Arangkada of Leo Lastimosa for March 18, 2009

              PULOS PROBLEMADO

 

            May dakong problema si Cebu City Mayor Tomas Osmena.  Di siya hingpit nga makasalig ni Bise Mayor Michael Rama.  Bisan sa kamapailubon ni Rama pagdawat sa tanan niyang pagsaway sa nangaging katuigan, di makaseguro si Osmena nga di mahimo si Rama nga laing Alvin Garcia kon makatungtong na sa gahom.

            Unsa man tuod ang makapugong ni Rama pagtahan sa SRP aron makalingkawas ang dakbayan gikan sa makapabuktot nga utang?  Unsa may makababag ni Rama pakig-alyansa ni Gobernador Gwen Garcia ug sa ubang higpit nga politikanhong mga kaatbang ni Osmena?  Unsa may makapugos ni Rama pagsunod sa direksiyon nga gitakda sa pamunoan ni Osmena?

-o0o-

            Apan di mahimong ibasura ni Osmena sa tumang kasayon si Rama.  Nga di siya matulisok nga nibukubuko sa alyado nga nituman sa bisan unsay iyang gusto ug nitun sa garbo ug nipabahag sa ikog sa matag higayon nga ganahan siyang manginsulto pagmatuod kinsay hawod.

            Gawas pa, kinsa may iyang ipuli ni Rama?  Di niya mapugos ang iyang asawang si Margot pag-ubog sa nangalisbo nga lunangan sa politika.  Ang uban niyang mga alyado, kon di man bugnaw sab sa pagpuli niya, way kahigayonan nga makadaog batok ni Rama.  Labaw sa tanan, grabe ang iyang sakit.  Ang labing dakonga kabalaka ni Osmena mao nga mahimong di na siyang kabuot unsay mahitabo sa mosunod nga mga adlaw.

-o0o-

            Sa pikas nga bahin, di sab kasinahan ang nahimutangan ni Rama.  Mahimo siyang magpaugat hangtod nga hingpit nang hinginlan ni Osmena.  O wa nay laing kapilian si Osmena gawas sa hingpit nga pagkalawat niya.  Apan duna pa bay mahibilin sa iyang kaligdong nianang higayona?

            Naluoy ang pipila ka Sugbuanon ni Rama dihang giduwaduwaan lang sa mga pung ni Osmena:  Mobotar gihapon si Osmena niya apan di na mangampanya; siyay kandidato sa BO-PK apan mas maayong mayor si Joy Augustus Young.  Apan unsa may itubag ni Rama kon magsugod na silag pangutana may nahibilin pa bang subok sa iyang kalubay?

-o0o-

            Mao ni sangpotanan sa kinalit nga survey nga gihimo sa Arangkada sa DYAB Abante Bisaya:  Kon mag-eleksiyon karong adlawa, kinsay imong pilion pagka mayor sa Dakbayan sa Sugbo?

·        Mike Rama:  88 botos;

·        Margot Osmena:  83 botos;

·        Raul del Mar:  19 botos;

·        Joy Augustus Young:  16 botos; ug

·        Tagsa ka boto ang nakuha nilang Winston Garcia, Lito Osmena, Jack Jakosalem, ug Miguel Osmena.

            *    Daghang buslot ang survey:  Gipaagi lang sa telepono, text, chat ug webcast; mga naminaw ra sa DYAB ang may kahigayonan pagsalmot; wa mi paagi pagsuhid may nagbalikbalik ba sa pagbotar; ug nangapil bisan ang mga botante sa gawas sa Dakbayan sa Sugbo ug bisan ang mga tua na manimuyo sa ubang kanasuran sa kalibotan.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada of Leo Lastimosa for March 17, 2009

              KITAY GISABONG

 

            Salamat sa kapakyas sa LTO pagkonsulta ug pagpasabot sa hut-ong sa mga drayber ug operators sa dakong usbaw sa multa sa kalapasan sa trapiko, natanggong ang kaliboan ka mga pasahero sa Metro Cebu.  Nihunong ang mga sakop sa Nadsu pagsubay sa ilang mga ruta kay gitas-an ra sa multa.  Inay motuman sa ilang tahas pagpalambo sa industriya sa transportasyon, nilampos ang LTO pagmugna og kayagaw nga taphaw nga buhatan lang sa kagamhanan ang may katakos paghimo.

            Nalibat man gud ang LTO.  Inay nga ipatuman ang mga lagda aron pagpatigbabaw sa disiplina ug kahapsay, gihimo na man hinuon nilang tinubdan sa panguwarta.

-o0o-

            Ang LTO maoy samang buhatan nga inay motan-aw sa helmet nga panagang sa dagkong kadaot sa maaksidente nga mga mag-motorsiklo niiisip na hinuon ini nga minahan sa bulawan.  Mao nga inay dasigon ang mga motorista pagsul-ob sa helmet sa matag higayon nga moangkas sa ilang motorsiklo, gikopya ang mga lagda sa ubang kanasuran nga di mahitabong ikapatuman dinhi:

·        Gimandoan ang mga motorista pagsul-ob og boots (nga gawas lang kon makatsamba sa ukay-ukay, mas mahalon pa ug busa mas lisod pangitaon kay sa helmet; ug

·        Gisugo sang mga motorista pagsul-ob og leather jackets (nga samtang makaluwas tingali nila gikan sa mga garas apan kuyawng mohingilin sa ilang panimuot tungod sa kaalimuot).

