaatbang.  Ang pagpakita sa pakisusi ngadto sa publiko ug ang pag-angkon ni Pres. Aquino og responsibilidad maoy mga timaan sa kalig-on ug kaligdong.  Nga sablig sa lab-as nga tubig human sa pagtabon sa way kinutobang mga eskandalo sa napulihang pamunoan.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada of Leo Lastimosa for September 6, 2010

Broadcasters Congress

Mariners Court, Port Area, Cebu City--Malampusong napahigayon ang ikaduhang Broadcasters Congress sa Kapisanan ng mga Brodkaster ng Pilipinas (KBP) Cebu Chapter dinhi.  Ubos sa liderato ni Chairman Carlo Dugaduga, nagtapok ang mga magsisibya sa Sugbo aron pagtuki sa labing mahinungdanon ug dinaliang kalamboan sa industriya.
Upat ka resolusyon ang napasar sa kongreso:  Una, pagpaluyo sa pagpalapad sa Sotto Law; ikaduha, pagpaluyo sa balaodnon nga magmando nga ang kaso batok sa sakop sa media angayng ipasaka sa dapit nga nahimutangan sa iyang buhatan; ikatulo, pag-awhag sa Kongreso pagpasar sa Freedom of Information (FOI) bill; ug ikaupat, ang pagsupak sa news blackout atol sa crisis situations.

-o0o-

Ang unang duha ka balaodnon pulos napasar sa House of Representatives pinaagi sa pagpangamahan ni kanhi kongresista Raul del Mar.  Apan naapsan sa panahon ang bersiyon sa Senado.  Sa bag-ong Kongreso, gipasaka pag-usab ang duha ka balaodnon ni Kongresista Cutie del Mar.  Ug mas dako nang kahigayonan nga malahos tungod sa pasalig ni Senate Majority Floor Leader Tito Sotto nga siyay mangamahan sa mga bersiyon sa Senado.
Ang Sotto gipasaka sa apohan ni Sotto, si Don Vicente Sotto.  Sa panahon nga mga pamantalaan pay tinubdan sa mga balita.  Maong ang pagpatigbabaw sa katungod sa mga peryodista pagpanalipod sa mga tinubdan sa balita wa maglakip sa mga magsisibya sa radyo, telebisyon ug internet.

-o0o-

Ang FOI bill napasar na sa niaging Senado apan nabiktima sa nukus-nukos ni kanhi speaker Prospero Nograles.  Nipasalig silang House Speaker Feliciano Belmonte ug Senate President Juan Ponce Enrile nga unahon pagpasar ang balaodnon ubos sa ilang pagduma.
Ang FOI bill mas nipalig-on sa katungod sa katawhan pagpakisayod.  Ang karaang Code of Conduct and Ethical Standards igo lang nagmando sa mga buhatan sa kagamhanan paghatag sa gipangayong dokumento sud sa 15 ka adlaw.  Ang FOI bill naglatid nga di kinahanglang mosulti pang magbubuhis unsay hinungdan sa iyang pagpangayo sa dokumento, hinunoa ang kagamhanan maoy mopasabot kon di mahatag ang dokumento.

-o0o-

Gawas sa pagsupak sa news blackout, ang mga magsisibya nisalmot sab sa panel discussion unsay ilang mahimo pagtabang paglikay sa pagkasubli sa duguong hostage crisis sa Manila.  Nagkauyon ang panel--silang Special Concerns Undersecretary Christopher Tio, Bobby Nalzaro sa GMA, Rose Basadre sa RMN, Atty. Paul Oaminal sa DYLA ug Psychologist Fredrick Boholst--nga mas epektibo sa blackout ang sabutsabot tali sa media ug kagamhanan.
Si Tio nipasalig nga di paluyohan ni Pres. Noynoy Aquino ang bisan unsang sugyot paglugpit sa kagawasan sa media.  Gidasig niya ang media sa boluntaryong pagtuman sa mga lagda nga nagdili pagbutyag sa kasayuran nga makapapeligro sa kapolisan ug kasundalohan ug mga bihag.  Gitataw ni Atty. Ruphil Bañuc sa RMN nga ang mga probisyon sa balaodnon sa news blackout ni Kongresista Luigi Quisumbing naa na sa KBP Broadcast Code.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada of Leo Lastimosa for September 5, 2010

