Arangkada for July 17, 2007

        GAHONG SA COMELEC

 

        Kanus-a pa ba gyod makat-on ang Comelec?  Ang kaguliyang sa nagpadayong pagpanglista sa mga botante sa eleksiyon sa mga opisyal sa barangay ug Sangguniang Kabataan (SK) nahitabo na sa rehistrasyon sa nangaging mga piniliay, nga ang kataposan mao ang pagpanlista nga gilugwayan hangtod sa Enero karong tuiga alang sa niaging piniliay sa Mayo 14.  Bisan sa kahadlok ug mga pasidaan sa nagpakabana nga mga hut-ong katilingban, ang Comelec, nakatag-an mo, morang umang nga hinay apan determinadong niuliot na sab pagsud sa gahong nga iya na niadtong nalubngan.

        Nakapait kay samtang nawad-an nang taga Comelec sa bisan unsang kaikog ni kauwaw sa ilang mga bulilyaso, ang mga botante----labi nang mga batan-on nga sa labing unang higayon gusting mosuway pagamit sa ilang balaanong katungod sa pagpili----na sab, sama sa naandan, maoy gidakdakan sa bug-at nga palas-unon sa ka-way buot sa ahensiya nga sa makadaghan nang higayon nipakyas sa mahinungdanong tahas nga gisangon sa batakang balaod.

-o0o-

        Ang data capturing machines gipahamtang sa Comelec aron paghimong mas paspas sa pagpanlista ug paghimong mas ligdong sa listahan sa mga botante.  Ang kasayuran sa pagkatawo ug hulagway sa mga botante gawas nga ma-encode na sa computer ug matandi na sa mas dakong database sa Comelec pagbadlong sa flying voters, magamit pa gyod sa mga tagduma sa mga presinto pag-ila sa mga botante nga mopakita sa adlaw sa piniliay.

        Apan ang managkaluhang tumong sa mga makina wa matuman.  Tungod sa kanihit sa mga makina, sa kakuwang sa mga kawani nga nabansay-bansay paggamit ug sa kaigang sa mga buhatan sa Comelec nga gipunsisokan na sa gatosan ka nagdali ug nag-alingit na nga mga botante, gawas nga hinay kaayong maka-encode sa mga ngan ug mga hulagway, magkasayop-sayop pa gyod ang ma-encode nga kasayuran.  Nga hangtod sa piniliay sa Mayo 14, duna pay election officers dinhi sa Sugbo ug ubang bahin sa nasud nga napugos pagamit sa ilang kinaraan nga hard copies sa listahan sa mga botante tungod sa mas libog nga listahan nga nakuha sa ilang computers.

-o0o-

        Kon sublion ang kasinatian sa Comelec sa nangaging mga piniliay, nahibawo na tang daan unsay mahitabo inig-abot na sa kataposang adlaw sa pagpanlista karong Dominggo, Hulyo 22.  Mas daghan na sang mga botante ang di malista ug mahikawan sa ilang katungod pagpili----salamat sa pagkagapos sa Comelec sa taphaw nga teknolohiya ug sa kapakyas sa ilang kadagkoan ug mga kawani pagamit sa ilang sentido kumon.

        Kon 400 ra ka ngan ang labing daghan nga ma-encode sa data capuring machines matag adlaw, nganong di man duhaon ang shift sa mga kawani nga manlista aron madoble ang gidaghanon sa malista?  Ug kon di pa gyod hinog ang tekonolohiya, nganong di man ta mobalik lang una sa mas kasaligang manumano nga pagpanlista?  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada for July 16, 2007

NAANDANG PAGPAAWOT

 

Naanad na ta nga moduko lang ug paawot kon abusohan.  Nga kon may mangahas na pagsukol, modayon tag pasangil sa nibarug sa iyang katungod nga naghilas-hilas, nagpaka-santo ug nagdahom nga pasagdan lang sa mga gamhanan ug higante nga mapangahason niyang gibangga.

Naanad na ta nga bungulbungolan lang ang atong mga reklamo.  Nga kon paminawon na, modayon tag duda nga gi-ulog-ulogan lang ta o nagpa-papel ug namolitika lang ang atong gireklamohan.
       Naanad na ta nga luokon lang ang bisan unsang kaso nga atong ipasaka.  Nga kon makaangkon nag kaangayan, modayon tag duda nga kadugo natong huwes, o may atraso niya ang atong gikiha, o naatlan lang nga gikusi sa iyang konsiyensiya.

-o0o-

Kay mao may atong naandan, mohilom lang ta kon may mga pasangil sa kahiwian.  Modayon tag dangop sa atong naandang pagtuo, nga naumol sa way pagsusi, nga nanukad ang panagsungi kay wa maayo pagbahin ang dakong komisyon sa transaksiyon.  Kon kapamatud-an sa namasangil nga wa siyay laing interes gawas sa pagluwas sa buhis nga gibolsa sa mga utok sa palusot, moapil tag pasangil nga nagpagamit siya sa kaatbang nga mga politiko, o nahangol sa atensiyon sa media, o nalisoan lang sa maayong pangisip.

Bisan kon makapakita na og klarong mga ebidensiya nga makapalig-on sa kasong gipasaka, tihik gihapon kaayo tag pakpak.  Kay nangagi natong kasinatian nga maabot rang presyo sa namasangil ug maareglo rang kaso.  Ug kon di mapalit ang kihante, ang mga imbestigador o maghuhukom mahimo pang suburnohan.

-o0o-

Ug kay nakatilaw na man tag panggukod, o igo lang gisuginlan sa pait nga kasinatian sa atong mga kadugo o mga higala nga natsambahan na niadto, mangiyugpos na lang ta atubangan sa mga gamhanan nga gipasanginlan.  Nahibawo ta sa kamangtas sa iyang bawos, busa nganong magpabantang man nga igo lang makadugang sa kahigayonan nga maduhig?

Bisan unsa na kalig-on ang mga ebidensiya sa kahiwian batok sa higante nga gipasanginlan, di lang gihapon tang manginlabot kay atong kasinatian nagtudlo nato nga ang balaod morang bay sa lawalawa----ang langaw masangit apan ang kabaw molusot.

-o0o-

Ang atong naandan----nga panagana, kahadlok, pagduda, kakuwang sa pagsalig sa kaugalingon, kamaikugon sa mas dagko ug mas adunahan nato, ka-way bilib sa atong isigka tawo, ug ka-way alamag sa mga milagro nga mamugna sa atong panaghiusa----maoy labing dakong babag sa atong pagpakabana ug pagbarug sa atong katungod ug pagpanalipod sa atong kaugalingon.

Mao ni nakawagtang sa kagawasan sa atong katiguwangan.  Maoy gigamit sa mga langyaw pag-ulipon sa atong kaliwatan sa kapid-an ka katuigan.  Maoy gigamit sa nangaging mga naghawudhawod pagtilok sa atong katigayonan ug pagbuong sa atong kadungganan.  Ato ba lang gihapong pasagdan nga magpadayon ang bag-ong mga nagpakahawod paglugway pa sa di makiangayong kahimtang?   [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada for July 15, 2007

       DI NA MAG-PLASTIK

 

       Nakugang ko sa sangpotanan sa pagtuon sa EcoWaste Coalition ug Greenpeace nga plastik and 76% sa basura nga nakuha sa Manila Bay ug nga 51% ini mga putos nga plastik nga kausa pa nagamit.  Wa kong kabasa og pagtuon unsa kadaghan ang plastik sa kinatibuk-ang basura nga nahipos dinhi sa Sugbo.  Maayo tingali kon apilon ni pagsusi nilang Cebu City Vice Mayor Michael Rama ug sa mga opisyal sa kabarangayan nga moapil sa sunod nga panlimpiyo sa kadagatan sa dakbayan karong tuiga.  Kay kitang tanan nahibawo sa kadako sa kadaot ngadto sa atong kalikopan sa mga basurang plastik, nga hangtod sa hangtog nga makabuni sa atong mga kanal kay di man madugta.

        Nahadlok hinuon ko nga kon basehan ang gidaghanon sa mga plastik nga mosiwil sa mangawas natong mga kanal, susama ra, kon di man mas grabe pa, and kadaot nga nahimo sa mga basurang plastik dinhi sa ato.

