Arangkada of Leo Lastimosa for February 15, 2011

Panamilit ni Reyes

Pipila ka oras sa wa pa siya mamatay, si Heneral Angelo Reyes nipahibawo sa iyang mga suod nga duna siyay duha ka kapilian pagtubag sa mga pasangil sa pangurakot batok niya:

• Una, ang pagluwat og opisyal nga pamahayag sa media pagpatin-aw sa mga transaksiyon nga iyang giduma isip kanhi hepe sa Armed Force of the Philippines (AFP) ug kalihim sa Department of National Defense (DND); ug
• Ikaduha, ang pagpa-interview ni Malou Mangahas sa Philippine Center for Investigative Journalism (PCIJ), nga maoy iyang gisaligan nga makiangayong makapresentar sa iyang bahin sa eskandalo.

Ang wa isulti ni Reyes mao nga duna siyay gitun-an nga ikatulong kapilian.  Nga maoy iyang nahukman nga paagi pagtapos sa iyang kauwawan.

-o0o-

Ang tinguha ni Reyes pagtingog pinaagi sa media nagumikan sa ka wa niyay pagsalig sa imbestigasyon sa duha ka bay balaoranan sa Kongreso.  Gitumbok niya ang nangaging mga eskandalo nga gisusi sa mga senador ug mga kongresista apan wa pa mahusay hangtod karon.
Gipili sab niya ang pagtingog kay sa pagpakahilom ug paglihay-lihay.  Nga posibleng makapalingkawas niya gikan sa bisan unsang silot.  Apan alang ni Reyes gikinahanglan niya ang gamhanan nga koneksiyon nga magdupadupa niya ug baga nga nawong nga molahutay hangtod nga makalimtan na lang sa katawhan.  Di ganahan si Reyes nga hangtod sa hangtod dudahan siya ug ang mga sakop sa iyang pamilya.

-o0o-

Ang mga panghunahuna ni Reyes nga gisuwat sa tinubdan sa PCIJ ug gimantala uban ang pagtugot sa pamilya ni Reyes naglakip sa mosunod:

• Wa siyay gikilkilan ni gipaboran nga suppliers sa siya pay hepe sa AFP ug kalihim sa DND ug iyang gipanguli ang mga suburno nga gisuway nila paghatag niya;
• Apan may ilegal nga mga transaksiyon nga iyang gitugotan, sama sa conversion sa pundo sa AFP, kay mao na ang naandan sukad sa tenyente pa siya; ug
• Samtang di siya hingpit nga limpiyo, di siya maoy nag-imbento sa pangurakot ni maoy labing dakong kawatan.

-o0o-

Nitataw si Reyes nga andam siyang modawat sa bisan unsang silot nga mahimong ipahamtang tungod sa kapakyas niya pagbadlong sa binuang nga mga transaksiyon.  Matod ni Reyes nagusbat ang iyang kadungganan maong motug-an siya sa kamatuoran aron kapanalipdan ang bisan unsang nahibilin.  Kay, matod niya, ang pagpuyo sa kinabuhi nga way dungog mas dakong trahedya kay sa kamatayon.
Apan wa gyod itug-an ni Reyes, bisan ngadto sa iyang mga suod, unsay iyang itug-an, unsa ang ilegal nga mga transaksiyon nga wa niya mabadlong ug kinsa ang mas dakong kawatan.  Ambot unsay hinungdan sa iyang kamatayon:  Nitalaw ba pagtug-an sa kamatuoran?; nahadlok ba paghingan sa mas dagkong mga opisyal sa transaksiyon?; o maoy nahunahunaan nga labing epektibong tubag sa tanang mga pasangil batok niya?  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada of Leo Lastimosa for February 14, 2011

Kalangay sa FOI

Sakto ang The Right to Know, Right Now! Coalition.  Nabantang ang kadako sa panginahanglan pagpasar sa Freedom of Information (FOI) act atubangan sa nabisto nga lapad nga pangurakot sa Armadong Kusog ug ubang mga buhatan sa gobyerno.  Kini aron nga mahibaw-an ug mabadlong dayon sa mga magbubuhis ang binuang nga mga transaksiyon sa gobyerno.
Lisod sabton ang pagdumili ni Presidente Noynoy Aquino pag-apil sa FOI sa listahan sa mga balaudnon nga iyang giduso nga unahon pagtuki sa Kongreso.  Kay nagsubli-subli siya og pasalig nga way tagoan ang iyang pamunoan.  Gawas nga ang kampanya batok sa pangurakot maoy labing dakong bahin sa plataporma sa iyang kandidatura ug pagdaog sa niaging tuig.

-o0o-

Ang ka way FOI gipahimuslan pag-ayo sa kawatan nga mga opisyal sa gobyerno pagpadayon sa ilang mga binuang.  Kon wa ning balaora, dali ra kaayong balibaran ang mga sakop sa media ug nagpakabana nga mga magbubuhis nga mangayo og mga dokumento sa mga proyekto nga gigastohan sa ilang buhis.
Tinuod nga dunay Code of Conduct and Ethical Standards for Government Officials and Employees (Republic Act 6713) nga gipangamahanan ni kanhi Senate president Jovito Salonga ug nahimong balaod niadtong 1989.  Apan labihan kabusluton ang mga probisyon nga mahimong siyam-siyaman ang pagpinaabot sa mga nangahas pagpangayo og mga dokumento gikan sa lokal ug nasudnong gobyerno. labi na sa militar.

-o0o-

Ang labing dakong kalainan sa gisugyot nga FOI ug sa RA 6713:

• Sa RA 6713, ang nangayo sa mga dokumento kinahanglan nga mopatin-aw nganong nangayo siya sa kasayuran; samtang
• Sa FOI, gipatigbabaw nang daan ang katungod sa publiko pagpangayo sa mga dokumento ug ang opisyal o buhatan sa gobyerno nga gipangayoan obligado nga motuman, o kinahanglan nga mopatin-aw nganong di mahatag ang kasayuran.

Sa RA 6713, labihang langaya.  Mahimong pabalik-balikon ang nangayo sa mga dokumento kon magpa-goryo-goryo nga di kunohay matagbaw sa mga sukaranan ang gipangayoan.  Mas laktod sa FOI.  Mahimong makuwestiyon dayon atubangan sa hukmanan ang sukaranan sa paghikaw sa mga dokumento.