Kutaw sa dengue

Ambot kapila na balik-balika sa Department of Health (DOH) ang ilang tambag ngadto sa mga politiko sa paghunong na pagpangompra og mga kemikal batok sa dengue.  Matod sa DOH bisan unsa pang kemikal ang gamiton sa fogging o mist-spraying di makapuo sa mga lamok nga nagda sa makamatay nga sakit sa dengue.
Yano kaayo ang katin-awan sa DOH:  Sa di pang kasugod ang fogging o mist-spraying, nanglupad nang mga lamok ngadto sa laing mga dapit.  Binilin ang mga molupyo nga di kalupad busa mapugos paghingos sa gibuga nga kemikal.  Labi nang mga bata ug mga hamtong nga maoy labing huyang og panagang sa mga kemikal nga makadaot sa ilang panglawas.

-o0o-

Ambot nganong hangtod karon nagdumili man pagsabot ang mga politiko.  Ilang kinaham nga lusot mao nga himuon nilang tanan aron kapanalipdan ang mga molupyo gikan sa dengue.  Gawas pa, ang mga molupyo ra say ilang gitumbok nga nagsige og awhag nila paghimo og fogging ug mist-spraying operations.
Lahi ang kasayuran nga among nahipos gikan sa mga molupyo sa nagkalainlaing kabarangayan sa Sugbo ug Central Visayas.  Kasagaran sa mga tigpaminaw sa DYAB Abante Pa, Bisaya nitataw nga wa mous-os ang mga kaso sa dengue sa ilang mga dapit bisan sa paggamit og kemikal.  Pipila nila nangangkon nga nangasakit hinuon sila gikan sa fogging ug mist-spraying, gawas nga mas daghan sa ilang mga bata ang gi-dengue.

-o0o-

Ambot nganong padayon nga gisupak sa mga politiko ang tambag sa tinuorayng mga eksperto sa DOH nga itingob ang ilang panahon ug kahimanan sa pagpanlimpiyo sa tibuok palibot, pagtultol ug pagguba sa tanang tagoanan ug itloganan sa mga lamok.  Nga mas barato man unta ang pagpanlimpiyo kay sa pagpangompra og kemikal nga ilang gigahinan og minilyon sa buhis sa katawhan?
May sukaranan gyod tingaling pagduda nga ang tinuod nga hinungdan mao nga mas dako ang komisyon sa mga kemikal kay sa mga silhig, pala ug basurahan.

-o0o-

Ambot nakamatngon ba kahang mga politiko nga ang mas dakong kadaot sa ilang pagpaugat pagpasirit og kemikal mao ang paghatag nila sa katawhan og sayop nga sukaranan sa pagkumpiyansa.  Nga inay maninuod pagpanlimpiyo sa ilang palibot, ang mga molupyo malingaw na lang og tan-aw sa fogging ug mist-spraying.  Gawas nga mapul-an og tabon sa ilang mga baba ug ilong.
Di magkahiusa ang tanang hingtungdan sa paghangop sa labing epektibong panagang sa dengue.  Nga, gibalik-balik na sa DOH, mao ang pagpanlimpiyo sa palibot.  Kay ang lokal nga mga opisyal mopalabi man gihapon sa ilang kinaham nga mga kemikal.  Bahala na kon hapit na madoble ang gidaghanon sa mga nangasakit ug mga nangamatay sa dengue gikan sa Enero hangtod sa Agosto karong tuiga kon itandi sa samang higayon sa niaging tuig.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada of Leo Lastimosa for September 4, 2010

        Lamok ni Restauro

    Kon paundayonan si Cebu Provincial Board (PB) Member Sergio Restauro, ang gitudlo ni Gobernador Gwen Garcia nga pangu sa kampanya batok sa dengue sa tibuok lalawigan, manguros na lang tang daan.  Ang iyang pagpamugos paggamit og kemikal ug pagsukwahi sa tambag sa tinuod nga mga eksperto sa Department of Health (DOH), gawas nga mapakyas pagbadlong sa paspas nga pagsaka sa mga kaso sa dengue, makahulga pa gyod sa kahimsog sa mga Sugbuanon.
    Si Restauro, pangu sa PB Committee on Health, gitahasan ni Garcia tungod sa iyang kasinatian sa kampanya batok sa dengue sa Dakbayan sa Talisay.  Ambot nganong way nakahunghong ni Garcia nga tungod ni Restauro ang Talisay maoy usa sa labing daghan og kaso sa dengue sa Central Visayas.