-o0o-

        Hinaot nga human yak-i sa daghang katuigan matuki na sa bag-ong Kongreso ang nag-ung-ong nga makiangayon nga mga balaodnon nga pulos gitumong pagpanalipod sa atong kalikopan gikan sa nagbuntaog nga hulga sa mga plastik.  Kasagaran nila gitumong sa (1) pagbugnaw sa mga magpapatigayon sa paggamit og plastik pagputos sa ilang mga baligya ug (2) pagdasig sa katawhan pag-recycle sa ilang mga plastik kon di man gyod makalikay sa paggamit nila.

        Kay kon patuyangan ang atong naandan, di layo nga moabot ang higayon nga matabonan na ta sa bisan asa na lang nato gipanglabay nga mga plastik nga dugay nang nidominar sa atong inadlawng mga kalihokan:  Plastik na inay supot ang putos sa atong mga pandesal, plastik nay tasa sa atong mga kape, bisan mga kutsara, tinidor ug plato sa atong pamahaw, plastik nay putos sa atong mga kinompra, plastik nay atong pandong sa uwan o sa init, plastik nay hapin sa mga libro sa mga tinun-an, ang atong mga suholan plastik na, ug bisan ang atong pagtinagdanay sa usag-usa.

-o0o-

        Usa sa mahimo sa kagamhanan mao ang paghatag og insentibo ngadto sa mga magpapatigayon nga di na mogamit og plastik nga butanganan sa ilang mga produktong pagkaon ug putos sa uban nilang mga baligya.  Katanyagan ba sila og diskuwento sa buhis?  O igo nang pasalig nga di sila bahaan sa tinguwan?

        Ang nagpakabana nga mga magpapatigayon maoy naa sa labing maayong posisyon pagdasig sa mga konsumidor pagpalayo sa plastik.  Higanteng shopping malls sa ubang kanasuran manghatag og diskuwento sa mga konsumidor nga magda sa ilang kaugalingong grocery bags ug mas dako pa gyong laslas sa bayranan kon di plastik ang dad-on nga putos.

        Ang hiniusang pakigbisog batok sa mga plastik molampos lang pinaagi sa matinud-anon nga pagtabang sa tanang hingtungdan.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada for July 14, 2007

       Kutob sa Sulti

 

       Angayng hangpon ang pag-awhag sa Coalition Against Corruption (CAC) sa Ombudsman pagpatulin sa imbestigasyon sa gipaburot pag-ayo nga presyo sa decorative lampposts nga gidalidali pagpamalit alang sa niaging 12^th Asean Summit nga gipahigayon dinhi sa Sugbo niadtong Enero.  Ang matag karon ug unya nga pamukaw sa nagkalainlaing kahugpongan maoy motino nga ang usa sa labing dakong eskandalo sa atong panahon di mapakatug ni makalimtan.

        Ang CAC nga gipangulohan ni Jose L. Cuisia Jr. maoy nasudnong alyansa sa nagkalainlaing kahugpongan nga nibarug batok sa mga kahiwian.  Giawhag ni Cuisia ang dinaliang pagsilot sa tanang mga responsable sa kahiwian isip pagdason sa pagpakabana sa mga Sugbuanon ug sa Barug Pilipino ni Fr. Carmelo Diola nga sakop sa CAC.

-o0o-

        Apan ang awhag sa CAC ug sa Barug Pilipino di na bag-o.  Ato na ning nadunggan sa nangagi pang mga eskandalo sa mga proyekto sa kagamhanan dinhi sa Sugbo, sa kaulohan ug sa ubang bahin sa nasud.  Ang pait natong kasinatian mao nga ang pag-awhag, bisan unsa kakusganon, di nang kadut sa mga hingtungdan nga napating sa kapid-an na ka katuigan nga pangurakot ug di nang katay-og sa mga ahensiya nga mas daghang mapakitang buslot kay sa determinasyon pagpatuman sa mga balaod.

        Nilambo ang pagbisto sa anomaliya sa deco lamps, nga nisangpot na sa pagpugong sa nahibiling kuwarta alang sa mga kontraktor ug pagkasuspenso sa mga gipasanginlang nagpasiugda sa transaksiyon, di tungod sa naandang pagarpar sa nagpakabana nga mga sektor.  Kon dili sa aktuwal nga paghipos og mga ebidensiya pagmatuod sa nangalisbo sa kahiwian.

-o0o-

        Magtug-anay na lang ta sa tinuod.  Kon ang pagduda ra sa mga sakop sa media ug sa nagpakabana nga mga magbubuhis sa tinuod nga presyo sa mahalon kaayo nga deco lamps ang gipasikaran, ambot hain pang eskinaha sa ruta sa summit nasangit ang imbestigasyon sa Ombudsman, salamat sa kasuhito na sa DPWH ug kakonsabo nilang kontraktor pagsaag-saag ni bisan kinsang magpakatakos pagsubli sa ilang mga proyekto.

        Ug kon gipasagdan pang Ombudsman paghipos sa gikinahanglang mga ebidensiya, ambot unsa pay ilang nahimo ning higayona, kay kasagaran kutob ra man sila sa pagsubli sa plantsado nang mga dokumento sa subasta.

-o0o-

        Daghan nang nangangkon og kredito sa pagkabisto sa mga eskandalo sa summit.  Apan kon ang kamatuoran lay subayon, adto tang tanan mosangko sa tiilan ni Crisologo Saavedra.

        Si Saavedra maoy nagtudlo nato giunsa pagluto ang subasta.  Si Saavedra ang nagsubay pila ray presyo sa deco lamps sa gigikanang mga pabrika sa China.  Si Saavedra ang nagtudlo sa Ombudsman unsang dokumento sa customs ang ilang masupina aron kapamatud-an ang makalilisang nga overpricing.

        Ato ba lang siyang pasagdan?  Ug mobalik lang tag pangiyugpos ug paminaw sa way kinutobang mga pagarpar batok sa kahiwian?  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada for July 13, 2007

       Gwen ug Virgie

 

       Kadako diay sa kadaogan nga na-iskor ni Acting Visayas Ombudsman Virginia Palanca-Santiago batok sa gikahadlokang-di-na-masagang-ni-mabaraw nga pagpanggukod ni Gobernador Gwen Garcia batok niya.  Gawas nga gibasura ang mga kasong gipasaka batok niya, gipabilin pa gyod si Santiago isip pangu sa imbestigasyon sa gipasangil nga mga anomaliya sa Cebu International Convention Center (CICC).  Si Ombudsman Merceditas Gutierrez nitataw nga hingpit ang iyang pagsalig ni Santiago.

        Si Gutierrez suod ug kauban sa Ateneo Law School ni First Gentleman Mike Arroyo.  Ang iyang pagsalig ni Santiago ug ang pagpadayon ni Santiago pag-imbestigar sa mga transaksiyon sa CICC nisukwahi sa gipasumbingay sa gamhanang makinarya sa propaganda sa mga Garcia—nunot sa nagpadayong kampanya ni Kongresista Pablo Garcia pagka House speaker—nga morang si Pres. Arroyo na lay wa pa moangkon nga ila nang Malakanyang.

-o0o-

        Mao ni kalainan nilang Garcia ug Santiago.  Si Garcia tungod tingali sa kadaghan sa gitangkil nga mga sakop sa media mosangyaw dayon ngadto sa tibuok kalibotan bisan sa labing gamay niyang nahimo ug wa mahimo—gikan sa pagpakauwaw sa mga kawani sa Kapitolyo nga nakit-an sa surveillance cameras nga nag-text ngadto sa pagpasundayag sa edited nga footage sa ballot boxes nga gipakuha lang diay gikan sa rehiyonal nga buhatan sa Comelec.

        Ayaw lang gyod hinuon pagpakasayop pagpangayo sa mga kasayuran nga di niya gustong ihatag, sama pananglit sa mga dokumento sa CICC, kay alang niya ang gimbuhaton sa media mao rang pagsigeg yangu-yango ug ulug-ulog niya.