-o0o-

            Sa pikas nga bahin, ang nagwelga nga PUJ drivers utro sang mga hiktin og panglantaw.  Inay ang nagpataka nga mga opisyal sa kagamhanan maoy tulisukon sa di makiangayon nga pagpaburot sa mga multa, ang inosente na hinuong mga pasahero maoy ilang gibukubuko.  Siyarog wa gyoy nakapahinumdom sa mga drayber nga ang pagpaluyo sa katawhan maoy ilang gikinahanglan aron mapatigbabaw ang ilang makiangayong mga interes?

            Once more with feeling, tuguting akong ipasabot dinhi nga ang mga drayber ug mga pasahero di angayng mag-unay.  Kay pulos sila mga biktima sa mga kompaniya sa lana nga nagpatuyang pagpaburot sa ilang ginansiya ug sa mga buaya sa buhis sa kagamhanan.  Kon padayong mag-unay, igo lang silang mopasamot sa kalawom sa gahong nga ilang nahimutangan.

-o0o-

            Ug sa lab-as nga mga pagarpar sa LTO, LTFRB ug lokal nga mga opisyal pagsilot sa mga nangapil sa welga, ilara mi 'Tits.  Sukad pa niadtong mga masuso pa ko nga giluwatan ang maong mga panghudlat.  Apan hangtod karon wa pa gyoy bisan unsang nalaksian og prangkisa ni travel line tungod sa pagsalmot sa welga.

            Ngano?  Kay ang mga drayber igo lang nanalipod sa ilang kaugalingon gikan sa di makiangayong mga lagda sa kagamhanan.  Kon kasuhon, mas sayon pamatud-an ang pagpabaya sa kagamhanan pagpanalipod sa interes sa mga drayber ug mga pasahero aron lang pagpaburot sa ilang panudlanan.  Nga kasagaran di gamiton alang sa kaayuhan sa kinabag-an.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada of Leo Lastimosa for March 16, 2009

              KUTOB SA PAMASIN

 

            ParkMall, Mandaue—Kaduha na mobundak ang uwan dinhi.  Apan wa mabungkag ang kaliboan ka katawhan—kasagaran mga batan-on—nga naglinya pagpaabot sa kahigayonan nga makapakita sa ilang katakos.  Nga maoy gikinahanglan aron mahimong housemate sa "Bay ni Kuya."  O scholar sa "Pinoy Dream Academy."

            Ang labing unang na-audition nilang Direk Lurenti Dyogi ug kaubanan sa Pinoy Big Brother nangabot dinhi alas-5 pa sa kadlawon.  Kinabag-an sa mga aplikante gustong mahimong housemate.  Usa ka batan-ong babaye nagkatawang nipasidaan nako, "kon pakantahon ko, kuyaw'g maguba ang bay ni Kuya."  Apan ang kakuwang sa talento, ug paniudto alang sa mga wa intawoy bawon ("namahaw lang mig daghan"), wa kapugong nila sa pagpamasin.

-o0o-

            Bisan asa ka mosuroy dinhi—sa mga kan-anan, supermarket ug ubang mga tindahan sa una ug ikaduhang andana—makitang mga batan-on kuyog sa ilang mga ginikanan, o mga maguwang, o kahigalaan.  Ang mga nagpaantaw sa taas pang linya sa gawas nangutana may igo pa ba silang panahon (giingnan sila sa mga guwardiya nga nipasalig ang taga Manila nga "pasudlon tanan").

            Way kan-anan dinhing nagmingaw.  Bisan kon may nagbawon nga nangaon sa ilang paniudto sa mga landong sa atbang.  Di hinuon puno ang parking lot.  Kasagaran sa nanganhi nagbaktas gikan sa highway.  Hangtod karon wa pang kakumbinser ang ParkMall ug silingang Cebu Doctors University sa  LTFRB pag-apil nila sa mga ruta sa PUJs.

-o0o-

            Unsa may nakadani nila?  Ang kahinam pagpuyo sa "Bay ni Kuya?"  Ang kahigayonang makit-an sa kamera ug sa tibuok kalibotan 24 oras matag adlaw?  Ang saad sa dakong kuwarta ug kadungganan kon mahimo silang mga artista o mga mag-aawit?  Ang kahigayonan nga mahaw-as ang ilang pamilya gikan sa kakabos?

            O nada lang sa ilang mga higala?  O wa lay laing kasuroyan?  O mao ray paagi nga tugtan sa ilang mga ginikanan nga makagawas sa bay sa adlawng Dominggo?  O namasin lang nga makapahulagway uban sa mga inila nang kanhi PBB housemates ug PDA scholars?