-o0o-

Ang sukaranan ni Aquino sa pag-isnab sa FOI labihang taphawa:  Matod niya may mga kasayuran nga hilaw pa nga di angayang mahibaw-an dayon sa katawhan kay mahimong makamugna lang og kaguliyang; maong nag-umol pa karon ang Malakanyang sa ilang kaugalingong bersiyon sa FOI.  Nga makapahinumdom nato sa laing salida sa palasyo:  Aron paglikay sa nagbaga nga kontrobersiya sa Reproductive Health (RH) bill, nag-umol sila og Responsible Parenthood (PH) bill.
Angayang pahinumdoman si Aquino nga di iyang trabaho ang pag-umol kon dili ang pagpatuman sa mga balaod.  Ug nga di monopoliya sa Malakanyang ang tarung nga panimuot, kay may katakos sab ang mga sakop sa Kongreso ug nagpakabana nga mga pundok nga nagkauyon pagpanday na sa FOI.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada of Leo Lastimosa for February 13, 2011

        Manumano lang una

    Ang Buro sa Imigrasyon (BI) nitabang sa kapolisan sa pag-ila sa langyaw nga gipasanginlan nga usa sa nidagit sa 6 anyos nga si Ellah Joy Pique duol sa Calajo-an Elementary School sa Minglanilla ug nilabay sa patayng lawas sa pangpang sa Sayaw, Barili.  Bisan giisip nga confidential ang ilang records, si Immigration Regional Director Casimiro Madarang III nipasabot nga ang wa sily balaod nga nalapas sa pagpakita sa hulagway sa mga langyaw ngadto sa mga imbestigador sa bangis nga krimen.
    Ang langyaw gihulagway sa mga saksi nga 40 anyos, 5'8" ngadto sa 5'10" ang gitas-on, regular ang gidak-on sa lawas, puti, buwagaw ang buhok, tul-id ug taliwtiw ang ilong ug nipis ang wait.  Base sa paghulagway, gihimoan og sketch ang langyaw nga gipakatap sa nagkalainlaing presinto.  Nga mao say gigamit pagsusi may motakdo ba sa mga hulagway sa mga langyaw sa database sa BI.

-o0o-

    Matod ni Madarang mas sayon ang ngan kay sa nawong nga pangitaon sa ilang database.  Human sa pila ka adlaw nga pakisusi, wa pay hulagway sa ilang database nga nitakdo sa police sketch.  Kay manumano ra man ang pagpangita, gikuyawan ko nga siyam-siyaman na lang di pa mahuman pagsubay ang tanang hulagway sa mga langyaw sa Sugbo.
    Sa kataposang ihap ni Madarang, dunay kapin sa 5,000 ka permanent residents dinhi ug dul-an sa 100,000 ang langyawng mga turista nga mangabot sa Mactan-Cebu International Airport (MCIA) matag buwan.  Wa pa ni labot sa mga langyaw nga didto motugpa sa Ninoy Aquino International Airport (NAIA) ug ubang ports of entry.  Kanus-a pa man intawon makit-i ang suspitsadong pedophile?

-o0o-

    Way kahimanan ang BI ug kapolisan nga sama sa makita sa mga pelikula sa hollywood nga gigamit sa FBI ug CIA nga paspas nga motakdo sa mga hulagway.  Ang ubang kanasuran nagpalambo na gani og mas abante pang mga teknolohiya sa mas paspas nga pagpangita sa mga kriminal.
    Ang Britanya nagbutang og surveillance cameras nga moila sa mga pinangita sa balaod bisan taliwa sa bagang katawhan.  Ang kapolisan sa Estados Unidos makapada sa hulagway sa ilang ikasugat nga suspitsado aron itakdo sa ilang database sud lang sa pipila ka segundos ginamit ang iPhone.

-o0o-

    May laing problema:  Gilalisan pa ang kakasaligan sa police sketches.  Samtang dunay pipila na nitakdo, kasagaran nangasayop.  Di lang dinhi sa Pilipinas kon dili hasta sa mas malambuong mga nasud.
    Tungod ni sa kalimtanon, kakugang, kahadlok, kakapoy ug kalibog sa mga saksi.  Ug sa managlahi nga katakos sa artists.  80% sa mga konbiktado nga naabsuwelto sa DNA nagumikan sa sayop nga sketches.  Apan bisan unsa pa, mas maayo lang gihapong may sketch nga tamdan ang publiko kay sa igo lang pasidan-an pagbantay sa langyaw nga buwagaw ug daghan og patik.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada of Leo Lastimosa for February 12, 2011

        Hello, Angie
    Ang usa sa mga eskandalo sa pamunoan ni kanhi presidente Gloria Arroyo namugna tungod sa iyang mga tawag sa telepono.  Ang ilang panagsulti ni kanhi Comelec commissioner Virgilio Garcillano, nga gituohan gi-record sa mga ahente sa Intelligence Service of the Armed Forces of the Philippines (ISAFP) nakabisto sa lapad nga tikas sa piniliayng presidensiyal niadtong 2004.

Karong wa na siya sa Malakanyang, mahimong mahiagom si Arroyo sa labing dakong krisis sa iyang politikanhong kinabuhi tungod sa laing tawag sa telepono nga iyang gihimo.  Ning higayona ngadto ni Heneral Angelo Reyes.  Usa ka adlaw sa wa pa maghikog ang usa sa labing sinaligan sa iyang siyam ka tuig nga pamunoan.

-o0o-

    Nihit ang mga detalye sa tawag ni Arroyo.  Nga nakaapektar pag-ayo ni Reyes kay iya ning gisumbong ngadto sa iyang senior sa Philippine Military Academy (PMA), si Commodore Rex Robles.  Kinsa maoy nipahibawo sa kahibulongan nga duha ka tuyo ni Arroyo kang Reyes:

• Nagpakisayod si Arroyo kinsa ang mistah ni Senador Antonio Trillanes IV nga gipalihug ni Reyes paghatod sa iyang suwat nga nanghagit sa senador paghingan sa gamhanang opisyal nga nagsugo, nagpahimus ug nanalipod sa pangawkaw ni Major General Carlos Garcia; ug
• Nagpakisayod nganong nakiglalis si Robles kang Kongresista Roilo Golez human niluwat og privilege speech nga nilambigit ni Reyes sa pangurakot sa Armadong Kusog.