        Lahi si Santiago.  Hilom lang nga nituman sa iyang tahas.  Kon mohatag man og kasayuran, di magpatawag og press conference ug di maghukad og makapabusdik nga piging ginastohan sa buhis sa mga Sugbuanon, ang tuyo di aron pagtagbaw sa way kinutobang kahangol sa atensiyon kon dili aron lang pagpahibawo sa mga magbubuhis nga wa magmika ang ilang buhatan.

-o0o-

        Apan si Santiago nagpabiling wa matudlo sa iyang katungdanan.  Mahimo gihapong ilisan bisan unsang higayona.  Ang gipatuo ni Garcia nga kasikit niya ni Pres. Arroyo, nga maoy motudlo sa sunod nga deputy ombudsman for the Visayas, magpabiling magkumbitay isip pinuti nga maghulga sa padayong pagsusi ni Santiago ug sa iyang buhatan sa makalilisang nga mga pangabuso ug pangurakot sa labing gamhanang mga opisyal nga gitaral sa ilang buhatan.

        Mao nga iya sa matag ligdong nga Sugbuanon ang makiangayong gimbuhaton pagpaluyo sa kaligdong nilang Santiago ug kaubanan.  Kon nakauyon mo sa ilang paggukod sa mga gipasanginlan sa mga eskandalo sa niaging 12^th Asean Summit ug ubang mga proyekto, ug kon giluod na mo sa kahawod nga gipamugos sa mga nanghasi nila, angayang pabahaan ang Malakanyang sa mga mensahe sa si Santiago ang labing haom sa katungdanan—di ang gitugpo sa mga kurakot nga determinadong mobuong sa kadungganan sa Ombudsman.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada for July 12, 2007

       BIG SISTER

 

       Wa na kong kabalik sa Kapitolyo karong bag-o busa wa pa ko mahibawo kon gipakatap na ba nila sa tibuok building ang slogans sa labing uwahing dako nilang kampanya, sama sa "No to Sugbuak!" kansang gidaghanon sa mga pirma gipasundayag gyod sa atubangan.  Ambot kon ang matag ganghaan sa mga buhatan sa Kapitolyo gibutangan na ba sa ilang naandang puti nga streamers nga dagko kaayo ang mga letra nga puwa sa labing bag-o nilang lagda:  "Gidili ang Pagmug-ot!"

        Ambot unsay reaksiyon sa board members kon butangan ang ilang mga buhatan sa maong streamers.  Samtang di sila mahitabong pagunahon sa lapukon nga umahan sa Sudlon, angayng pasidan-an ang ilang mga kawani sa pagtalikod una og gamay sa surveillance cameras sa di pa mopakulismaot sa ilang mga dagway.  Wa gyod hinuoy pagtukol sa bag-ong lagda ang tanang department heads kay nanga-anad na.  Nabalaka hinuon sa kaguliyang nga moulbo kon masipyat sila og apil sa pultahan sa buhatan sa gobernador.

-o0o-

        Nakaseguro hinuon ko nga di retroactive ang pagpatuman sa labing bag-ong lagda sa way kinutobang paningkamot pag-usab sa burukrasya sa Kapitolyo.  Kay kon ipahamtang ni alang sa nangaging mga insidente sa nilabayng mga buwan sa nagkalainlaing mga buhatan nga na-record na sa surveillance cameras, labihang daghanang masilotan:

·         Mag-una sa listahan silang Gobernador Gwen Garcia ug iyang mga abogado tungod sa iyang kapakyas pagpahiyom sa wa pa mosugod pagpanulisok ug pagpangasaba nilang Chairman Edward Abad ug ubang kadagkoan sa KBP Cebu Chapter nga nangahas pagduaw sa iyang buhatan; ug

·         Si Capitol Security Consultant Byron Garcia sa matag kakita niya og kawani nga mag-text o mokawat og paminaw sa Arangkada pagsusi kon nagpa-interview ba si Cris Saavedra (duda hinuon ko kon gipaatubang ba sang surveillance cameras ngadto nilang Byron, sa pagtuman sa iyang papel isip "Big Brother" sa Kapitolyo, ug sa iyang maguwang.)

-o0o-

        Mangahas sab ko pagpangagpas nga, sama sa naandan, kining labing bag-ong lagda batok sa pagmug-ot di mapahamtang batok sa mga Garcia.  Kay kon iapil sila, mainutil na sa pagpatuman sa ilang gitinguhang kausaban sa Kapitolyo, bisan kon 12 na ka tuig na ning gikontrolar sa ilang pamilya.  Kay kasagaran sa ilang mga lagda, sila ra say mangaigo.

        Pananglitan, kawani sa Kapitolyo nitumbok nga si Byron maoy usa sa maigo sa lagda nga nagdili sa tanang kawani sa pagpaminaw og musika ug komentaryo aron nga di maibanan ang ilang productivity.  Ang implikasyon?  Gawasnon nang makaprotesta ang militanteng mga pundok sa nataran sa Kapitolyo kay, ubos sa nahisgutang lagda, di na mang kapatuyang og patokar og sipa kaayong mga kanta sa loudspeakers.  Ug kon makapatuyang na pagpaningil ang Sugbuanong mga magbubuhis pagpangayo og kuwentada sa CICC ug ubang mga proyekto, asa man sila punita?  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada for July 11, 2007

       LILI SA KASAYSAYAN

 

       Daghan kong nadawat nga mga pangutana asa silang kapalit og mga kopya sa librong "The Roots of the Filipino Nation" ni O.D. Corpuz nga atong nahisgutan dinhi.  Wa kong kasuroy sa mga bookstores karong bag-o apan akong nahibaw-an nga duna pay nahibiling mga kopya ang Amazon.com.  Ang akong kopya pinahuwaman ni Col. Sol Dalid, kinsa nipahuwam na sab nako sa ikaduhang volume sa talagsaong libro.

        Magpangikog man unta kong manghuwam og libro kay dugay man gud kong makahuman, apan nagpiyesta ko sa mga libro nga akong nahuwaman sa wa pa ko maigo sa bagis kaayong flu sa niaging semana.  Gawas sa "Roots", nakahuwam sab ko kopya ni Manny Limtong sa "Mao:  The Unknown Story", nga nibisto sa pagkabayo ni Mao Tse Tung sa komunismo ug pagpamatay sa iyang kaugalingong katawhan aron lang makontrolar ang Tsina ug mapaburot ang iyang kaugalingon.  Maong gawas sa akong kaluya, hinaot nga makasabot mo nganong wa ko magdali pagbalik sa trabaho.

-o0o-

        Si Corpuz nakautingkay sa listahan ni Antonio Pigafetta sa mga ngan sa mga pangu sa mga balangay sa Sugbo nga gisumbong ni Humabon ngadto ni Ferdinand Magellan nga nagdumili pag-ila sa iyang liderato:  Cilaton, Ciguibucan, Cimaningha, Cimatichat ug Cicanbul sa Cinghapola; Apanoaon sa Mandaui (Mandaue?); Teten sa Lalan; Japal sa Lalutan; ug Cilumai sa Lubucin.

        Gibutyag sang Corpuz nga di ang balangay sa Mactan ni Lapulapu ang unang gihilabtan ni Magellan tungod sa palaban ni Humabon.  Gipasunog na niyang kabalayan sa balangay sa Bulaia (Buaya?) kay ang mga molupyo wa motahud ni Humabon.  Nagsugod ang kataposan ni Magellan dihang naminaw siya sa sugyot ni Zula, karibal nga pangu sa Mactan, nga kinahanglang magpada siya og armadong mga sundawo aron pugson si Lapulapu pag-ila sa hari sa Espanya.

        Ang gipasidunggan nga labing unang tawo nga nakalibot sa kalibotan mao say usa sa labing unang biktima sa panag-unay ug intriga sa politika sa unang mga Sugbuanon.

-o0o-

        Si Corpuz, ang ika-13 nga presidente sa University of the Philippines (UP), gipasidunggan tungod sa iyang lapad nga kinaadman ug paghigugma sa nasud.  Matod niya usa sa labing dakong kasaypanan sa kasaysayan mao ang pag-ila sa Hunyo 12, 1898 nga adlaw sa kaugalingnan sa Pilipinas.  Gibisto niya nga ang proklamasyon sa Kawit, Cavite, nitataw nga ang katawhang Pilipinhon "were under the protection of the Powerful and Humanitarian Nation, the United States of America."