-o0o-

            Ang taas nga mga linya nga akong nakit-an—ang mga nanungtong sa ikaduhang andana nga pila na lang ka lakang gikan sa audition rooms, ang mga nagpaabot sa unang andana nga duna nay mga numero ug ang mga tua pa sa gawas nga wa malista ni mahatagi og numero—lahi sa mga linya sa lotto outlets.  Ang mga sugarol kapoy ug minghoy nga nagbitbit sa ilang mga hinagoan.  Ang mga nagpunsisok dinhi puno sa kadasig ug paglaom.

            Apan managsama silang namasin.  Tingali ang mga batan-on dinhi mga anak o mga apo sa mga namasin sa lotto outlets.  Kapait kon nagkadaghan na sa katawhan ang nagtuo nga, tungod sa di makiangayon nga pagduma sa nasud ug sa katilingban, pamasin na lay ilang dag-anan.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada of Leo Lastimosa for March 15, 2009

              PANGUMANG SAGBUTON

 

            Mahimo kang mananom sa way pagbugwal sa yuta.  Ni sa paghawan sa sagbot.  Di ta angayng mahadlok sa mga sagbot sa atong pagpananom.  Ang mga sagbot maoy angayng mahadlok sa atong mga tanom.

            Pipila lang ni sa natuki sa labing uwahing hugna sa gardening seminar nga gipahigayon sa TV Barn sa ABS-CBN Regional Broadcast Complex.  Kabahin sa nagpadayong pagpalambo sa Kapamily Backyard Gardening Project.  Si Salvio Makinano, kanhi opisyal sa Bohol Provincial Agriculture Office, maoy nagduma sa seminar.  Nagsugwak na sang mga nanambong sa tunga sa adlaw nga kalihokan niadtong Sabado nga nabara makadiyot ang dagan sa mga sakyanan sa Cebu North Road tungod sa sibyaanan.

-o0o-

            Pipila sa mga gitudlo ni Makinano nga nakapaukyab pag-ayo sa mga nanambong:

·        Molambo ug mamunga ang mga talong ug mga tamatis, labi nang mais ug humay, bisan taliwa sa kakugnan;

·        Ang mga sagbot makapatambok sa yuta ug busa makatabang inay makadaot sa mga tanom;

·        Ang mga peste magmalampuson lang kon ang mga tanom maghikog kay wa nay kahigayonan nga mabuhi ug molambo sa yuta; ug

·        Ang pipila lang ka peste nga makadaot sa tanom sayon rang masagang pinaagi sa pagsagol sa mga tanom—pananglitan, mas maayong taparon ang mga kalbasa ug mga talong kay ang kagaw sa talong tilukon sa mga bakukang sa kalbasa.

-o0o-

            Pagkahuman sa seminar, giilogan pag-ayo ang kalendaryo ni Makinano nga nagtakda sa mga adlaw ug mga takna nga labing tukma sa pagpananom sa mga lagutmon (nga mga gamot ug unod maoy labing kapuslan), mga utanon (nga mga dahon maoy labing mapuslanon) ug mga prutas (nga ang mga bunga maoy labing mahinungdanon).

            Matod ni Makinano di siyay nag-imbento sa kalendaryo ug sa uban niyang mga gipanudlo.  Kon dili igo lang siyang nagtamod sa langyawng mga eksperto nga maoy nagpasiugda sa talagsaong mga paagi sa panguma.  Gipasanginlan niyang kagamhanan ug mga tulonghaan sa Pilipinas nga napakyas paghimong siyensiya sa agrikultura.

-o0o-

            Kumusta nang ABS-CBN backyard garden:

·        Namunga nang himsog kaayong mga tamatis;

·        Namuwak nang tambok sang mga tawong;

·        Tag-as nang mga sili espada sa plots nga gitabonan og plastik;

·        Ang mga wati duha na ka semanang nagdugmok sa among mga basura ug nakakuha na mig pasiunang organic fertilizer;

·        Naghimo mig daghang seed beds aron makapanghatag og dugang lawngon sa mga magsugod sa ilang kaugalingong backyard gardens;

·        Ang mga lawngon sa tamatis ug tawong gikan sa Cebu City Agriculture Office, ang sili, plastik, garden soil ug wati gikan sa Cebu Provincial Agriculture Office ug ang mga binhi gikan ni Senador Loren Legarda ug sa East West Seeds; ug

  *   Tuod diay, naani nang mga petsay ug labihang lamiang gisubakan og kinhason ug sardinas.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada of Leo Lastimosa for March 14, 2009

              AKOY BAHALA

 

            Kon awhagon ang mga batan-on sa pagsuhid sa atong mga suliran, unsa kahay ilang makit-an?  Kon dasigon sila sa pag-umol og kasulbaran, unsa kahay atong madunggan?  Mao nay buot namong mahibaw-an sa pormal nga paglusad sa "Akoy Bahala."  Ang panagtigi sa pakigpung sa mga tinun-an unsaon pagsulbad ang ekonomikanhong krisis nga nihamok karon sa tibuok kalibotan.