-o0o-

    Masihag sa tawag ni Arroyo ang talagsaong dagan sa iyang utok ug nga wa gyod diay malilong gikan niya.  Nga posibleng maoy nakatabang paglahutay sa tanang mga anomaliya nga gipasangil batok niya ug, bisan sa sunudsunod nga impeachment complaints ug sibaw nga awhag pagpalagpot niya sa gahom, pagtiwas gyod sa iyang termino.
    Samtang ang pagtagad sa ordinaryong katawhan nasentro sa bag-ong mga ebidensiya sa lapad nga pangurakot sa militar, si Arroyo mas interesado kinsay mensahero ni Reyes ngadtong Trillanes.  Ug samtang nakuryuso tang tanan pagsubay pila gyod ka bilyon ka pesos ang nakawat, si Arroyo mas nihatag og importansiya sa lalis nilang Golez ug Robles.

-o0o-

    Nagduda ba si Arroyo sa tinuod nga tuyo ni Reyes pagsuwat ni Trillanes?  Nabalaka bang nagsugod nag panghunaw si Reyes?  Tinuod bang nahadlok nga ang mensahero nilang Reyes ug Trillanes mao ang iyang kanhi aide nga si Lt. Commander Cris Magdangal o laing opisyal nga suhito sa mga transaksiyon tali sa Malakanyang ug Kampo Aguinaldo?
    Wa gyod untay na-interes sa away nilang Robles ug Golez.  Apan tungod sa talagsaong interes ni Arroyo, mangutana ta:  Nabalaka ba si Arroyo nga modako ang lalis nga gisugdan ni Robles, nga klarong nanalipod ni Reyes, ug makaamgo na hinuon silang Golez, Trillanes ug ubang imbestigador nga igo lang silang gigiyahan nilang Reyes ug Robles nga ang kinawatay mahimong gipasiugdahan gyod sa Malakanyang?  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada of Leo Lastimosa for February 11, 2011

Pasagad sa edukasyon
Ang masulub-ong kahimtang sa mga eskuylahan sa gobyerno dugay nang gipasagdan sa atong kadagkoan.  Ug hagbay rang gilingiw-lingiwan sa katawhan.  Mapugwat lang ta matag karon ug unya kon dunay mga panghitabo nga makapahinumdom nato nga di makiangayon ang padayon nga pagpaundayon sa eskandalo.

Sama sa pagdagit ug pagpatay sa 6 anyos nga batang babaye sa Minglanilla.  Ug sa sunudsunod nga pagpatay sa duha ka magtutudlo sa Argao ug Minglanilla.  Matag human sa duguong hitabo, magpungasi dayon ang bag-ong mga lagda nga ipatuman pagpalambo sa seguridad sa mga eskuylahan.  Apan way opisyal sa gobyerno nga nagtagad, ug ang mga magbubuhis napul-an na og awhag, sa pagpatuman og mas malungtaron nga sulbad.

-o0o-

Nganong gitugotan man nato nga matukod ang classrooms nga way pansayan?  Nganong gitugotan man nato nga matukod ang school buildings nga way tubig?  Ni kuryente?  Ni seguridad?
Kon ang mga kan-anan nga pipila ray kustomer matag adlaw gikinahanglan nga magbutang og pansayan, nganong gipasagdan ra man ang mas daghang mga tinun-an nga magkara-kara pagpangita og kapahungawan sa ilang sugo sa lawas?  Kon ang mga buhatan nga maihap ra sa tudlo ang mga kawani nagkinahanglan og tubig ug kuryente, nganong gilawog ra mang mga eskuylahan sa kalang-og, kahugaw ug kangitngit?  Ug kon ang usa ka gamayng patigayon maningkamot pagbutang og guwardiya, nganong gilawog ra mang tibuok eskuyalahan sa gatosan ka mga tinun-an nga way bisan gamayng panagang?

-o0o-

Ang kapakyas pagsulbad sa batakang mga suliran sa mga eskuylahan kanunayng gibasol ngadto sa kakuwang sa kuwarta.  Matod sa kadagkoan sa Departamento sa Edukasyon (DepEd) ang ilang pundo alang lang sa school buildings ug suholan sa mga magtutudlo ug wa nay nahibilin sa ubang panginahanglan.
Maong mga tinun-an, mga ginikanan ug mga magtutudlo ang nagkapuliki sa pag-amut-amot aron nga mataoran og koneksiyon sa tubig ug kuryente ug matukoran og pansayan ang classrooms.  Ug kay gihimo na mang boluntaryo ang tanang amotan, di na mapugos ang mga tinun-an, ginikanan ug magtutudlo pagpas-an sa responsibilidad sa gobyerno.

-o0o-

Human sa pagdagit ug pagpatay ni Ella Joy Pique, kalit lang naghisgot ang kadagkoan sa DepEd sa paggamit sa ilang gahin alang sa aintenance and other operating expenses (MOOE) pagbutang og mga guwardiya sa mga eskuylahan.  Nganong kinahanglan mang dunay mamatay una sila makahunahuna ini?
Unsa man diay gigamitan sa MOOE sa nangaging katuigan sa wa pa makalas si Ella Joy?  Hinaot nga way iyang bersiyon ang DepEd sa "conversion" sa Armadong Kusog, ang paggamit sa pundo alang sa suholan ug mga benepisyo sa kasundalohan pagpaburot sa pribadong mga bolsa.  Kay ang minilyon ka pesos nga nausik sa depektuso nilang textbooks sud na sa daghang katuigan naribalan lang sa overpriced ug wa kapusli nilang noodles.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada of Leo Lastimosa for February 8, 2011

Lusot ni Soc

Haskang biliba nako ni Talisay City Mayor Soc Fernandez.  Aron di magkapuliki og panagang sa labing uwahing salida sa iyang anak, gisumbalik niya og pasangil ang mga polis.  Gipasanginlan niya ang mga polis, nga nisuway pagdakop ni Joavan niadtong Dominggo sa kadlawon, nga kakonsabo sa mga tawo nga dugay nang nagtinguha pagpatay sa iyang sinagop.
Haskang luoya sa kapolisan.  Di pa igo nga kaduha na banggai ang ilang mga sakyanan, tagsa ang mga dakbayan sa Talisay ug Sugbo ug pulos gipakauwawan ug gilusut-lusotan lang ni Joavan sa daghan nang higayon, karon gipasanginlan pa gyod nga way kalainan sa mga kriminal nga ilang gigukod.