        Sa kasuko ni Aguinaldo sa kataphaw sa proklamasyon, nibiya siya sa ilang bay nga wa mopirma sa mahinungdanon unta nga dokumento.  Matod ni Corpuz ang tinuorayng adlaw sa kaugalingnan mao ang Agosto 1, 1899, dihang kapin sa 200 ka mga mayor sa kalungsoran nagtapok sa Bacoor, Cavite aron pagtuki sa "solemn declaration of Filipino Independence."  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada for July 10, 2007

       DUGO SA ILANG KAMOT

 

       Nganong kinahanglan pa mang may mga batang mangamatay tungod sa paak sa lamok?  Mao ni kasagarang tiyabaw sa mga ginikanan sa mga anghel nga nabiktima sa labing uwahing hasmag sa dengue dinhi sa ato ug ubang bahin sa nasud.  May lig-ong sukaranan ang ilang kahibung.

        Lisod tuod sabton nganong ang nasud nga nagpakatakos na pagpakig-indig sa labing gamhanan ug labing malambuong mga kagamhanan sa kalibotan ug pakigdungan sa way kinutobang kiat sa kabag-ohan di pa man diay kamao nga mopuo sa mga lamok nga nagda sa kagaw nga makamatay sa iyang kaugalingong nataran.

        Lain na ba sab ning kamatuoran nga gihatagan og mas dakong importansiya sa atong kadagkoan ang pamostura kay sa pag-atiman sa labing batakang panginahanglan sa atong katawhan?

-o0o-

        Di pa igo ang pagkamatay sa ilang mga minahal sa kinabuhi, ang mga tagtungod sa mga biktima sa dengue gitubag lang sa kadagkoan sa kagamhanan sa ilang naandang pagarpar:  Di pa angayng ikaalarma ang sitwasyon kay mas gamay pang nangamatay kon itandi sa samang higayon sa niaging tuig.  Nahunghongan ba sila sa ilang mga anghel nga way kalainan kon ikapila pa nga biktima ang niligdas kon ang ila pang pinangga nga kaliwat, simbako, maoy natsambahan?

Bugnawng mga numero maoy gipasalipdan sa makauuwaw nilang kapakyasan pagbutang og kinutoban sa tinuig nga epidemiya.  Ang kayano sa suliran sa dengue ug ang kainutil sa kagamhanan pagsulbad ini, kapid-an na ka tuig human ni hingpit nahinginli sa atong kasilinganang kanasuran, maoy usa sa labing makauuwawng bantayog sa padayong pagpabaya ug paglawog sa atong kagamhanan sa makaluluoy natong katawhan ngadto sa kaalaotan.

-o0o-

        Tuguting maghisgot tag kanal nga way lutsanan.  Nga maoy kasagarang pangitlogan sa mga lamok nga may dengue.  Kon matarung lang sa kagamhanan ang tanang kanal, sobra sa katunga sa tinuig nga mga kaso sa dengue di na igkita.  Apan bisan kapila na ta agii og tinguwan, ting-init, tingbagyo, kuwaresma, tinghuwaw, La Nina ug El Nino, ang atong mga kanal di lang gihapon kasuyop sa baha ug mao na hinuoy usa sa mga hulga sa sakit.

        Kapila na magpapili ang atong mga politiko ug kapila na ta nila saari pagtarung sa atong drainage system sa Metro Cebu, apan natuman ba nila?

Wa.  Ang mga kinabuhi nga nakalas sa dengue dugo sa ilang mga kamot.

-o0o-

        Nakapait sa atong kadagkoan kay inay mangayo og pasaylo sa ilang kapakyasan, nakaako pa gyod pagpanulisok sa mga biktima sa dengue nga mao ra say mabasol sa katalagman kay mga hugawan.  Ang mga kalag na lang sa mga anghel nga nangamatay maoy bahala sa ilang kamangtas.

Apan unsaon man intawon pagtarung pagpanlimpiyo sa mga tagbalay kon gilibotan sila sa nagpundo nga mga kanal ug way motarung pagsunod pagkuha sa ilang mga basura?  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada for July 9, 2007

       PEKENG MGA KASAL

 

       Dakog matabang sa nagpadayong imbestigasyon sa Korte Suprema sa "marriage scam" sa Sugbo kon itandi sa imbentaryo sa mga kasal nga gihimo sa mga hukmanan ngadto sa listahan sa marriage licenses nga giluwatan sa civil registrars sa mga dakbayan ug kalungsoran sa Sugbo:

·         Maklaro kon pila sa mga kasal sa hukmanan ang wa mag-agi sa local civil registrars, kansang mga pirma gidudahang gi-forge sa pipila ka marriage licenses;

·         Maklaro pila sa mga kasal ang gipahigayon sa mga hukmanan bisan wa katuman sa batakang mga panginahanglan, sama sa certificate of capacity to marry ug joint affaidavit of cohabitation; ug

·         Mapalapdan sang imbestigasyon sa posibleng pakigkonsabo sa pipila ka civil registrars sa "fixers" sa mga kasal sa hukmanan.

-o0o-

        Kasal man sa korte o sa Simbahang Katoliko, gitataw nilang Cebu City Civil Registrar Evangeline Abatayo ug Talisay Civil Registrar Gemma Lation nga ang marriage license mao ang nag-unang panginahanglan.  Samtang mas taas ang pagpaabot sa simbahan, nga magkinahanglan pa og upat ka Dominggo nga pagpahibawo sa mga misa sa nag-ung-ong nga kaminyuon, ang mga hukmanan kinahanglan pa sang magpaabot sa siyam ka adlaw nga lugway sa pagpublikar sa civil registrars.

        Sa ato pa, wa gyod masubay sa mga lagda ang mga kasal sa korte nga usa ra ka adlaw nga gihikay.  Nga maoy giapas sa kasagaran sa magpakasal sa korte nga klarong nanglaktod sa pinahimutang nga kalihokan sa simbahan.  Klarong dunay gilaktawan nga mga panginahanglan.  Apan mahimo hinuong ihikling ang marriage license kon nagpuyo nang magtiayon sud sa lima ka tuig.

-o0o-

        Nga segun sa pasiunang imbestigasyon sa Korte Suprema, maoy labing giabusohan sa upat ka hukmanan sa Sugbo kansang mga huwes gisuspenso na.  Dul-an sa katunga sa dul-an sa libo ka mga kasal sa Cebu City MTCC Branches 2,3,4 ug 8 sukad niadtong 2005 way marriage licenses ug gihulipan lag joint affidavit of cohabitation pagmatuod nga nagpuyo nang babaye ug lalaki sud sa lima ka tuig o mas dugay pa. 

Nga lisod tuohan kay kasagaran sa nigamit ini tiguwang nga mga turistang langyaw, kansang tourist visa alang lang sa unom ka buwan, nga gusto dayong magpakasal sa ilang gikaila nga batan-ong Cebuana.

-o0o-

        Kasagaran sa mga langyaw nga nagpakasal sa mga korte dinhi sa Sugbo taga Estados Unidos, Uropa ug Australia.  Apan kasaligan namong tinubdan nagbutyag nga ang labing kulatado mao ang mga Hapones.  Tungod sa pagtuong mas adunahan ug manggihatagon sila, bunalan sila og hangtod P50,000 nga bayranan.

        Dakong trabaho ang pagsubli sa legalidad sa tanang kasal nga gihimo sa mga hukmanan sa Sugbo ug sa ubang bahin sa nasud.  Apan ang kaabtik ni Chief Justice Reynato Puno pagsusi sa gipasangil nga kahiwian nagmatuod sa iyang katakos paghusay ini ug mas dagko pang mga kontrobersiya sa atong sistema sa hustisya.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada for July 7, 2007

       LIKOY ANG DOH

 

       Daghang nihangop sa kaisog sa kadagkoan sa Department of Health (DOH) pagbadlong sa lokal nga mga opisyal nga nagpatuyang sa ilang gibati pagpasiugda og fogging operations batok sa dengue.  Matod sa DOH labawng makadaot ang fogging.  Kon maluwas ang mga bata gikan sa mga lamok nga nagda sa kagaw sa makamatay nga dengue, kuyaw silang makasingo sa makahilo nga kemikal nga way pupanagang gibugwak sa fogging machines.