            Gipahigayon ang kalihokan sa audio-visual room sa Southwestern University (SWU) sa Dakbayan sa Sugbo.  Nagsugwak ang mga tinun-an sa duha ka AVRs pagsaksi sa mga representante sa nagkalainlaing mga kolehiyo ug unibersidad nga nisalmot sa panagtigi.  Saliging kamaya sa mga batan-on paghatag kinabuhi sa bisan unsang kalihokan gikan, alang ug mahitungod nila.

-o0o-

            Kon ang among tuyo mao rang pagpaminaw sa tingog sa mga batan-on, wa mi nila pakyasa.  Ang bantok ug nagdahunog nilang tingog igo nang nakapaalimbukad sa among kasingkasing.  Wa pa hingpit nga malawos ang pagpakabana sa ilang mga diwa.  May sukaranan ang paglaom sa mas sanag nga ugma.

            Natugkad na sa linghod nilang alimpatakan ang mga sukaranan sa mga suliran nga naghamok karon sa atong nasud ug katawhan.  Nagsugod na sila pagpangita og tubag sa makalilisang nga mga gumonhap nga nihamok sa ilang mga ginikanan ug mga apohan sa kapid-an na ka katuigan.  Hinaot nga ila nang makaplagan ang idlas nga mga sulbad sa kagutom, kaburong, inhustisya ug ubang batakang mga suliran sa katilingban.

-o0o-

            Ang "Akoy Bahala" gipasakay sa sinemanang tapok sa kamatuoran, ang "Kapamilya Media Forum."  Nga uban sa "Kulokabildo.Com" gipahigayon niadto sa shopping malls ug way kalainan sa naandang panagtagbo sa mga tinubdan sa balita ug sa mga sakop sa media.

            Karong ang mga batan-on nay tigpasiugda, sila nay mangutana ug sila nay manubag sa mga pangutana, naglaom ming mahimong mas makahuloganon ang kamatuoran nga ilang makaplagan matag semana.  Ang KMF makita matag Biyernes (alas-7 sa gabii) sa Channel 15 sa SkyCable ug mabati sa DYAB Abante Bisaya (alas-9 sa gabii).

-o0o-

            Kay nitingog nang mga batan-on ug gihatagan na silag kahigayonan nga mabati ug makita sa radyo ug telebisyon, di ta magpaabot nga matay-og ang kalibotan, kilatan ang mga mapahimuslanon ug mahatagan na gyod sa ilang makiangayong bahin ang kinabag-an nga dinaugdaog.

            Apan dunay sukaranan ang pangandoy sa pagkab-ot sa makiangayong kausaban.  Ang labing hinog nga mga panghunahuna sa kagawasan ug demokrasya naumol nilang Dr. Jose Rizal, Andres Bonifacio ug ubang nasudnong mga bayani sa sila pay mga tinun-an.  Sa sulti pa sa nisalmot nga tinun-an sa STC:  "Wa koy gibuhi, hingpit ang akong panahon sa pagpakabana."  Ang pangindahay sa taga USPF:  "Hinaot moabot ang adlaw nga wa nay tawo nga magtamoy sa iyang kumagko tungod sa kagutom."  Palihug, atong ptalinghugan ang mga batan-on:  Silay bahala.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada of Leo Lastimosa for March 13, 2009

              PABUROT SA KEMIKAL

 

            Nganong bisan sa pasidaan sa mga opisyal sa Department of Health nga ang fogging operations gawas nga di epektibo batok sa dengue makadaot hinuon sa panglawas sa mga molupyo magpaugat man gihapon ang lokal nga mga opisyal pagdangop ning taphaw nga paagi pagsumpo sa mga lamok nga nagda sa makamatay nga sakit?

            Lisod tuohan nga gusto sila nga sa di pa mangamatay ang ilang mga molupyo—labi nang inosenteng mga bata—sa dengue mangasakit una sila sa makadaot nga kemikal.  Mas sayon tuohang wa sila magtagad sa sangpotanan sa ilang gibuhat.  Mas mahinungdanong moburot ang ilang bolsa sa transaksiyon nga ilang gisudlan.

-o0o-

            Ang labing epektibong paagi paglikay ug pagsumpo sa dengue mao ang pagpanlimpiyo sa palibot:  Ang tukmang paghipos sa basura, pagyabo sa tanang nagluoy nga tubig—gikan sa biyang ligid sa gawas ngadto sa napasagdan nga mga butanganan sa buwak sud sa bay—ug pagpangitag lutsanan sa nabara nga mga kanal.

            Gitudlo sab ni sa mga eksperto.  Di lang ngadto sa mga molupyo kon dili labi na sa mga politiko.  Apan nganong samtang ang mga molupyo inanay nang nakat-on, ang mga politiko padayon man nga nagpaugat?  Nga wa man untay gasto, gawas sa pagpasingot, ang pagpanlimpiyo?  Sukwahi sa mga kemikal nga gamiton sa fogging nga mobalor og minilyon ka pesos?