-o0o-

    Naglibog na kong daan sa kamahigugmaon ni Restauro sa kemikal sa kampanya batok sa dengue sa Talisay ug karon sa tibuok Sugbo.  Nakugang ko sa iyang katin-awan dihang nagkahinabi mi atol sa Arangkada sa DYAB Abanate Pa, Bisaya:

• Epektibo ang kemikal batok sa dengue kon ipasirit atol sa mga takna nga magpatara lang ang mga lamok;
• Gisukwahi niya ang tambag sa mga eksperto sa DOH batok sa kemikal tungod sa iyang "honest opinion;"
• Luwas ang kemikal nga gigamit kay wa mamatay ang itik nga iyang gisuwayan pagpasirit;
• Kinahanglang gamitan gyod og kemikal kay nia na sa Sugbo ang ikalimang strain sa dengue; ug
• Nangompra ang Kapitolyo og kemikal nga way subasta kay dinalian ang panginahanglan.

-o0o-

    Ambot unsang lamoka ang nailhan ni Restauro nga magpatara lang.  Ug ambot nganong sa iyang "honest opinion" sayop ang pasidaan sa epidemiologists sa DOH nga makalupad nang mga lamok sa di pang kapasirit sa kemikal ug mamalhin na hinuon sa ubang dapit nga wa unta mameligro sa dengue.
    Matod ni Restauro nabasahan niyang ikalimang strain sa dengue sa journal.  Dihang gipangutana unsa nga journal, niingon siya nga gikan diay sa doktora sa DOH nga wa niya mailhi.  Tigpaminaw na sa DYAB ang nitultol pinaagi sa Google nga ang gipasabot ni Restauro mao ang bag-ong strain sa dengue nga gidudahan sa New Delhi sa India.  Nga hangtod karon wa matino bisan gidudahan na niadto pang 2002 ug 2004.

-o0o-

    Ang kemikal nga gipasalig ni Restauro nga luwas mao ang deltamethrin.  Nga gihulagway sa National Pesticide Information Center nga makadaot sa katawhan, kahayopan ug kalikopan.  Nganong nisugot man si Garcia pagpasirit og pesticide nga mahingos sa katawhan human nipalambo sa organic farming?
    Ang kapakyas sa Kapitolyo pagsubasta sa pagpamalit sa kemikal sa dengue nakadapit sa pagtagad sa bag-ong consultant sa buhatan ni Bise Gobernador Greg Sanchez nga si, nakatag-an ka, Cris Saavedra.  Kinsa nisugyot nga mas dinalian ang pagtambal sa mga pasyente inay pagpangompra og kemikal nga di kapatay og lamok.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada of Leo Lastimosa for September 3, 2010

Bayad sa utang

Mao pa gani pagkahuman nakog dayeg sa pasiunang mga lakang ni Cebu City Mayor Michael Rama pagpalambo sa pangalagad sa Cebu City Medical Center (CCMC), gitapokan ko sa mga pasyente nga pulos may reklamo.  Usa nila paryente sa pasyente sa OB-Gyne ward nga naayo na unta apan wa pagawasa kay may bayranan pang P3,000.  Nakugang ko sa kasayuran.  Nakalimot na ba diayng kadagkoan sa CCMC sa Hospital Detention Law?  Nga nagdili sa mga tamblanan pagtanggong sa ilang mga pasyente tungod lang sa wa pa maimpas nga bayranan?
Pribadong mga tambalanan sa Sugbo napugos pagtuman sa balaod human gisugo sa hukmanan.  Nganong ang tambalanan sa kagamhanan nangahas man paglapas sa lagda?