-o0o-

Kon alang sa nagpakabana nga mga Sugbuanon nahingpit na gyod ang kabangis ni Joavan, ug kon alang sa pipila ka mga polis, apil nang labing uwahi niyang nabanggaan nga si Chief Inspector George Ylanan, nalisoan na siya sa maayong pangisip, si Mayor Fernandez may sukwahi nga katin-awan.
Alang niya si Joavan igo lang diayng nanalipod sa iyang kinabuhi.  Ang bag-ong nakit-an nga katin-awan mahimo nga gamiton alang sa giingong pagbangga sab niya sa sakyanan sa kapolisan sa Talisay sa Nobyembre sa niaging tuig.  Ug, puslan man nga nahinayak na, hasta sa ubang mga insidente sa Talisay City ug Cebu City nga gipasanginlan si Joavan nga nanghulga, nagpabuto ug namusil.

-o0o-

Haskang usika og sakyanan sa tinguha ni Joavan paglikay sa mga hulga sa mga tawo nga, segun sa iyang amahan, determinadong "motumba" niya.  Gawas sa Honda Civic, nga iyang gisakyan niadtong Dominggo, nga gisakmit sa Cebu City Police Office (CCPO) headquarters, padayon sang gitanggong ang Pajero nga gituohang nibangga sa sakyanan sa kapolisan sa Talisay.
Laing sakyanan nga na-kontrobersiyal, ang Toyota Revo nga service vehicle sa mayor, nakalingkawas tuod sa kapolisan sa Pardo kay gimaneho og kawani sa Talisay City Hall nga di lisensiyado, karon nasakpan na sab sa kapolisan nga gisakyanan sa kaubanan ni Joavan sa kadlawong dako sa Sindulan.

-o0o-

May buslot hinuong bag-ong istorya ni Mayor Fernandez:  Nag-unsa man si Joavan sa Sindulan?  Duol sa giingon sa mga polis nga dakong baligyaanan sa ilegal nga drugas?  Kabahin bang Sindulan sa orihinal niyang lusot nga feeding program ni Joavan?  Nisimpatiya ba sa mga pamilya kansang mga bay gipaguba ni Cebu City Mayor Michael Rama?  Pakan-on ba untang 3,000 ka naapektahang pamilya maong nangadlawon og hikay?
Pila pa may iduhig ug pasanginlan sa mayor una siya makaamgo nga siya na lay nakumbinser sa nag-usab-usab niyang mga lusot?  Mas maayo pang nipilit sa orihinal niyang panagang:  Nga iyang krus si Joavan ug andam niya siyang pas-anon.  Lisod lang hinuong ipasabot nganong giangin og papas-an ang taga Talisay City ug karon hasta ang taga Cebu City.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada of Leo Lastimosa for February 1, 2011

        Tak-om sa lana

    Haskang lalis nilang Senador Ralph Recto ug kanhi Energy secretary Angelo Reyes mahitungod sa kontrobersiya sa presyo sa lana.  Gikuwestiyon ni Recto, dihang sakop pa siya sa gabinete ni kanhi presidente Gloria Arroyo, ang  pinatuyangan nga pagpaburot sa presyo sa lana.  Samtang kusganong gipanalipdan ni Reyes ang kamakiangayon sa mga lakang sa higanteng mga kompaniya sa lana.
    Gihimong sukaranan sa pasangil ni Recto ang ilang kuwentada sa siya pay nagduma sa National Economic Development Authority (Neda) nga overpriced ang presyo sa lana baleg P8 matag litro.  Nga gisalikway ni Reyes nga kabahin lang sa pamolitika ni Recto nga iyang gipasanginlang sayo nga nangandam pagbalik sa Senado.

-o0o-

    Karon wa na sa gahom si Reyes.  Nisuway paglingkod sa Kongreso isip party-list representative.  Apan gisalikway sa iya untang representahan nga kahugpongan sa mga drayber sa mga sakyanang pamasahero.  Gipaubos hinuon sa imbestigasyon sa nabutyag nga P50 milyones nga pabawon nga iyang nadawat sa pag-retiro isip hepe sa Armadong Kusog.
    Ubang mga atraso ni Reyes mao ang gikuwestiyon karon nga mga transaksiyon niya sa Department of Energy.  Apan ang labing dako mao ang iyang pagyangu-yango sa mga kompaniya sa lana.  Apil nang pagdumili niya pag-abli sa ilang mga libro bisan sa sugo sa korte tungod sa petisyon sa mga konsumidor nga nipasangil nga nalapas ang oil deregulation law.

-o0o-

    Karon nahibalik na sa Senado si Recto.  Naa na gyod unta sa posisyon paghingusog sa iyang gipasangil nga higanteng maniobra ug konsabo sa mga kompaniya sa lana.  Kay gawas nga di nang kabaraw niya si Reyes, usa sa labing gamhanan nga sakop sa mayoriya.  Alyado pa gyod ni Presidente Noynoy Aquino.
    Nganong wa na may bisan gamay na lang nga ek si Recto sa iyang karaang expose?  Gipasagdan na lang niya ang nagpakabana nga kahugpongan sa padayong pagkuwestiyon sa lokal nga cartel sa lana.  Tinuod bang gisakyan lang niya ang kontrobersiya sa lana aron pagbanhaw sa napandol niyang politikanhong mga ambisyon?