        Ang pag-insistir sa DOH nga ang pagpanlimpiyo sa palibot, di fogging, maoy labing epektibong panagang sa mga molupyo gikan sa makahahadlok nga pagkatap sa dengue nakaangkon og dugang gibug-aton tungod sa nitumaw nga pagduda nga ang lokal nga mga opisyal nipahimus sa epidemiya sa dengue aron pagpalusot ug pagpaburot og tambok nga mga komisyon gikan sa fogging chemicals.  Apan sa niagi ra ning tuig.  Nilikoy ang DOH karong tuiga.

-o0o-

        Aron pagbaraw sa dengue outbreak sa Minglanilla ug kasilinganang mga lungsod sa habagatang Sugbo, ang DOH maoy nag-una-una pagpasiugda og fogging operations.  Nakugang ang mga molupyo nga nakakita nga morang nagpiyesta ang mga opisyal sa DOH pagpabulhot ug paghabol sa tibuok kabalayan sa puti nga aso sa fogging machines, aron ba kaha pagtino nga way bisan unsang makaikyas gikan sa makahilong kemikal.

        Nganong nikalit man lag kalami ang DOH?  Nganong sila na may nahimong mga ahente sa makahilong mga kemikal?  Wa na ba silang kasukol sa mas gipaburot nga komisyon gikan sa pagpangompra sa daghang kemikal?  Nganong gi-um-om na man ron ang ilang kaugalingong mga pasidaan nga ang kemikal mas makadaot kay sa dengue?

        Ug karong nangompra nang DOH sa mga kemikal, kinsa na man lay mobadlong sa lokal nga mga opisyal pagtultol sa ilang karaang mga suki nga determinadong mobuhi sa labing makahilo nilang mga kemikal bugti sa pagpaburot sa pribadong mga bolsa sa hakog nga mga politiko?

-o0o-

        Ang labing dakong kadaot nga mahimo sa pinatuyangan nga paggamit sa mga kemikal mao ang paglipat ug paghukas sa mga molupyo sa labing kasaligang alkontra batok sa dengue—ang pagpanlimpiyo sa palibot:

·         Magsige na lang unya og awhag sa lokal nga mga opisyal pagsalida sa way kapuslanan nga fogging operations;

·         Ang mga lamok nga nagda sa dengue maoy maghudyaka kay di man sila mahitabong maapsan sa mga kemikal;

·         Molapad na hinuong mga dapit nga maigo sa dengue kay igo ra mang mamalhin ang mga lamok sa silingang mga barangay gikan sa mga luna nga gihimoan og fogging;

·         Inay manlimpiyo sa ilang palibot, mangyabo sa tanang nagpundo nga tubig sa ilang kabalayan, ang mga molupyo mangiyugpos na lang nga magpaabot sa sunod nga fogging; ug

·         Ang mas daghang mangamatay sa dengue tubagon sa mas daghan ug mas makahilong mga kemikal.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada for July 6, 2007

          GIUNAY ILANG AMO

 

          Inay paminawon ang sibaw nang awhag sa Sugbuanong mga magbubuhis alang sa matinud-anong subay sa gasto sa Cebu International Convention Center (CICC), si Gobernador Gwen Garcia padayong nagpapating.   Human nanghambog nga labihang baratoha sa "world class" nga CICC, si Garcia niangkon nga mahimong mas dako pang aktuwal nga gasto kay sa una niyang gitug-an ug nga kinahanglan na diayng ayuhon ang CICC tungod sa nabistong mga depekto, tunga pa lang sa tuig human natukod.

          Ang giluwatan ni Garcia pulos ra numero ug pagarpar, way mga dokumento.   Tungod sa lapad nga pagduda nga tagoan gyod ang gikahadlokang nangalisbong mga transaksiyon, ang mga turutot ni Garcia napugos sa pagpalili sa pinili nga mga dokumento.

-o0o-

          Si Garcia nakadawat sa pormal nga awhag pagpakita sa mga dokumento sa CICC niadto pang Pebrero karong tuiga.   Ubos sa balaod, duna lang siyay 15 ka adlaw pagtuman sa makiangayong awhag sa mga magbubuhis, kay sila man ang tinuod nga tag-iya sa kuwarta nga iyang gigasto.   Hangtod karon, upat na ka buwan ang nilabay, napakyas si Garcia pagpakita sa mga dokumento.

          Kon kasarangan pa lang nga opisyal si Garcia, nasilotan na unta siya.   Apan ambot unsay hinungdan—tungod ba kaha sa kadako sa iyang gahom, o sa gituohang kasikit niya ni Pres. Arroyo, o nahudlat ba lang ang Visayas Ombudsman sa nagsunudsunod niyang pagkiha ug pag-awhag nga suspensuhon ug pulihan og laing imbestigador si Acting Deputy Ombudsman Virginia Palanca-Santiago—wa pa gyoy nakatandog niya, bisan pagpahinumdom na lang sa batakan niyang katungdanan isip alagad, suluguon ug sinuholan sa tinuod niyang agawon, ang mga lungsoranon.

-o0o-

          Magpasalamat hinuon ta nga di gyod mosugot ang langit nga magpabiling misteryo hangtod sa hangtod ang gidudahang mga transaksiyon sa CICC.   Labing sinaligang mga opisyal ni Garcia, Bise Gobernador Gregorio Sanchez, Provincial Treasurer Roy Salubre ug Architect Manuel Guanzon, maoy nibisto sa gihimo sa ilang amo—ang pagkumbinser sa mga kontraktor nga nakadaog sa subasta pagpaubos pa sa ilang presyo—nga gitumbok nga dakong kalapasan sa Government Procurement Act ( R.A. 9184).

Segun sa Government Procurement Policy Board (GPBB) ang pagduol sa kontraktor aron paubsan ang iyang presyo makabuong sa kaligdong sa subasta.   Kon ang kontraktor managanang daan nga kumbinsihon siya sa pagsawom bisan human nang subasta, mahimong di siya motanyag sa labing ubos ug makiangayong presyo atol sa subasta.

-o0o-

          Ipanghimakak bang Garcia ang pangangkon nilang Sanchez, Guanzon ug Salubre?   Pahilumon ba sila, pagunahon sa Sudlon, o ilabay sa Camotes?  O angkunon niyang pasangil nga nagpatuyang siya nga morang iyang personal nga kuwarta ang gigasto?

          Magkadugay ang pagdikidiki ni Garcia paghatag sa kuwentada sa CICC, magkadako sang pagduda sa iyang kamatinud-anon.   Ug ang kamatuoran di mahimong pig-otan, di sa iyang kamaginukdanon ni sa naghingapin niyang ambisyon.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada for July 5, 2007

          PATIGAYON SA DUGO

 

          Sa makausa pa, ipahigayon na sang Kapamilya Bloodletting sa labing dagkong shopping malls sa Sugbo karong buwana.  Ang kalihokan matag tulo ka buwan nga gipasiugdahan sa DYAB Abante Bisaya kanunayng makatigom og gatosan ka bags sa dugo ug nakatampo og dako sa pagluwas sa mga kinabuhi sa mga pasyente ug mga biktima sa mga aksidente ug katalagman di lang sa Sugbo kon dili apil na sa kaulohan ug ubang bahin sa nasud.   Ang sunod nga hugna sa paghatag sa gasa sa kinabuhi among gipaningkamotan nga mahimong mas dako pa.

          Nasubo lang hinuon mi nga ang usa sa labing sinaligan namong kaabag ning dako ug mapuslanong kalihokan sa nangaging daghan nang katuigan wa na lugwayi sa ilang lisensiya ug gikatakdang himuon na lang nga kasarangang tighipos og dugo.