-o0o-

Ang mga tambalanan naneguro lang nga mabayran sila sa mga pasyente.  Kay kadaghan na sila nabiktima sa mga pasyente nga wa na pakita pagbayad sa ilang nahibiling mga utang.  Nagbuntaog ang utang sa mga pasyente nga di na matultolan kay wa diay motug-an sa tinuod nilang mga ngan ug pinuy-anan.
Apan ang kalapasan sa balaod di angayng himuong sukaranan paghimo og laing kalapasan sa balaod.  Ang pagtanggong sa mga pasyente tungod lang sa utang di tawhanon ni makiangayon.  Kasagaran mosangpot lang hinuon sa pagburot sa utang tungod sa dugang mga adlaw sa pagbilanggo nila sa tambalanan inay pagtugot sa mga pasyente nga makagawas na aron makatabang pagpangita og bayad.

-o0o-

Ubos sa balaod, ang pagpagawas sa mga pasyente di makapapas sa ilang obligasyon pagbayad sa utang.  Papirmahon sila og promissory note nga mag-detalye unsaon pagbayad, pilay datahan matag buwan ug kanus-a maimpasan ang obligasyon.
Way garantiya nga mabayran ang utang.  Bisan sa pirmado nga promissory note, mahimong mosibat lang gihapon ang mga pasyente.  Di hinuon monopoliya sa mga tambalanan ang suliran sa pagpaningil sa utang.  Apan ang ubang mga patigayon nakakita og mas makiangayon ug makitawhanon nga mga paagi sa pagpanalipod sa ilang mga interes.

-o0o-

Gawas pa, dakong eskandalo alang sa mga institusyon kansang labing mahinungdanong tahas mao ang pagtambal sa mga masakiton ug pagluwas og mga kinabuhi nga modangop sa bangis nga mga paagi pagpalambo sa ilang patigayon.  Ang mga tambalanan nga niisip nga mas mahinungdanon ang kuwarta kay sa kinabuhi maoy mobalibad sa mga pasyente nga way ikahatag nga deposito.  Sila say mopalayas sa mga pasyente nga wa nay ikalahutay sa nagbuntaog nang bayranan.
Way molalis nga bisan sa kabalaanon sa tahas sa mga tambalanan kinahanglan silang mokita aron makapadayon sa ilang pangalagad, makasuhol sa ilang mga kawani ug makapalambo sa ilang kahimanan.  Wa hinuoy motuo sa pangangkon sa mga tambalanan nga nahulga sila sa nagbuntaog nga utang sa ilang mga pasyente.  Gawas nga way usa nilang nanera, ang pribadong mga tambalanan padayong nidako ug nidaghan.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada of Leo Lastimosa for September 2, 2010

Bag-ong CCMC

Cebu City Medical Center--Inay ibaligya, gipanindot; inay gub-on, palapdan.  Mao ni ang gihimo ni Cebu City Mayor Michael Rama sa CCMC.  Sukwahi sa nahaunang sugyot ni kanhi mayor karon Kongresista Tomas Osmena nga ibaligya ang CCMC ngadto sa pribadong sektor ug ang halin gamiton paghatag sa mga benepisyo sa Philhealth (Philippine Health Insurance Corp.) ngadto sa labing kabos nga mga molupyo sa dakbayan.
Naabtan namong bag-ong dagway sa CCMC.  Human pasagdi nga nagkabulingit sa daghan nang katuigan.  Pinaspasay nga pagpamintal sa gawas ug sa sud sa tulo ka andana nga tambalanan ang among natukmaan.  Gipasaligan mi sa mga tagduma sa CCMC nga sinugdanan lang ni sa mas lapad ug de kalidad nilang pangalagad.

-o0o-

Ang gigastohan sa dakbayan mao ra ang pagpamintal sa sud sa CCMC.  Hinabang sa pribadong sektor ang gigamit pagpintal sa gawas sa tambalanan.  Matod ni Engr. Suzanne Ardosa, luyuluyong hepe sa CCMC, P2.2 milyones ang maggasto kon mahuman nang pagpamintal sud sa 100 ka adlaw.
Gisuroy sab ming Ardosa sa bag-ong gisugdan pagtikad nga mini park sa tungatunga sa CCMC.  Ang tunga pa lang sa adlaw nga trabaho sa taga Parks and Playground Commission naghatag nag dakong saad nga may berde ug lab-as nang malantaw ug masuroyan ang mga masakiton ug ilang mga kuyog sa tambalanan.