-o0o-

    Hinaot nga usa siya sa nagtambag ni Pres. Aquino pagpasubli sa oil deregulation law.  Nga samtang gitumong pagpalambo sa kumpetinsiya sa mga kompaniya sa lana, gihulagway nga maoy nahimong kahimanan sa pagpasamot pagpaburot sa ilang ginansiya.
    Taphaw hinuon ang pasiunang sugyot ni Aquino.  Igo lang niyang giawhag ang mga kompaniya sa lana nga, inay matag semana, binuwan nang pag-usab sa ilang presyo.  Nga mahimong mas dakong bunal kon wa gyoy makasusi sa kamakiangayon sa presyo sa lana.  Mas masaaron ang plano ni House Deputy Speaker Erin Tañada:  Ipaubos ang mga kompaniya sa lana sa hurisdiksiyon sa Energy Regulatory Commission (ERC) aron, inay magpatuyang sa ilang gibati, mapugos na pagpasabot nganong kanunayng nagkadungan ug managsama hangtod sa kataposang usa ka dako ang ilang mga uminto.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada of Leo Lastimosa for January 31, 2011

Pilato sa pahimus

Nanghunaw nang Land Transportation Franchising and Regulatory Board (LTFRB) sa pagpaningil sa taxi operators sa ilang mga drayber sa bayad sa bag-ong mga metro nga moluwat na og resibo sa mga pasahero.  Niangkon si LTFRB Chairman Nelson Laluces nga igo lang silang nihangyo nga abagahon sa operators ang pagtaod sa bag-ong mga metro apan wa silay mahimo pagpugong sa pagbunal sa dakong bayranan ngadto sa mga drayber.
Lingiw na gyoy naandan sa LTFRB kon relasyon na sa operators ug drivers ang hisgutan.  Naneguro lag kolekta sa ilang bahin sa dakong negosyo pagpausbaw sa plitehan ug calibration, testing ug sealing sa mga metro.  Bahala na kon mapukling ang labing dakong sukaranan sa ilang pagpausbaw sa plitehan.

-o0o-

Ang nisutoy nga uminto sa lana maoy labing lig-on nga argumento sa mga petisyon sa usbaw sa plitehan.  Nga giaprobahan na sa LTFRB alang sa taxi ug gitakdang dasonan sa di madugay alang sa PUJs.  Kay di man sab makiangayon nga ang mga drayber ray paum-umon sa nagkataas nga presyo sa LPG, krudo ug gasolina nga maoy gigamit sa ilang mga sakyanan.
Apan tungod sa pagpangiyugpos sa LTFRB, ang mga drayber, sama sa nahitabo sa sunudsunod nga pagmahal sa lana, mawani ra gihapon sa salida karong giusbawan nang plitehan.  Kay suyupon ra gihapon sa operators ang bisan unsang madugang sa inadlawng kita.  Pinaagi sa pagpa-data-data sa bag-ong metro ug pagpa-usbaw sa inadlawng abangan sa taxi.

-o0o-

Mohiyos pa gyod ang gamay nang daan nga kita sa taxi drivers tungod sa kapin sa 2,000 ka taxi nga kolorum apan wa pa gyod mahipos sa LTFRB ug Land Transportation Office (LTO).  Nipasalig na hinuon si LTFRB 7 Director Ahmed Cuizon nga di nila tugotan nga makapausbaw sa plitehan ang mga taxi nga peke ang mga prangkisa.  Bisan unsa pa kabag-o sa ilang mga metro ug bisan unsa pa kasinaw ang luwatan nga resibo.
Maong palihug tabang og bantay.  Makapatong na gani sa ilang plitehan ang mga taxi nga gibisto niadto ni kanhi LTFRB 7 director Benjamin Go, duna na say nahalin sa dakong bundak sa kuwarta sa mapahimuslanong operators.

-o0o-

Apan ang wa mahimo sa LTFRB, gipatuman sa merkado.  Atol sa tingbitay sa iro, ang paghulagway sa mga drayber sa mga buwan nga ubos kaayo ang ilang kita, nga mas sayong moabot karong tuiga kon daghang mag-apura pagpasaka sa ilang plitehan, gatosan ka units ang langawon sa mga garahe.  Gibiyaan sa mga drayber nga napugos pagpangita og laing mga panginabuhi aron may ikapakaon sa ilang pamilya.
Kon padayong magpabaya ang LTFRB, kon padayong magpahimus ang operators ug kon padayong pasagdan sa gobyerno nga daugdaugon ang mga drayber, ang katawhan kamaong manalipod sa ilang katungod ug panginabuhi.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada of Leo Lastimosa for January 30, 2011

Yate ug bangka

Naanad na ta nga Philippine Coast Guard maoy uwahi nga mahibawo kon dunay mga aksidente sa kadagatan.  Dugay na sab ta nga nakadawat sa eskandalo nga samtang ang Pilipinas maoy usa sa labing taas og kabaybayonan (ikalima sa tibuok kalibotan), ang mga barko sa gobyerno pagpatrolya sa kadagatan maoy labing karaan ug gubaon.
Apan tungod sa nagsunod nga pagkawagtang sa duha ka sakyanan sa dagat--una ang yate gikan sa Guam paingon sa Sugbo nga gideklarar nga missing niadtong Enero 18, ug ikaduha ang pumpboat nga wa kabalik sa Talisay City human naghatod og patayng lawas sa usa sa mga isla sa Tubigon, Bohol sa niaging semana--nakaangkon ta og sukaranan pagtandi.  Ug napahinumdoman sa dakong suliran nga ato lang gilingiw-lingiwan.

-o0o-

Lima ka Amerikanhon ang sakay sa SV Pineapple nga nibiya sa Guam niadtong Enero 6 ug gitakdang modunggo unta sa Sugbo niadtong Enero 16.  Upat ka Sugbuanon ang sakay sa pumpboat nga nibiya sa isla sa Pangapasan sa Tubigon sa alas-9 sa buntag niadtong Huwebes ug gitakdang moabot unta sa Cansojong, Talisay pagka udto sa samang adlaw.

Ang yate gikan sa Guam nadaotan diay og timon, maong nihinay pag-ayong dagan ug naabtan og 63 ka oras una natultolan.  Ang pumpboat gikan sa Bohol gihabolan sa kangiob tungod sa kusog nga uwan, wa nang katultol sa ilang agianan, napawongan sa makina ug nag-utaw-utaw sud sa 21 ka oras.

-o0o-

Labing dakong kalainan:  Paspas ug lapad ang search and rescue operations nga gilusad sa Estados Unidos, Pilipinas ug ubang kanasuran alang sa missing nga yate; samtang nangiyugpos ang atong gobyerno sa pakitabang sa mga paryente sa mga sakay sa missing nga pumpboat.
Ang US nipakatap og duha ka C-130 Hercules Long Range Rescue Aircraft, usa ka P-3 Orion, usa ka H-60 Seahawk helicopter, usa ka C-12 aircraft ug cutter nga Sequoia.  Nagpatabang sab sa Palau ug Micronesia aron katugpahan sa mga ayroplano.  Ang Pilipinas nipalihok sa search and rescue vessel, ang BRP San Juan, ug BN-1 Islander aircraft.