-o0o-

          Ang Regional Blood Coordinating Council (RBCC) maoy katimbang ug mao gani naggiya sa labing una namong Kapamilya Bloodletting sud sa TV Newsroom sa ABS-CBN Regional Broadcast Complex sa Jagobiao, Mandaue City.   Tungod sa kagamay sa luna ug sa kakuwang namo og kasayuran unsaon pagduma ang kalihokan, 38 ra ka bags sa dugo ang nahipos niadtong higayona.  Mas daghan nang among nahipos sa nisunod nga bloodletting sa Caputhaw, Cebu City ug Fatima Parish sa Basak, Mandaue City.  Uban gihapon sa RBCC.

          Nakatigom na mi og kapin sa 600 ka bags sa dugo sud lang sa usa ka adlaw dihang nakigtambayayong na mi sa higanteng shopping malls ug sa ubang mga ahensiya, sama sa Philippine National Red Cross (PNRC), Regional Blood Center (RBC), Cebu City Medical Center (CCMC) ug Cebu Doctors Hospital.   Apan kauban lang gihapon namo ang RBC.

-o0o-

          Maong labihan nakong kuganga pagkahibawo nga wa na lab-asa sa Department of Health (DOH) ang lisensiya sa RBCC isip blood bank nga napupos niadtong Hunyo 30.   Ug nga kon mapirmahan ang bag-ong kauyonan, ang RBCC igo na lang motunol sa ilang makolektang dugo ngadto sa RBC.  Mao ba ni bugti sa kagamhanan ngadto sa dakong tampo sa RBCC pagpalambo sa suplay sa Sugbo?

          Kon unsa kahigpit ang DOH sa RBCC, nganong labihan man nilang lubaya sa kuwestiyonableng pag-operate sa blood banks sa pribadong mga tambalanan nga nipahamtang og mas dagkong bayranan ngadto sa mga pasyente?

-o0o-

          Si Dr. Susana Madarieta, director sa DOH 7, nipasabot sa DYAB Abante Bisaya nga unya na istriktuhon ang pribadong mga tambalanan kon makahupot na silag mas modernong kahimanan pag-centralize sa blood distribution ubos sa RBC.

          Pagkakaron, magpatara ba lang nga padayong (1) pasanginlan sa mga tambalanan ang screening sa dugo sa RBC, sama sa PNRC ug RBCC, nga di kasaligan ug busa pabayron ang mga pasyente sa laing screening ug (2) mamunlot sa nangluspad na nilang donors aron pagbuhi sa ilang patigayon sa dugo?   [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

--
LEO LASTIMOSA
DYAB Manager
leo_lastimosa@abs-cbn.com
4221958

Arangkada for July 4, 2007

       KARAANG LALIS

 

       Wa pa gyod mahuman ang lalis sa kontrobersiya sa pagpahamtang og dress code sa mga manimbahay nga gipaluyohan sa mga obispo sa Simbahang Katoliko.   Atol sa Kulokabildo.Com sa DYAB Abante Bisaya sa Ayala Entertainment Center, nagkatinubagay silang Msgr. Achiles Dakay, ang media liaison officer sa Artsidyosesis sa Sugbo, kinsa nitugyan sa panginahanglan pagsul-ob og tukma nga sinina alang sa simbahan ngadto sa tanlag sa mga parokyano, ug ang mga nanambong nga niinsistir nga di sila angayng but-an unsay isul-ob kay mas mahinungdanon nga limpiyo ang ilang kasingkasing nga niatubang sa Labawng Makagagahom.

       Sa iyang bahin, si Atty. Marcelo Bacalso sa Catholic Faith Defenders, nitataw nga di katuohan silang Dakay ug ubang kaparian kay utro sab silang nakalapas sa mga lagda nga gibalikbalik na pagpahamtang sa Vatican sa tukmang bulok sa ilang isul-ob atol sa misa ug sa ilang isul-ob gawas sa simbahan.

-o0o-

       Ang lalis sa dress code sa simbahan unang niulbo dinhi sa Pilipinas gatosan na ka tuig ang nilabay.   Niadtong 1770, usa ka obispong Dominican niluwat og taas nga listahan sa iyang giingong kasal-anan sa mga Pilipino.  Giapil niya ang "di tukma" nga sininaan sa kababayen-an atol sa misa.   Usa sa iyang gibuyag mao ang pagsul-ob sa kababayen-an og mga sinina nga ubos og liab nga nakapabantang sa kabahin sa ilang dughan.

       Nasuwat ni sa librong "The Roots of the Filipino Nation" ni O.D. Corpuz, nga gipahuwaman ni Col. Sol Dalid nako.   Tinuod gyod diay nga magbalikbalik rang kasaysayan.  Kay ang gidili sa obispong Dominican 237 ka tuig nang nilabay, mao say usa sa gibadlong sa mga lagda sa Artsidyosesis sa Manila (plunging neckline) duha ka semana ang nilabay.   Ang daotang balita alang sa kadagkoan sa simbahan sa atong panahon, ang pangasaba sa Obispo niadtong 1770 wa kausab sa sininaan sa mga Pinay sa sud sa simbahan.

-o0o-

       Dakong opisyal sa kagamhanan nga mamugos gyong patokaron ang iyang kinaham nga awit matag abot niya sa mga programa nga iyang tambongan (demalas lang kon dunay magdiskurso inig abot niya kay seguro gyong maputol), nipahamtang pa gyod og laing duha ka lagda:

·         Una, di na siya patawag sa iyang ngan, kinahanglang tawgon na sa iyang posisyon; ug

·         Ikaduha, kinahanglang mangayo og katahuran ang mga kawani niya nga ikasugat niya.

-o0o-

       Nasugamak sa unang lagda mao ang iyang karaang mga higala nga wa kahibawo sa iyang kalit nga kausaban.   Kay dugay nang wa magkita, mainiton nilang gitawag ang iyang ngan sa ilang paghangpanay.  Kuwang na lang silag dyutay nga gitud ug gipahinumdoman sa iyang posisyon.

       Kawani sa iyang kaubang opisyal ang nasugamak karong bag-o sa ikaduhang lagda.   Tungod sa kapakyas pag-ingon og "good morning," gipatawag ang kawani sa iyang buhatan, gipakuyog ang opisyal, ug gisabonan og kasaba.  [30]   leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada for July 3, 2007

       DAMGO SA PATIGAYON

 

       Unsa ba gyod kalisod ang pagnegosyo?  Unsaon pagpili sa patigayon nga labing tukma sa imong katakos?  Unsay mga pangandam nga gikinahanglan aron nga di langawon lang ang napilian nga patigayon?   Unsaon paghingan, pagputos ug pagbaligya ang produkto aron nga makadani sa mga konsumidor ug makabarug sa mas nag-una nga susamang mga produkto?  May garantiya ba nga ang pagsud og patigayon makapalambo ug di makapaunlod na hinuon sa mga damgo sa tingusbawan sa imong pamilya?

Unsa bay katakos nga gikinahanglan aron pagtino nga ang halin di mahurot og panukli?   Makaayo ba ang pagpangutang aron makasugod o makapalapad sa patigayon?  Pila ba ka buwan o tuig ang naandan nga pag-utong ug pag-um-om sa tanang gasto una mosugod pagkita ang patigayon?

-o0o-

Kini ug uban pang mga pangutana ang among gilaoman nga matubag sa mosunod nga mga adlaw.   Karong pormal nang gilusad ang ikaduhang season sa Kapamilya Negosyo Na! (KNN), ang tulomanon sa DYAB Abante Bisaya nga modasig, mogiya ug motabang sa labing kabos nga mga Sugbuanon sa pagbarug sa ilang kaugalingong mga tiil pinaagi sa patigayon.

Ang hinugpong proyekto sa DYAB ug University of San Carlos College of Commerce Alumni Association (USC-COCAI) mobalik sa kahanginan karong Sabado.   Sa niaging duha ka semana, napahigayon nang livelihood skills training ug workshop paghimo og business plan.  Ang makasumiter sa labing masaarong business plans, sama sa unang season, makadawat og libreng puhonan, apan ning higayona mas dagko na.   Agakon sila pagpatuman sa ilang patigayon pinaagi sa mga giya sa resource persons sa USC ug DYAB ug tabangan sa ilang mga panginahanglan sa mga tinun-an ug malampusong mga magpapatigayon nga makigsawo sa adunahan nilang kasinatian.