-o0o-

Klaro ang tumong ni Mayor Rama sa pagpamintal ug pagpanlimpiyo sa CCMC.  Gusto niyang mahibalik ang masulub-ong institusyon, nga nahimong sumsoman sa daghan uyamot nga mga kontrobersiya, ngadto sa iyang pagka simbolo sa matinud-anong paningkamot sa kagamhanan pag-atiman sa labing kabos nga mga masakiton sa dakbayan.
Sunod nga trabahuon mao ang pagpanindot sa main lobby, paghawan sa mga sagbot, paghipos sa mga basura ug pag-ayo sa gubaong mga bahin sa CCMC.  Matod ni Ardosa patas-an sab nilang koral aron paghugot sa seguridad sa mga pasyente ug kahimanan sa tambalanan.

-o0o-

Si Dr. Myrna Go, tagduma sa CCMC, niingon nga apil sa laraw ni Mayor Rama mao ang pagbag-o ug pagpadako sa operating room.  Gibanabana ni Ardosa nga hangtod sa P5 milyones ang gigahin sa dakbayan pagpalambo sa CCMC.
Usa sa labing naghuot nga bahin sa tambalanan mao ang pediatrics ward tungod sa nisulbong nga mga kaso sa dengue.  Di na hinuon sama kahuot niadto sa wa pa ibalhin ang batang mga pasyente sa ikatulong andana, taliwa sa auditorium ug sa College of Nursing.  Kon mapatuman ang sugyot pagbalhin sa tulonghaan, mahimong madugangan og wards nga makapuno sa kapasidad karon sa CCMC alang sa 300 ka pasyente.  Mahimo pa gani nga makapangabli nang tambalanan og semi-private wards nga makatabang pagpalambo sa ilang panudlanan.  Aron mas makaalagad pa sa pasyente nga labing tabanganan.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada of Leo Lastimosa for August 31, 2010

Libreng tawag sa US

Kay wa may trabaho tungod sa National Heroes Day ug Mandaue City Charter Day, sayo kong nauli gikang nagduma sa akong buntagong "Arangkada" sa DYAB Abante Pa, Bisaya.  Ako dayong giawhag ang akong asawa nga among suwayan ang bag-ong tanyag sa Google nga makatawag ka og landline o mobile phone gikan sa GMail.
Gitawgan namo ang mobile phone sa iyang pag-umangkon sa New York.  Nibagting dayon ang pikas linya.  Klaro kaayo ang signal apan katulgon nga tingog ang nitubag namo.  Dayon na diayng tungang gabii sa among gitawgan.  Maong nidalidali mig pangayo og pasaylo.  Ug nangita og lain niyang kaila nga mabiktima.

-o0o-

Nisugyot siya nga tawgon namong iyang higala sa Vernon British Colombia sa Canada, nga mas sayo pang gabii.  May gamay hinuon ming suliran.  Wa mi kahibawo sa numero sa telepono.  Online na man lang gyod mi, gisuwayan nako pag-Google ang iyang landline.  Tuod man, amo dayong nakit-an.  May mapa pa sa ilang pinuy-anan.

Labihang kuganga sa higala sa akong asawa.  Nga wa maglipudlipod pagkumpisal nga ang bugtong hinungdan sa iyang pagtawag mao nga libre.  Dul-an sa oras silang nagsulti.  Way problema sa signal.  Gawas nga klarong way limitasyon nga gipahamtang sa Google sa libreng mga tawag paingon sa Estados Unidos ug Canada hangtod sa kataposan ning tuiga.

-o0o-

Samang benepisyo ang gitanyag sa Skype niadto.  Apan wa na karon.  Turno na sab sa Google.  Nga nipasalig nga mas barato ang ilang bayranan kay sa ubang mga kompaniya.  90 sentabos ra ang matag gutlo sa tawag alang sa landlines sa Pransiya ug United Kingdom.