-o0o-

Sa pikas nga bahin, ang Fiseca (Fishermen Sea and Ecological Care) sa Talisay maoy gidangpan sa mga paryente sa mga sakay sa pumpboat.  Ang pangu sa Fiseca, si Gregorio dela Torre, nitawag sa coast guard sa alas-8 sa gabii sa Huwebes, apan wa mopahibawo sa kasilinganang mga lungsod ug dakbayan.  Nakalimot tingali nga iyang gimbuhaton ang pagtabang sa mga naapiki sa kadagatan, di ang pagtago sa ilang gidangatan.
Ang coast guard nipalabay sa tibuok gabii nga way gihimo.  Dihang among gisukmatan pagka Biyernes sa buntag, namalibad nang wa diay sila mapahibawo sa Fiseca.  Namalandong pa molusad ba og operasyon dihang gipahibawo nga nabangalan nang pumpboat sa Naga City ug giguyod na og mananagat paingon sa Cansojong.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada of Leo Lastimosa for January 28, 2011

Hadlok sa cloudburst

Dul-an sa 36 millimiters, o usa ug tunga ka pulgada, ang nasukod sa Pagasa nga uwan niadtong Martes.  Nga gamay ra ug di modason sa ilang pangagpas nga cloudburst ang hinungdan sa lapad nga pagbaha sa duha ka labing dagkong dakbayan sa Metro Cebu.  Kay kasagarang cloudburst sa nagkalainlaing bahin sa kalibotan nagda og 100 ka millimeters, upat ka pulgada, o mas daghan pang uwan.
Yano ang katin-awan sa Pagasa:  Ang ilang kahimanan pagsukod sa uwan naa mahimutang sa ilang buhatan sa Mactan; diin ang uwan mas hinay kay sa nibunok sa mga dakbayan sa Sugbo ug Mandaue.  Maong banabana na lay ilang mahimo.  Nga di momenos sa 100 millimeters nga uwan ang nakamugna sa makalilisang nga baha.

-o0o-

Way kahulogan ang mga numero kon di nimo itandi sa kasarangan nga uwan sa Sugbo.  Ang 100 millimeters mao ang kasagarang gidaghanon sa uwan sa Sugbo sa tibuok buwan.  Sa ato pa, ang tibuok buwan nga uwan gibubo sud lang sa usa ug tunga ka oras niadtong Martes sa buntag.
Tibuok Kabisay-an ang giuwan gahapon.  40 millimeters ang nasukod sa Pagasa nga uwan sa Mactan.  Mas kusog na sa ilang uwan niadtong Martes.  Apan mas hinay gihapon kay sa uwan nga nibundak sa Talisay, Carcar ug ubang mga dapit sa habagatang Sugbo nga mao na say gibahaan.

-o0o-

Ang nakapait mao nga wa tay dag-anan batok sa cloudburst.  Di tang kahibawo kanus-a ni mahitabo pagbalik.  Samtang makasubay na ang mga eksperto sa kahimtang sa panahon sa sinugdanan ug agianan sa mga bagyo, wa pay teknolohiya nga makapasidaan asa ug kanus-a ang sunod nga cloudbourst.
Bugtong natong mahimo mao ang paghangad-hangad sa mga panganod nga itom kaayo, nga morag puno kaayo sa uwan ug natungod lang sa pipila ka luna ug di gyod sa kinatibuk-an.  Bisan pa niana, igo rang makapangandam og pandong ug mangaliya nga kasarangan lang nga bunok sa uwan ang mahiagoman.

-o0o-

Ang cloudburst mamugna sa mga panganod nga gitawag og "cumulonimbus."  Nga kinuha sa Latin nga cumulus (natigom, natingob) ug nimbus (uwan).  Mahitabo ang cloudburst kon mag-ipon ang paspas nga dagkong mga lusok sa uwan, nga mosamot kadagko ug mosamot kakusog sa pagkatagak ug makamugna og mas dako pa gyong kadaot.
Ang labing kuyaw nga mga dapit atol sa cloudburst mao ang mga sapa, dagkong kanal ug ubang agianan sa tubig.  Nga tungod sa kakusog ug kakalit sa uwan dali kaayong moawas ug makabanlas sa mga tawo ug kabtangan sa duol nga maagian sa makalilisang niyang sulog.  Ug makamugna og lapad ug lawom nga baha nga makapalumos sa katawhan ug kahayopan, makagusbat sa kabalayan, makabara sa mga sakyanan ug makapainutil bisan sa labing dagkong mga dakbayan.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada of Leo Lastimosa for January 27, 2011

Makahilo nga chorizo

Tungod sa kabarato sa chorizo, nga mapalit sa kamerkadohan og tag P25 ngadto sa P35 ang dosena, labihang daghana nga mamalit.  Bisan sa mga pasidaan nga hugaw ni, kay sama nga di luwas ang mga paagi sa pag-andam di sab limpiyo ang paghukas ini ngadto sa mga langaw samtang nagpaabot sa mga mamalitay, daghan gihapon ang mangita ug modugok.
Ambot tungod ba sa giisip nga talagsaong kalami, bisan kon may mga higayon nga mas aslom kay naandan, o tungod lang sa presyo nga labihang ubosa kon itandi sa ubang mas lab-as nga mga produkto sa karne, ang chorizo nahimong di na mawa nga tipik sa mga talad kan-anan ug mga barbekyuhan.

-o0o-

Kon nagkaon ka karon sa imong kinaham nga chorizo, palihug hutdang daan sa di pa ni nimo tiwason pagbasa.  Kay ambot makatiwas pa ba, ug kuyaw nga akoy mabasol sa pagkawagtang sa imong gana pagkaon, kon mahibawo ka sa resulta sa laboratory examination sa mga chorizo sa labing dagkong kamerkadohan sa Metro Cebu.
Nakaplagan sa Regional Standards and Testing Laboratory sa Department of Science and Technology (DOST) pulos di luwas nga kan-on sa Sugbuanong mga konsumidor ang mga chorizo sa pito ka mamaligyaay sa Carbon ug Talamban sa Dakbayan sa Sugbo ug sa mga merkado publiko sa Talisay ug Mandaue.