-o0o-

            Sama sa naandan, kuwarta na ba say hinungdan sa pagpamugos sa mga politiko sa fogging?  Tungod ba kay mas dako ang komisyon nga ilang makuha kon magpapating pagpangompra sa mga kemikal kay sa pagpamalit og mga silhig?  Kon 10% ray ikapon, labing menos kaliboan ka pesos ang ilang masuyop gikan sa mga transaksiyon sa mga kemikal.  Sensiyo ray mapunit gikan sa mga silhig.

            Kon pamolitika ang hinungdan—kay mas agresibong tan-awon ang fogging kay sa pagpanilhig lang—giangin sa kabuang sa mga politiko ang katawhan.  Pinaagi sa pagpaburot sa mga lider sa ka-epektibo sa dengue, mahimong mataligam-an sa katawhan ang pagpanlimpiyo ug mas mameligro na hinuong mangamatay sa dengue.

-o0o-

            Gusto kong motuo nga pipila ray nagpabadlong.  Ang kasagaran tarung apan wa lay kaisog pagbaraw sa nagbinuang.  Maong kon duna pa silay nahibilin nga kaligdong, ug kon ang COA ug Visayas Ombudsman may pagpakabana pa sa ilang katungdanan, hinaot nga ilang sublion ang tanang mga transaksiyon sa pagpamalit og mga kemikal batok sa dengue.

            Nahadlok ko nga ilang makaplagan nga managsama rang mga kemikal nga gipangompra—pulos makahilo sa mga molupyo apan pikatan lang sa mga lamok—managsama rang suppliers ug managsama rang komisyon nga gipadangog sa mga transaksiyon.  Ug kon daghan pang nahibilin nga kemikal, kay wa pa mahurot paghugaw sa palibot, magpakatakos ko pagsugyot nga ipasuyop sa mga politiko nga lamurok na kaayog mga panudlanan.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada of Leo Lastimosa for March 12, 2009

              BAYAD SA KASAYON

 

            Bag-ong mga teknolohiya nga gigamit sa mga bangko nakahimong mas sayon ug mas paspas sa mga transaksiyon sa ilang mga suki.  Makahimo ka na pagbayad sa matrikula, tubig, kuryente, credit card, cable TV ug bisan load sa cellphone pinaagi sa Internet.

            Nisunod ni sa nag-unang teknolohiya sa ATMs nga hingpit nga nakapausab sa dagway sa mga bangko.  Makahimo ka na pagkuha ug pag-deposito og kuwarta, nga di na kinahanglang mosud sa mga bangko ug makig-atubang sa mga kawani, ginamit ang ATM cards.  Nga mahimo na sab nimong gamiton pagbayad sa mga kinompra sa supermarkets.  Sa ato pa, malaktawan di lang ang mga bangko kon dili hasta nang ATM machines.

-o0o-

            Di lang ang publiko maoy nakapahimus sa bag-ong mga paagi pagtipig, pagkuha ug paggasto sa ilang kuwarta.  Mas dako ang kaayuhan nga napahimuslan sa mga bangko.  Minilyon ka pesos ang ilang nadaginot tungod sa bag-ong mga teknolohiya.  Sa way paghisgot sa kapid-an ka takna ug adlaw nga malaktod.  Nga nisangpot sa dugang minilyon ka pesos nilang tubo.

            Minilyon ka pesos ang di na nila kinahanglang gastuhon alang sa kaliboan ka mga kawani sa bangko nga di na nila kinahanglang kuhaon ug suholan.  Minilyon ka pesos ang maluwas kay di na sila kinahanglang mangompra ug mopatik og tinoneladang mga papel nga di na kinahanglang suwatan sa ilang mga suki aron paghingpit sa mga transaksiyon.

-o0o-

            Maong maglisod ko pagsabot nganong kinahanglan pang pabayron ang depositors sa mga bangko nga moggamit sa ilang ATM cards pagkuha og kuwarta gikan sa ATM machines sa ubang mga bangko.  Ang bisan unsang dugang maggasto sa pagbinayloay og kuwarta tali sa mga bangko sobra pang mabawi sa kuwarta ug panahon nga ilang madaginot.

            Alang nako, nasobrahan ra sang paburot sa mga bangko.  Sama rang ilang gisilotan ang katawhan tungod sa paggamit sa mga paagi nga, gawas nga nakahimong mas sayon sa operasyon sa mga bangko, nakadugang pa gyod og minilyon ka pesos sa ilang tubo.

-o0o-

            Lain nga di nako masabtan:  Nganong patongan man og dugang bayranan ang mga konsumidor nga moggamit sa ilang ATM cards pagpamalit sa ilang inadlawng panginahanglan gikan sa mga tindahan?  Gipabayad ba sila sa kasayon nga napahimuslan kay di na kinahanglang moadto sa ATM machines pagkuha og kuwarta nga ilang ipangompra?  Kon mao, di ba sab angayng pabayron ang mga bangko sa mas dakong kasayon kay di na mosuhol og mga kawani ug mopatik og mga dokumento pagpaningil?