Apan, nakatag-an ka, bisan ang Google napakyas pagpaubos sa makalilisang nga bayranan sa telepono sa Pilipinas:  P4.98 ang matag gutlo sa landline; ug P7.70 matag gutlo sa mobile.  Kini tungod kay ang Pilipinas padayong nipahamtang sa usa sa labing taas nga termination fee sa tanang mga tawag nga moagi sa ilang mga linya.

-o0o-

Kon duna kay kapamilya sa US ug Canada, makapahimus ka sa libreng tawag gikan sa GMail hangtod sa pasko ug bag-ong tuig.  Makahimo kag bag-ong GMail account dinhi:  tinyurl.com/himogmail.  Ma-download nimo ang voice ug video chat plugin sa GMail dinhi:  google.com/chat/voice.  Makahimo ka na pagsugod og panawag.  Susiha lang daan palihug kon wa pa ba mangatug ang imong tawgan.
Nahinayak na man lang gyod kog paila sa GMail, tuguting akong sublion ang pagdapit sa pag-interact sa mga tulomanon sa DYAB pinaagi sa Google Talk.  Ginamit ang imong GMail account, makadownload ka sa gaan kaayong Google Talk application dinhi:  google.com/talk.  Ipuno ang dyab1512 sa imong contacts.  Pada-i dayon mig voice mail.  Nga among mapabati sa kahanginan gikan mismo sa GMail ginamit ang iyang built-in nga MP3 player.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada of Leo Lastimosa for August 30, 2010

            Boss sa media

 

     Tan-awa ra ning salida sa nagpatuong mga eksperto sa media.  Kuwang na lang og diyutay nga moingon nga "Mirisi!" kon hinayunon sa kagamhanan ang pagpanday og balaodnon nga mopahamtang og news blackout sa umaabot nga mga pagpamihag ug susamang mga panghitabo.  Nakamatngon ba kaha nga mora hinuon silang nidasig sa paglugpit sa kagawasan sa media, nidalidali pagpasabot nga angayng gapuson sa media ang iyang kaugalingon aron nga di na siya hilabtan sa kagamhanan.

     Kasagaran ini nila nagpasinaw lang sa ilang mga bangko.  Way bisan gamayng ideya sa inadlaw nga pakigbisog sa media sa paghipos sa mga balita.  Apan silay labing unang magwali nga sayop ning balitaa, sayop tong pagkasuwata.

          -o0o-

     Ang media kinahanglan nga pahinumdoman matag karon ug unya sa iyang mga gimbuhaton.  Ang media kinahanglan nga badlungon sa matag higayon nga mopakita og timaan sa pagtipas sa tarung nga agianan.  Ang media kinahanglan nga luwason gikan sa pag-abuso sa iyang gahom ug paglapas sa katungod sa inosenteng katawhan.

     Apan ang pagbadlong di mahimong maggikan sa kadagkoan sa kagamhanan.  Nga maoy kasagarang ikabangga sa media sa iyang inadlawng pagtuki sa batakang panginahanglan sa katawhan ug sa kadudahan nga mga transaksiyon sa kagamhanan.  Kon mga politiko maoy paundayonan, taptapan nilang mata ug gakotan ang baba sa media aron magsige na lang og yangu-yango.

          -o0o-

     Labawng hilas ang mga nagtawag sa ilang kaugalingon og "media watchdogs."  Nga kasagaran gisakpan sa mga tawong way alamag sa media.  Pipila sa mga tagduma nakatrabaho niadto sa media apan wa molungtad ni molampos.  Maong nidangop na lang sa pagpangayo og kuwarta gikan sa ubang kanasuran aron ikatingob ang ilang panahon sa pagpamantay sa media.

     Maong ganahan silang mopahamtang sa ilang hiktin ug kinaugalingon nga mga panglantaw aron lang may ikatimang sa media.  Alang nila ang media hugaw, kurakot, di kamao ug makadaot sa nasud ug sa katawhan.  Ug gitan-aw ang ilang kaugalingon nga maoy bugtong manluluwas sa media ug sa katawhan.