-o0o-

Si DOST 7 Regional Director Rene Burt Llanto nipahibawo ni Kongresista Angelo Palmones sa Agham Partylist nga ang tanang chorizo samples positibo sa S. aureus (Staphylococcus aureus) ug ang mga chorizo gikan sa Talisay ug Mandaue positibo sa E. coli (Escherichia coli).  Negatibo hinuon silang tanan sa salmonella.
Matod ni Llanto ang mga chorizo napalit nila gikan sa pito ka mamaligyaay (duha ka Carbon, usa sa Talamban, duha sa Talisay ug duha sa Mandaue) gikan sa Enero 4, 10 ug 11 karong tuiga.  Gipagawas sa laboratoryo ang ang resulta sa Enero 21.  Gipahibawo ni Palmones resulta ngadto sa mga kongresista sa Sugbo niadtong Martes.

-o0o-

Ang E. coli maoy kagaw nga gikan sa hugaw sa tawo ug mga hayop.  Ang resulta sa laboratory test nipalig-on sa pagduda nga ang gipatakaan lang ang paghimo sa chorizo, nga mahimong pan-os nang gigamit nga karne, wa matarung paghugas ang tinai ug nasagol na lang sa hugaw ug lapok sa merkado.  Sa pikas nga bahin, ang S. aureus kagaw gikan sa tawo nga may sakit sa panit nga mahimong mosangpot sa food poisoning.
Ang findings sa DOST wa magpasabot nga makahilo ang tanang chorizo sa tanang mamaligyaay sa kamerkadohan sa Sugbo.  Apan hinaot nga mahimo ning sukaranan sa dugang pakisusi sa kalidad ug kaluwas sa mga pagkaon nga gipamaligya sa kamerkadohan.  Ug sa mas higpit nga pagpatuman sa mga lagda sa gobyerno.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada of Leo Lastimosa for January 25, 2011

Pusta sa pikas

Mao diay.  Nga bisan sa pagdeklarar sa gobyerno sa Overseas Filipino Workers (OFWs) nga bag-ong mga bayani, way nahimo ang nagkalainlaing mga buhatan pagpanalipod nila.  Ni sa pagpangita og hustisya sa panamastamas nga ilang nahiagoman sa mga kamot sa langyaw nila nga mga agawon.

Mao diay.  Nga bisan sa abundang pagarpar pagpasidungog sa OFWs ug sa nabiyaan nilang mga pamilya, way nahimo ang gobyerno paghaw-as nila gikan sa nagsubli-subli na lang nga panaugdaog kay wa tumana ang mga kontrata nga ilang gipirmahan, wa matinuod ang mga trabaho nga gisaad ug gihikaw ang dagkong suholan ug mga benepisyo nga gipasalig ngadto nila.

-o0o-

Kay ang buhatan sa gobyerno nga gitahasan pagpanalipod sa katungod sa OFWs, ang Philippine Overseas Employment Administration (POEA), mao ra say gipasanginlan nga nibiktima nila.  Makapaalarma ang pasangil sa nagpakabana nga kawani sa POEA nga ang ila ra sang kaubanan ang nakigkonsabo sa gidudahang illegal recruiters.
Nag-ung-ong na ang kasong human trafficking batok sa mga kawani sa POEA atubangan sa Departamento sa Hustisya.  Gipasanginlan sila nga nitugot sa tulo ka recruitment agencies, kansang mga lisensiya hagbay ra nga nakanselar, nga makapadayon pagpanguha og mga trabahante, pagpapirma nila og peke nga mga kontrata, nga nisaad og suholan ug mga benepisyo nga di tinuod ug pagpada nila sa nagkalainlaing kanasuran alang sa mga trabaho nga wa diha.

-o0o-

Inay ipahamtang ang silot batok sa mga ahensiya, gitugotan hinuon sila sa mga kawani nga makapadayon sa ilang raket.  Ang ilang pakigkonsabo sa kuwestiyonableng recruitment agencies maoy gituohan nga nakapatumpawak sa biktimang OFWs sa pangabuso sa langyaw nilang employers, apil nang pagpayuhot nila ug pagpugos nila pagtrabaho.

Unsa may mas bug-at pa nga atraso?  Unsa may mas bangis pa nga krimen?  Kon ang gitahasan pagpatigbabaw sa balaod mao na hinuoy moyatak ini?  Kon ikay OFW nga giunay sa mga kawani sa gobyerno nga imong gituohan maoy mobarug alang sa ilang mga interes, unsa man intawoy imong dag-anan?  Kinsa na man lang ang imong kadangpan?

-o0o-

Mao diay.  Nga ang tanang mga programa dinhi sa sud ug sa gawas sa nasud pagtabang sa OFWs nakawang lang.  Kay ang POEA, nga maoy gitugyanan pagpatuman nila, may mga kawani man diay nga tua kapusta sa pikas.
Usa lang ka pananglitan:  Ang Estados Unidos, Canada, Australia ug ubang kanasuran pulos dunay balaod nga nagdili sa pagpahamtang og bisan unsang placement fee ngadto sa mga aplikante; gimando sa ilang mga lagda nga ang tanang gasto sa mga aplikante, apil nang ilang plite sa ayroplano, ngadto sa employers.
Salamat sa pagpabaya o pakigkonsabo gyod sa POEA, padayong gikilkilan sa recruitment agencies ang mga aplikante og makalilisang mga bayranan, nga mora gyod, usahay molabaw pa gani, apan wa na lang nganli og placement fee.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada of Leo Lastimosa for January 24, 2011

                Wa pay nasilotan

 

        Kon tinuod ang anomaliya nga gibutyag ni kanhi direktor Benjamin Go sa Land Transportation Franchising and Regulatory Board (LTFRB) sa Central Visayas nga kapin sa 2,000 ka taxi units sa Sugbo peke og mga prangkisa, tugotan ba sila sa bag-ong liderato sa LTFRB 7 pagkolekta sa inusbawang plitehan sugod karong adlawa?

        Ang findings ni Go, nga giyak-an sa labawng mga opisyal sud sa pila ka buwan, sa kataposan gidasonan sa audit team nga gipada sa ulohang buhatan sa LTFRB niadto pang Nobyembre sa niaging tuig.  Wa pay katin-awan ang LTFRB nganong hangtod karon wa pay prangkisa sa taxi nga nakanselar.  Ni mga opisyal sa LTFRB 7, nga gilambigit ni Go sa anomaliya, nga nasuspenso.