            Lain nakong nalibgan:  Makakuha kag kuwarta sa bisang asang ATM machines sa bisan asang nasud sa kalibotan ug sa bisan unsang takna sa adlaw ug gabii; apan kon lamyon ang ATM card ug dinaliang panginahanglan sa kuwarta, di kang kakuha bisag usa ka dako over the counter gawas sa bangkong giablihan sa imong account.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada of Leo Lastimosa for March 11, 2009

              APAN NI RAMA

 

            Di makiangayon alang ni Acting Cebu City Mayor Michael Rama ang pagbakwi sa mga barangay kapitan sa amihanang distrito sa ilang suporta.  Unsa may krimen nga iyang nahimo?  Siya bay nagpatak-op sa South Coastal Road nga nakahasol sa mga motorista ug mga pasahero?  Siya bay nagpatak-op sa ganghaan sa Basilica del Sto. Nino?  Siya bay gipasanginlan nga namatid sa lutoanan og barbecue?

            Ang ikasaway ra gyod nilang Rama mao nga dugay mahuman sa iyang mga pakigpung.  Nga mangahas pagkanta bisan sa labing seryusong mga okasyon.  Apan di na krimen.  Kon dili depekto lang.  Sa niaging Charter Day gani, nakat-on nisubay na sa sinuwat nga diskurso.

-o0o-

            Sa pikas nga bahin, di sab angayng manaway si Rama sa mga kapitan nga nagtuong mas takos silang Margot Osmena o Raul del Mar nga mopuli ni Mayor Tomas Osmena.  Angay niyang tahuron ang sukwahi nilang baruganan.  Kay may demokrasya pa man kaha dinhi sa dakbayan?

            Apan di sab mabasol si Rama nga mahimangod.  Kay way demokrasya ang ilang relasyon ni Osmena.  Di siyang kasukwahi sa baruganan ni Osmena nga di mahiagom og insulto atubangan sa publiko.  Ang iyang kamapailubon wa hinuon manakod sa iyang hinigugmang si kanhi konsehal Jocelyn Pesquera.  Nga maoy sukaranan sa pagduda sa mga dumadapig ni Osmena sa katakos ni Rama pag-umol sa iyang kaugalingong baruganan.

-o0o-

            May sukaranan si Rama pagsukmat sa mga kapitan nganong bantang man silang nisukwahi niya apan labihan mang hiloma sa mas dagkong mga atraso ni Osmena niadto?  Nganong wa man silay ek dihang gitak-opan ni Osmena ang South Coastal Road?  Dihang gitak-opan ni Osmena ang ganghaan sa Basilica del Sto. Nino?  Ug dihang gipasanginlan si Osmena nga namatid sa lutoanan og barbecue?

            Ang laktod nga tubag:  May liderato si Osmena.  Nga wa pa ni Rama.  May katakos si Osmena pagbutang og kahadlok bisan sa kasingkasing sa iyang mga kaatbang.  Makahimo siya pagkuha sa hingpit nga pagpaluyo ug pagtahud sa iyang mga dumadapig.

-o0o-

            Ang mga kapitan nga nisukwahi ni Rama klarong way pagtahud ni kahadlok niya.  Nga makapaalarma.  Di siyang kaingon nga kontrang Osmena ang kinabag-an sa mga kapitan sa una niyang pagdagan pagka mayor.  Kay lisod pasabton ang katawhan nganong gitalikdan siya sa mga kapitan.  Nga iya na unta.

            Kon tuohan ang mga kapitan nga akong nahinabi may sukaranan silang magduda sa katakos ni Rama pagpuli ni Osmena:

·        Kon moduol silang Osmena, duha ra ka pangutana ang ilang tubagon—unsay suliran ug unsay sulbad—kon ganahan si Osmena sa ilang sugyot, sulbad dayong suliran; apan

Kon moduol silang Rama, taas ang istorya nga nagduda sila naminaw ug nakasabot ba si Rama nila, silay papangitaon og sulbad, ug kon mabulilyaso, manghunaw si Rama og responsibilidad.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada of Leo Lastimosa for March 10, 2009

              BISAN SA KAGAMHANAN

 

            Sunod higayon nga makadungog ka sa mga politiko nga pinangga nilang mga mag-uuma, ug nga ang mga nagtikad sa yuta maoy tinuod nga mga bayani kay silay nag-umol sa pagkaon sa nasud ug sa katawhan, kasagaran nila mahimong nawungon og tulisok nga mga bakakon.

            Ang kangil-ad sa kadalanan gikan ug paingon sa mga umahan ug sa mga baligyaanan sa mga ani naghulagway sa pagpabaya, di sa pagpakabana.  Ang kakabos sa kasagaran sa mga mag-uuma, nga gipasagdan lang nga balikosan sa bangis nga mga gaway sa mga tigpatanto, nagmatuod sa pagbudhi, di sa pagpangga.  Apan salamat sa kakugi sa Sugbuanong mga mag-uuma, pipila nila nakabarug ug nilahutay.  Bisan sa kagamhanan.