-o0o-

       Nikumpisal na ko sa mga tigpasiugda sa KNN nga wa pa gyod mabuntog ang nagbuntaog nakong kahadlok sa alkanse nga maoy nakagapos sa dugay nang damgo sa pagnegosyo.   Maong tuguting pakisaw-an na lang nako nimo ang duha ka talagsaong tambag nga akong nadawat mahitungod sa patigayon nga, nakatag-an mo, wa gyod nako pangahasi pagpatuman:

·         TexTsilog (gikang JT Benz):  Mamaligyag rice, tapa, itlog ug softdrink (P30 ra aron nga makaribal sa mas dagkong fast food chain), ihatod sa pakyawon nga habal-habal, ngadto sa mga suki nga mo-order pinaagi sa text (kaldero, kaha ug stove ray puhonan, ug aron di moburot og kinaon sa sobra, mahimong unya na magluto kon duna nay orders); ug

·         Formula paghimo og plano sa negosyo nga garantisadong molampos (gikang kanhi agriculture secretary Cito Lorenzo, dihang nahimo nako siyang dinapit sa Arangkada):   Susiha ang usa ka labing himalitan nga produkto, subaya ang kinatibuk-ang proseso nga giagian ini sa wa pa moabot sa mga estante sa mga tindahan, ug pangitaa ang bahin sa proseso nga imong kasudlan ug kapanginabuhian.   [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada for July 2, 2007

       KABILIN NI GLO

 

       Si Pres. Arroyo nihulagway sa kataposang tulo ka tuig sa iyang termino nga "legacy phase."  Mao ni nahimong sukaranan sa mga panghinaot nga mausab nang dagan sa iyang pamunoan.  Nga ang nahibiling mga adlaw ni Arroyo sa Malakanyang hangtod sa iyang pagkanaog sa 2010, igahin sa pagmugna og dagkong mga kabilin nga makapapas sa nangaging mga eskandalo ug makapatuyhakaw og mas maayong bantayog pagsimbolo sa iyang siyam ka tuig nga pagduma sa nasud.

        Ang iyang state of the nation address (SONA) karong buwana gipaabot nga molatid sa mga programa pagpalambo sa ekonomiya, pagmugna og dugang kahigayonan sa panarbaho, paghaw-as sa kinabag-an sa katawhan gikan sa kakabos, pagpalambo sa sistema sa edukasyon, modernisasyon sa kapolisan ug armadong kusog ug pag-iban sa pangurakot sa burukrasya.

-o0o-

        Sa di pa mangambisyon paghimo og higanteng kabilin, si Arroyo angayng molingkawas una gikan sa mga higot nga gigapos sa iyang kaugalingon tungod sa desperado niyang maniobra pagpabilin sa gahom bisan sa sibaw apan nagkatibuwaag nga awhag sa politikanhong oposisyon ug nagkalainlaing hut-ong sa pagpalagpot niya sa katungdanan.  Kay di siyang kapasiugda og bisan unsang makahuloganong kausaban kon padayong magkinto sa tanan niyang nautangan sa paglugway sa iyang politikanhong kinabuhi.

        Ang nalangay ug puno sa pag-ukun-ukon nga lahugay sa gabinete di maayong timaan sa iyang determinasyon paglingkawas gikan sa lang-og niyang kagahapon.  Ang pagbalik ni Hermogenes Ebdane sa DPWH human tangtanga sa DND gikahadlokan nga mao lay pasiuna sa naandang pagtuyuktuyok lang gihapon sa iyang mga sinaligan, apil na ang mga gilambigit sa labing nangalisbong mga anomaliya.

-o0o-

        Bisan unsa pa kamakiangayon, ang mga programa nga ipatuman ni Arroyo maglisod sa pagtunhay.  Kay lisod nga magkatakdo ang interes sa labing kabos sa katawhan, nga iyang gisaaran og pagkaon sa matag lamesa, ug sa gamhanang mga politiko ug dagkong mga negosyante, nga di mahitabong molugak sa pagpaningil og bayad sa ilang pagsapupo sa diriyot na mahugno niyang pamunoan.

        Ang labing mahinungdanong kabilin ni Arroyo mao ang iyang talagsaong pagpug-ok sa kabubut-on sa kinabag-an sa katawhan sa pagpalayas na unta niya gikan sa palasyo.  Ang kamalampuson niya pagbuakbuak sa mga politiko, nga hastang iyang higpit nga mga kaatbang niangkon na nga ang pag-impeach niya karon magkahulogan lang nga mas lig-on si Noli de Castro ilang ikabangga pagka presidente sa 2010.

-o0o-

        Mahimong mapupos na lang ang termino ni Arroyo apan di lang gihapon matubag ang mga pangutana sa kaligdong sa iyang pagsakmit og lab-as nga mandato niadtong 2004.  Apan ang gitipigan niyang sekreto di mahitabong matago niya hangtod sa hangtod.

        Ang pagkabisto sa kamatuoran giunsa niya pagpilde silang FPJ ug uban niyang mga kaatbang maoy garantiya nga ang kabilin ni Arroyo mao ang magbuntaog nga bantayog sa mga paugat ug pagpahimus sa gahom.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada for July 1, 2007

       HALAD SA KAPAMILYA

 

Ang dakong piyesta sa mga serbisyo, ang way kinutobang pangalagad, ang tinuig nga Halad sa Kapamilya sa DYAB Abante Bisaya ug ABS-CBN Cebu, nahinayon ug, sa makausa pa, nakahikap og daghang kinabuhi.  Di lang ang kaliboan nga natabangan, nga kasamtangang nakalingkawas gikan sa labing batakan ug labing dinalian nilang kahimtang, kon dili hasta na sa gatosan ka mga indibiduwal ug kahugpongan nga wa managana pagtanyag sa ilang katakos sa pagtabang.
       Salamat sa tanang nakatampo sa Halad sa Kapamilya nga tibuok adlaw nga gipahigayon sa Mabolo Elem. School grounds, nga maoy usa sa labing hapsay ug malampuson sukad sa pagsugod ning higanteng kalihokan nga nahimo nang hingpit nga bantayog sa pagtinabangay sa mga Sugbuanon.
               -o0o-

Dakong opisyal sa kapolisan nga nakalili sa Halad sa Kapamilya nibanabana nga niabot og 6,000 ka mga tawo ang nagpunsisok sa nagkalainlaing mga sentro sa serbisyo nga giladlad sa dakong wanang sa Mabolo Elem. School.  Apil sa mga pangalagad nga gikuninitan pag-ayo:

·         Ang Medical Mission nga giduma sa 100 ka mga doktor ug nurses nakahatag og libreng konsultasyon ug mga tambal ngadto sa 2,000 ka pasyente;

·         Ang local ug overseas job fair nga nagtanyag og kaliboan ka trabaho sa Sugbo ug sa ubang kanasuran gidagsa sa kaliboan ka mga aplikante, niabot og 90 ang hired on-the-spot (HOTS);

·         Ang Dental Mission uban sa mga dentista ug dental van sa Cebu City Health Department nakaibot ug nakapasta sa mga ngipon sa 150 ka pasyente;

·         Ang Cebu City Veterinarian's Office ug Southwestern University nakabakuna, nakakapon ug nakahatag og shampoo ug bitamina ngadto sa 300 ka mga iro ug iring; ug

·         Mas daghan pa ang nakapahimus sa serbisyong legal sa mga abogado ug abogada sa YLAC, IBP Cebu Chapter ug UV Gullas Law School, mass feeding sa Bantay Bata 163 Cebu, masahe sa Bright Path Blind Association, reflex sa San Nicolas de Tolentino Reflexologists ug one-stop shop sa mga serbisyo sa NSO, NBI, LTO, OWWA, SSS, NLRC, Pagibig, Philhealth ug Cebu City Treasurer's Office.