-o0o-

        Ang recalibration ug resealing sa taxi units sa Sugbo sugdan karong adlawa.  Nga mao say gitakdang pagsugod pagpatuman sa inusbawang plitehan sa taxi.  Ang ma-recalibrate ug ma-reseal mao ra ang mga taxi kansang metro makaluwat na og resibo sa mga pasahero.  Bisan ang mga taxi kansang bag-ong metro na-calibrate nang daan sa ilang suppliers sa kaulohan kinahanglan pang selyohan sa taga LTFRB.

Tungod sa kanihit sa mga kawani sa LTFRB, sa way paghisgot sa kahadlok sa pipila ka taxi drivers nga maibanan ang ilang mga pasahero, ambot pila ra ka taxi sa Sugbo ang makakolekta sa inusbawang plitehan karong semanaha.  Mosamot ang kalangay kon susihon pa tinuod o peke ba ang mga prangkisa.

-o0o-

        Nga angayng himuon sa bag-ong liderato sa LTFRB.  Di makatabang sa paningkamot pagbanhaw sa pagsalig sa katawhan sa LTFRB kon magpa-goryo-goryo ang bag-ong mga tagduma sa nasakpan nga kapin sa 2,000 ka units nga gihatagan og prangkisa sa mga opisyal sa LTFRB 7 bisan sa ban sa bag-ong mga prangkisa nga gipahamtang sa Department of Transportation and Communications (DOTC) niadtong 2003.

        Ug hinaot nga di na maglingiw-lingiw ang taga LTFRB sa taxi units nga kon mabuwasot og dakong libaot kuyawng mabungkag.  Dakong gubot kon tugotang makakolekta sa inusbawang plitehan ang mga taxi units nga peke og prangkisa o kagang-kagang na.

-o0o-

        Managlahi ang banabana sa LTFRB ug transport groups sa gidaghanon sa taxis sa Sugbo ug Pilipinas.  Ang LTFRB niinsistir nga 4,000 ray taxi sa Sugbo, 26,000 sa Metro Manila ug 32,000 sa tibuok nasud.  Apan si Go mismo maoy nakasakop nga kapin sa 6,000 ang taxi sa Sugbo ug transport groups niingon nga dul-an sa 40,000 ang taxi sa tibuok nasud.

        Tungod sa kabaga sa taxi units, ang may mga plakang nagtapos sa 1 ug 6 ray ma-recalibrate karong buwana, 2 ug 7 sa Pebrero, 3 ug 8 sa Marso, 4 ug 9 sa Abril ug 5 ug 0 sa Mayo.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada of Leo Lastimosa for January 23, 2011

        Paburot sa bugas

    Inay mangayo na og pasaylo, ang mga opisyal sa pamunoan ni kanhi presidente Gloria Arroyo naghilas-hilas pa gyod og kisikisi karong nasakpan na nga gipanguwarta diay pag-ayo ang importasyon sa bugas humay sa niaging 10 ka tuig.  Mao diay nga ang gikompra nga bugas gikan sa Vietnam, Thailand ug ubang kanasuran kanunayng mas daghan kay sa gikinahanglan.  Ug mao diay nga ang presyo sa pinalitay kanunayng mas taas kay sa presyo sa merkado sa kalibotan.
    Salawayon nang daan ang pagkahimo sa Pilipinas nga labing dakong importer sa bugas humay.  Mas dakong eskandalo nga gigamit pa hinuon sa pamunoang Arroyo ang krisis aron pagpaburot sa ilang pribadong mga panudlanan.

-o0o-

    Nakalili ang mga Sugbuanon sa maniobra pag-apud-apod sa import quota sa pribadong sektor dihang gibahinan ang mga negosyanteng Sugbuanon sa katungod pag-import sayo sa niaging tuig.  Yano rang lagda:  Ang unang makasumiter sa mga dokumento pagmatuod nga may igong pundo pag-import og bugas humay, maoy tugotan sa National Food Authority (NFA) pagpangompra gikan sa gawas sa nasud nga way buhis.
    Taas ang pila sa mga negosyante og bugas nga naglinya sa rehiyonal nga buhatan sa NFA sa Banilad, Cebu City sa usa ka adlawng Lunes, ang gitakda nga higayon pagsumiter sa mga dokumento.  Labihan nilang hugnoa dihang gipahibawo nga giusab diayng schedule ug nakuha nang tanang quota sa Sugbo sa Biyernes pa.

-o0o-

    Karong nasakpan sa bag-ong liderato sa NFA ug sa Malakanyang nga usa ra ka bangko ug nga nagsunod ang mga numero sa mga tseke nga gigamit sa transaksiyon, may sukaranan ang mosunod nga mga pangutana:

• Unsa man diay kapuslanan niadtong tag-as nga pila sa mga negosyante dinhi sa Sugbo ug sa Manila nga naglaom nga mabahinan sa quota?;
• Natikasan ba silang tanan, sama sa nahitabo sa kasagaran sa mga negosyante sa Sugbo, o may pipila nga gipadaog kunohay apan konsabo ra diay gihapon sa pundok o indibiduwal nga mao roy gidudahang nakasipong sa higanteng ginansiya gikan sa importasyon?

-o0o-

    Si kanhi agriculture secretary Arthur Yap, nga kongresista ron sa Bohol, maoy unang gihangan.  Ambot tungod ba, o kay siyay gipasanginlan, nga maoy nipabor sa iyang mga suod aron mabuhong sa import quota sa bugas humay.  Matod ni Yap wa maalkanse ang gobyerno kay kuwarta sa pribadong sektor ang gigamit sa kinatibuk-ang transaksiyon.
    Apan angayng pahinumdoman si Yap nga ang mga magbubuhis gihapoy labing dakong pildero:  Kon tinuod nga mas daghang gikompra kay sa gikinahanglan, naalkanseng mga mag-uuma; kon tinuod nga overpiced ang imported rice, na-siyut sa bolsa ang mga konsumidor; ug kon pamintaha diay sa mga negosyante inay pagtabang sa nasud ang tuyo sa importasyon, nahikawan ang panudlanan gikan sa buhis nga angay untang gipahamtang sa importasyon.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com