-o0o-

            Sa pagduaw sa gatosan ka mga molupyo sa patag sa Sugbo ug kasilinganang mga lalawigan sa bukirang mga barangay sa Dakbayan sa Sugbo atol sa labing unang Kapamilya Backyard Gardening Field Trip niadtong Sabado, among nabantang ang hagip-ot nga kadalanan nga lisod agian bisan sa labing lig-on nga balsa ug mainantuson nga kabaw.

            Hain na mang gipanghambog sa lokal ug nasudnong kagamhanan nga minilyon ka pesos pagpalambo sa farm to market roads?  Nganong malangay ug mangabuwasot man gihapon ang mga mag-uuma sa hagip-ot nilang mga agianan kon mangahas paglaktaw sa mga komprador nga kuwang na lay diyutay nga ilubong sa yuta ang kaubos sa presyo sa palit ug itupong sa kalangitan ang kataas sa ilang baligya sa kamerkadohan?

-o0o-

            Nisumbong ang mga mag-uuma nga makatilaw lang og huping ang ilang kadalanan kon hapit nang piniliay.  Nga mao ra say higayon nga ang mga politiko motungas sa ilang kabalayan aron pagpangayo sa ilang mga boto.  Apan taphaw ang pag-ayo—nga wa gani bisan pisik na lang sa aspalto—maong dali ra sang magusbat sa uwan ug sa dagkong mga trak sa bas ug graba.

            Makatilaw lag aspalto o semento ang kadalanan sa bukid kon may dagkong mga politiko nga magtukod og patigayon.  Apan magkahulogan sab nga di nang kabuylo sa ilang panguma.  Mahimo ganing mapahawa sa ilang mga umahan.

-o0o-

            Sama sa ubang matang sa pagpahimus, di ni molahutay hangtod sa hangtod.  Kon mahigmata nang kinabag-an sa mga mag-uuma sa bukid ug ang mga taga patag, nga igo rang giulug-ulogan samtang gihikawan bisan sa labing batakan nilang mga panginahanglan, magkahiusa sila paghingilin sa mga mapahimuslanon.

            Ang politikanhong kaamguhan di mahuptan kon ang katawhan—ang kinabag-an nga taga patag ug ang mga molupyo sa kabukiran—di makabarug sa ilang mga tiil.  Maong kinahanglan sila nga manlimbasog paghaw-as sa ilang kaugalingon gikan sa katimawa—sa way pagpaabot nga kalit lang lamdagan sa diwa sa kaligdong ang mga nagtungkawo sa gahom.  Nianang higayona makab-ot ang dugay nang gipangandoy nga tingusbawan.  Bisan sa kagamhanan.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada of Leo Lastimosa for March 9, 2009

              NAPTA SA KAKUGI

 

            Si Casimero Pilones dunay karaang napta.  Nga motug-an niya unsay labing tukmang mga adlaw sa pagpananom sa lapad niyang umahan sa Paril, sa bukirang Dakbayan sa Sugbo.  Sa iyang lapad nga paliyahan, may giugbok nga bagakay nga may panapton.  Di siya motug-an unsa to.

            Dihay higayon nga nahibung si Pilones sa iyang mga paliya namunga gihapon lapas sa naandang unom ka buwan nga lahutay (mokita siyag P90,000 ang semana ug makaanig ka-30 sa di pa matun-as ang mga punoan).  Gisungog siya sa mga silingan nga mas una siyang mamatay.  Maong gipaibot ni Pilones ang mga paliya bisan nagsige pag bunga.

-o0o-

            Bisan gibantog sa Paril ug kasilinganang kabarangayan nga may dagon si Pilones maong malampuson kaayong iyang mga umahan, wa siya molugak sa pagpangandam pagtino nga molambo ang iyang mga tanom:

·        Usa ka buwan sa di pa mananom, giandam nang mga lungag nga usa ka tiil ang gidak-on ug usa ka tiil ang giladmon sa mga bundo nga pinutos sa plastik;

·        Gipuno ang lungag sa gilahugay nga iti sa manok ug ginabas o sungo sa humay;

·        Gitukoran og mga guod nga gikutayan og tangsi ang tibuok ektarya nga luna; ug

·        Giputol ang tanang wa kinahanglanang turok sa paliya aron usa ka punoan ray mokatay ug makahimog mas dagkong bunga.

-o0o-

            Labihang daghana sa mga umahan ni Pilones nga wa pa siyang kaato pagtikad nilang tanan.  Kasagaran sa mga luna prendado ug na-remate na.  Ang iyang paliyahan giprenda lag P40,000.  Wa makadaot sa panguma ni Pilones ang iyang pagka barangay kapitan sa Paril.