          -o0o-

     Ang labing takos nga makasubli sa kapuslanan o ka way kapuslanan sa media mao ang iyang mga konsumidor.  Nga maoy nagbasa, naminaw ug nagtan-aw sa media matag adlaw.  Silay labing unang makabantay kon may sakop sa media nga motulipsay, o mopahimus sa propesyon, o magpaggamit na sa hakog ug gamhanang mga interes.

     Mga konsumidor ang tinuod nga nagbuhi sa media.  Ang ilang pagsunod sa mga produkto sa media maoy nakadani sa advertisers, nakasuhol sa mga peryodista ug nakapalit og kahimanan pagpalihok sa media organizations.  Maong ang mga konsumidor sab, di ang gamhanang mga politiko ni nagpatuong tarung nga mga eksperto, ang tinuorayng makasilot sa masalaypon nga media.  Mahimo gani nilang pitlukon sa hingpit ang media.  Pinaagi sa paghunong na pagbasa, pagpaminaw ug pagtan-aw.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada of Leo Lastimosa for August 29, 2010

Tulisok sa media

Si Ombudsman Merceditas Gutierrez ang nitangtang ni Rolando Mendoza sa kapolisan niadtong Enero ug niyaka sa iyang motion for reconsideration sud sa pito ka buwan.  Hangtod nga gisakmit ni Mendoza ang tourist bus, gitanggong sa Quirino Grandstand ug gipatay ang mga bihag.  Apan ang media maoy gibasol nga sad-an.
Ang kapolisan maoy napakyas pagkumbinser ni Mendoza pagsurender.  Sila ang nasayop paggamit sa iyang igsuon, si SPO2 Gregorio Mendoza, sa sabutsabot.  Ug ang kapolisan mao ang nidakop ni Gregorio nga morang baboy atubangan sa daghang mga tawo nga maoy gituohang nakaaghat ni Rolando pagpamusil sa mga bihag.  Apan ang media gihapon maoy gibasol nga sad-an.

-o0o-

Sa di ka pa moapil og tulisok sa media tungod sa masaker sa Luneta, palihug palandonga kadiyot unsa kahay nahitabo kon wa pa magtagad ang media pag-cover sa hostage crisis:

• Taktak lang gihapon sa serbisyo si Mendoza;
• Pito lang gihapon ka buwan nga giyak-an sa Ombudsman ang mosyon ni Mendoza nga ibalik siya sa kapolisan;
• Mao ra gihapon ang kalidad sa mga polis nga nakigsabutsabot niya;
• Mahimong gamiton ug dakpon lang gihapon nila si Gregorio Mendoza; ug
• Mahimong mapatay lang gihapon ang mga bihag.

Ang bugtong kalainan mao nga di unta mahibawo ang katawhan unsa ang tinuod nga nahitabo sa Quirino Grandstand niadtong Lunes.

-o0o-

Sa di ka pa moapil og pasangil nga iresponsable ug nasobrahan ra ang media, pahinumdoman tika sa mosunod nga wa himoa sa media:

• Wa moapil ang media sa sabutsabot;
• Wa mosuway ang media pagkatkat sa bus aron pakigsulti sa hostage-taker ug sa mga bihag; ug
• Wa magsiyagit-siyagit og mga pangutana o mga sugyot ang media aron pagdapit sa pagtagad sa hostage-taker.

Ang bugtong sipyat mao ang pakighinabi sa estasyon sa radyo sa kaulohan sa hostage-taker sud sa 45 minutos dayong pabuto ni Mendoza sud sa bus.  Maong wa kalusot sa telepono ni Mendoza ang mga tawag sa kapolisan.  Apan ang sayop iya ra sa usa ka sibyaanan.  Di sa mas dakong bahin sa media nga igo lang nisibya sa mga panghitabo.