-o0o-

Wa sab papiri ang pribadong mga kompaniya nga maoy nanghatag sa mga tambal, ECG ug blood sugar screening ug chest x-ray alang sa mga pasyente, pagkaon ug tubig alang sa mga boluntaryo, ug mga tolda, lamesa ug lingkoranan.  Ang kinabag-an sa mga doktor gikan sa Cebu City Medical Center ug ang nurses gikan sa UV College of Nursing.  Gipanalipdan sang mga nangapil gikan sa mga mapahimuslanon sa mga polis ug mga tanod sa Mabolo.

Labihang bunok sa uwan sa bisperas ug pagkahuman apan atol sa kalihokan labihang nindota sa kahimtang sa panahon, inabagan sa bugnawng huyuhoy ug dagkong mga punoan sa kahoy.  May nagtan-aw gyod sa ibabaw sa talagsaong pagtinabangay sa iyang mga linalang.  Hangtod sa sunod Halad!  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada for June 30, 2007

          PAUGAT SA KAPITOLYO
 

 

        Di na mosalir ang kampanya sa lipatlipat sa Kapitolyo.    Nabayran o wa ang WT Construction sa ilang gipaningil nga P261 milyones sa pagtukod sa Cebu International Convention Center (CICC), di na malimod ni Gobernador Gwen Garcia ang pait nga kamatuoran nga moburot nang gasto ngadto sa kapin sa P800 milyones.   Ug di na katabonan sa iyang mga turutot ang mas makahasol nga kamatuoran nga sayop ang pangugat ni Garcia niadtong Mayo nga P581 milyones ray kinatibuk-ang naggasto sa CICC.

        Gawas lang kon ilang pasanginlan ang WT nga mangingilad ug bakakon.   Makaipsot lang si Garcia sa makauuwaw nga pagkabitik sa iyang nangalisbong kasaypanan (tinuyo man o dili) kon tulisukon niya si Willy Ty nga nagbuutbuot sa iyang gipangayo nga dugang bayad.   Apan di mahitabong magpatara ug mangiyugpos lang si Ty hangtod sa hangtod kay upat na ka buwan nga giyak-an ni Garcia ang iyang billing nga gisumiter niadto pang Pebrero.

-o0o-

        Di gyod diay maayong magpalabilabi og sulti.  Gawas sa panghambog ni Garcia nga mahimo silang makiha og "underpricing" tungod sa "kabarato" sa CICC, mas lisod bakwion ang iyang panganti nga di niya tugotan nga moabot ang gasto sa CICC sa makalilisang ("horrendous) nga gidak-on.   Nipasidaan pa si Garcia nga siyay unang moprotesta ug kusganong mobabag kon moabot ang gasto og P800 milyones.

        Protestahan ba ni Garcia ang pagburot pag-ayo sa gasto sa CICC ngadto sa P841 milyones?   Kusganon ba niyang babagan ang paggahin sa iyang lunod-patay nga mga alalay sa Cebu Provincial Board og dugang kuwarta aron pag-apas sa sa way kinutobang pag-inat-inat sa iyang gasto?   O modangop na sab sa pag-insulto sa iyang mga kaatbang, pagkiha sa mga nangahas pagbarug batok niya, pagpangita og laing kontrobersiya nga kahilabtan, paghakgom og laing lapok nga malabay, ug pagpanggukod ug paglisudlisod sa wa magustohing mga kawani sa Kapitolyo aron pagtabon sa iyang pagpanlipaghong?

                    -o0o-

          Samtang wa pa kapamatud-i ang mga pasangil sa kahiwian sa pagtukod sa CICC, sama sa pagpaburot sa presyo, paglaktaw sa subasta ug pagbuakbuak sa mga kontrata aron paglusot sa mga lagda, ang labing nangalisbong eskandalo mao ang kapakyas ni Garcia hangtod karon, unom na ka buwan human napabarug ang CICC, paghatag og matinud-anong subay sa kinatibuk-ang gasto sa labing dakong proyekto nga napatuman sa niaging 12th Asean Summit.  Ug si Garcia way kukaikog nga nagpabungulbungol sa sibaw na kaayong awhag nga, sa ngan sa tanang santos sa kalangitan, ipakita na palihug ang mga dokumento sa iyang kinaham nga transaksiyon.

          Nagtuo ba diay siya nga human napahilom ang Visayas Ombudsman tungod sa ilang paggukod ni Acting Deputy Ombudsman Virginia Palanca-Santiago, magpuyo ug motak-om na lang sang Sugbuanong mga magbubuhis nga maoy tinuod nga mga tag-iya sa dakong kuwarta nga way pupanagana niyang gigasto?  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada for June 29, 2007

        SI DOLING KAWATAN

 

        Si Doling lab-asera.  Kansang kinabuhi kalit lang nausab.   Kalit lang nidako ang iyang bay.  Kalit lang nidaghan ang iyang mga sakyanan.  Kalit lang nanguhong ang iyang kabtangan.   Kalit lang nilapad ang iyang mga patigayon.  Sa laktod, mora siyang nakadaog og lotto.

        Nga maoy iyang gisulti sa nanguryusong mga silingan.   Apan way nituo niya.  Way gidungog nga nakadaog og lotto sa ilang dapit.  Bisan ang labing ungo sa sugal wa kapanimaho nga may silingan silang nakatsamba, o bisan nakapingis na lang og pila ka digits.

        Maong si Doling gihabolan sa sibaw nga mga pagduda.   Diin man gyod gikan ang dako niyang kuwarta?

-o0o-

        Tungod sa iyang katigayonan, si Doling sayon rang nakadaog pagka barangay kapitan.   Bisan giprotestahang iyang kadaogan, way nakapugong sa iyang paglingkod sa katungdanan.  Nga maoy nakapatumaw sa tinuod niyang batasan.

        Daan nang gikaintapan ang iyang kayawyawan sa lab-asera pa.   Apan way nakapangandam sa kapintas niyang mamanghag dihang nakatumpi nag kuwarta.  Labaw nang way nakahibawo unsaon pagsagang ang binaboy niyang kasaba, nga di makaon bisan sa irong buang, dihang nakahupot na og gahom sa politika.

        Maong dihang nipasumbingay ang usa niya ka silingan nga kinawat ang iyang katigayonan, morang kilat sa udtong tutok ang kabangis sa pag-ulbo ni Doling.

-o0o-

        Gikunis-kunis dayon niya ang nangahas sa pagpadayag og pagduda sa iyang kaligdong:   Ginganlan niya og mga ngan, sa makantalitahong mga pung gipakauwawan, gipalihok ang tanang mga turutot aron mabuong ang kadungganan ug masuk-anong nipasaka pa gyod og kaso sa hukmanan.

        Ang iyang mga saop ug mga binatonan, nga maoy iyang gidudahang nanabi sa gipanghimaraot nga silingan, wa pasayloa sa iyang kabagis:   Gipanglungkab ang ilang personal nga kabtangan, gihulgang ipanglabay ngadto sa labing layo niyang mga baboyan ug gawas nga tangtangon sa trabaho bahala na kon ang ilang mga pamilya malunosan sa gutom taralon pa gyod sa hukmanan aron hingpit nga motagam.

-o0o-

        Ang nasugamak nga silingan nagkapuliki og panagang sa iyang pagpanggukod.   Inay pasidunggan sa iyang pagpangita sa kamatuoran, ang iyang pribadong mga negosyo giapil pag-utingkay kon duna bay bisan gamay na lang lama sa kahiwian.  Mas makaluluoy hinuon ang wa intawoy mga nahot niyang mga saop ug mga binatonan.

        Ang tibuok kasilinganan gibati og kalisang.  Nangahadlok bisan sa pagpalandong na lang sa kalbaryo nga ilang tugpahan kon simbako sila say maduhig sa iyang kalampingasan.  Maong bisan duna silay nahibaw-an ug bisan sa kamapalabilabihon na sa iyang binuhatan, tak-om nga nangiyugpos ang kadaghanan.

-o0o-

        Dihang natino nga nagkuray na sa kahadlok ang kinabag-an sa kasilinganan, nga wa nay mangisog pagtabang sa pipila nga nibarug nga iya nang napiangan, si Doling, sa labing mapahitas-ong tingog nga hinukad sa nagdagtom niyang galamhan, niangkon:

"Kawatan bitaw ko!  May mahimo diay mo?"   [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com