            Mapagarbuhong nipahibawo si Pilones sa gatosan nga nanguyog sa labing unang Kapamilya Backyard Gardening Field Trip niadtong Sabado nga iyang mga katagi barangay natakdan sa iyang kakugi sa pagpanguma.  Ang kita sa iyang baboyan, kahumayan, paliyahan ug ubang mga utanon maoy gigasto sa mas dagkong patigayon, sama sa pagpananom og mangga.

-o0o-

            Alang ni Pilones, ang bugtong hulga sa panguma nga di masagang mao ang bagyo.  Nga kon moigo sa kamanggahan mosangpot sa minilyon ka pesos nga pagka alkanse.  Apan ang ubang kakulian, bisan ang paghugpa sa mga peste, masagang ug kapangandaman.  Alang niya, ang labing mahinungdanong gikinahanglan sa malampusong panguma mao ang kakugi ug kaalam sa bag-ong mga paagi pagtikad sa yuta.  Matod niya ang puhonan dali rang mautang kay daghang mosalig sa ligdong ug determinadong mga mag-uuma.

            Di pa uwahing pagbalik sa yuta.  Atong palipangon ang binhi sa gugma sa yuta nga gitisok sa atong katiguwangan.  Alang sa mga may luna nga nabiyaan na sa daghang katuigan, sa may gagmayng mga nataran, ug bisan sa mga sama nako nga makayuta lang kon may mga kaang, malipayong pagtikad sa mas sanag nga ugma.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada of Leo Lastimosa for March 8, 2009

            KATIGAYONAN SA UMA

 

          Paril, Dakbayan sa Sugbo—Lima ka umahan sa tulo ka bukirang mga barangay sa napu ka takna.  Malampuson ang labing unang Kapamilya Backyard Gardening Field Trip.  Nanggikan mi sa ABS-CBN Regional Broadcast Complex sa alas-8 sa buntag.  Nidulhog mi gikan dinhi balik sa among mga pinuy-anan dayon nang alas-5 sa hapon.

          Kaingon nakog pila ra ming magtikaw-tikaw pagkatkat sa labing malampuson nga mga umahan sa Guba, Cambinocot ug Paril.  Niabot og 23 ka mga sakyanan, way labot ang mga motorsiklo, ang nikuyog sa taas namong convoy paingon sa bukid.  Gikan sa Mandaue, nitungas mi sa Bacayan, Pit-os, Binaliw ug Agsungot.  Sa wa pa mi mosangko sa una namong gihunongan sa Guba.

-o0o-

          Ang unang umahan gipanag-iya ni Diosdada "Dading" Perez.  Kay duna may igong puhonan, sementado ang mga agianan sa umahan ug ang masigka kilid sa matag plot.  Kemikal ang gipalambo sa iyang mga tawong ug upo.  Apan nagsugod na sab og organic farming.  May sementado na gani siyang gambalay alang sa mga wati.

          Pulos na organic ang panguma sa tulo ka silingang mga luna nga among giduaw.  Silang Alberto Erana sa Guba, Artemio Suico ug Patricio Damaulao sa Cambinocot pulos sab nagbuhi og mga hayopan sud sa ilang mga umahan.  Sa ingon, di sila magutman bisan mahiagom sa huwaw ug ubang katalagman ang pipila sa ilang mga tanom o mga hayop.

-o0o-

          Kumbinasyon sa organic ug kemikal, binag-o ug kinaraan, ang panguma ug pagbuhi og mga hayopan ni Barangay Kapitan Casimero Pilones dinhi sa Paril.  Tinubdan sa iyang garbo ug dakong kita ang iyang mga paliya.  Usa ka ektarya niyang paliyahan nga may 7,000 ka punoan mokita og P90,000 matag semana.

          Silang Suico, Damaulao ug Erana pulos may mga kanding.  Si Suico may mga baboy nga way tubigay ug way ligoay, gipalubog lang sa ilang hugaw ug ginabas.  Si Damaulao may tilapyahan ginamit ang uwan ug tubod nga way hubas-hubas.  Ang hugaw sa mga hayop mao ra say gigamit pag-abuno sa ilang mga tanom.

-o0o-

          Talagsaon ang kaikag sa mga nanguyog.  Ang labing sayo nangabot sa ABS-CBN Complex sa alas-2 pa sa kadlawon gikan sa Escalante City, Negros Occidental.  May mga nanguyog sang taga Bohol ug Leyte.  Pipila sa inilang nanguyog mao silang kanhi PB member Boy Ngujo, kanhi Mandaue City agriculturist Celestino Gochoco ug kanhi Quaratine 7 chief Max Cortes.

          Ang kadagkoan sa Cebu City Federation of Farmers, Cooperatives and People's Organizations nga gipangulohan ni Dr. Philip Hernandez malampusong nipabawon sa gatosan nga nanguyog sa mahinungdanong pagtulon-an:  Ang bag-ong panguma uban ang kakugi mahimong malambuon nga patigayon, di na lang alang sa inadlawng konsumo sa mag-uuma ug sa iyang pamilya.  Kon may igong puhonan, mahimo pa ganing yawe sa kaharuhay ug katigayonan.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com