-o0o-

Ang sugyot pagpahamtang og news blackout sa sunod nga susamang mga krisis maoy usa sa labing binuang nga awhag nga nitumaw human sa trahedya.  Kay gipasikad sa taphaw nga pagtuo nga kon pahilumon lang ang media, magkadimao na ang kapolisan sa ilang mga gimbuhaton ug ang mga kriminal di na mawad-an sa ilang maayong panghunahuna.
Di angayng tugotan sa mga konsumidor sa media ang kagamhanan--labi na ang mapahimuslanon nga mga politiko--sa paggamit sa duguong hostage crisis aron paglugpit sa kagawasan sa katawhan sa pagpakisayod ug sa kagawasan sa media pagsibya.  Mas mapuslanong hagit sa kagamhanan ug mga politiko mao ang paghimong mas madasigon na sa mosunod nga mga panghitabo nga ihulagway sa media.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada of Leo Lastimosa for August 27, 2010

Di pa andam

Nisamot kaapiki ang kahimtang sa natangtang nga hepe sa Manila Police District (MPD) nga si Heneral Rodolfo Magtibay.  Nabisto atol sa imbestigasyon sa Senado nga bisan siyay ground commander sa hostage crisis sa Quirino Grandstand, iyang gitugotan si Manila City Mayor Alfredo pagmando sa pagsikop sa igsuon sa hostage-taker nga maoy gibasol nga nakapahugno sa sabutsabot ug nisangpot sa duguon nga rescue operation.
Nabisto pa gyod nga ang M16 rifle nga gituohang maoy gigamit ni Rolando Mendoza pagpatay sa iyang mga bihag iya diayng service firearm.  Nga wa sakmita gikan ni Mendoza bisan gitangtang na siya sa Ombudsman gikan sa serbisyo tungod sa kasong pagpangilkil niadtong Enero karong tuiga.

-o0o-

Di kana ra.  Nikumpisal sab si Magtibay nga sa wa pa moulbo ang pinusilay, nangabot na ang mga sakop sa SAF (Special Action Force) sa PNP.  Nga mas takos ug mas hingpit og kahimanan sa pagluwas sa mga bihag sud sa tourist bus.  Mas makapakugang ang iyang lusot nganong niinsistir siyang ang SWAT (Special Weapons and Tactics) team sa MPD ang molusad sa rescue operation:

• Kay wa kuno siyay gahom pagpalihok sa SAF ug wa siyang kahibawo kinsa sa labaw niyang mga opisyal ang angayng mohimo sa kamandoan; ug
• Kumbinsido siya sa katakos ug kaandam sa iyang SWAT pagluwas sa mga bihag.

-o0o-

Way nakasulti sa mga senador sa laing katin-awan sa kapakyas sa SAF pagpuli sa SWAT sa MPD:  Si Presidente Noynoy Aquino sa iyang press conference sa Malakanyang niadtong Miyerkules niingon nga wa kapuli ang SAF sa SWAT tungod sa kahawan ug kakuwang og tagoanan sa Quirino Grandstand.
Wa hinuoy nakapangutana ni Aquino atol sa presscon, labaw nang way nakatuki sa pakisusi sa Senado, kinsay nihukom nga himuon lang tigtan-aw ang SAF sa duguong rescue operation.  Managsama hinuon ang panagang nilang Aquino ug mga opisyal sa PNP nga niatubang sa Senado nga kalma kaayo si Mendoza sa unang mga takna sa sabutsabot ug wa gyoy nagtuo nga pamatyon niya ang mga bihag.

-o0o-

Way molalis ni DILG Secretary Jesse Robredo sa iyang pasalig sa mga senador nga kamatuoran gyod ang tumong sa hinugpong imbestigasyon sa DOJ, DILG ug mga representante sa pribadong sektor.  Apan nitataw siya nga ang kapolisan nga nipakauwaw sa nasud niadtong Lunes sa gabii di maoy PNP nga gitinguhang umulon sa pamunoang Aquino.
Kon wa diay silay bilib sa PNP, nganong nisalig man nga lahi ang mga polis nga nitubag sa hostage crisis?  Ang di matug-an nilang Aquino ug Robredo mao nga wa sila manginlabot kay ang duha ka buwan sa katungdanan wa pang kaandam nila sa nagbuntaog responsibilidad.  Kay matulisok man nga kon nanginlabot pa, mapalihok untang labing maayong mga puwersa sa PNP nga kuwang sa katakos ug kahimanan.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com