Arangkada of Leo Lastimosa for March 22, 2009

              PAGLUBA SA "KINI"

 

            Si Mayor Tomas Osmena niingon nga nahimangod kini ni Bise Mayor Michael Rama.  Sa iyang bahin, si Rama nagpatara kini sa mga pagsaway ni Osmena.  Mga konsehal sa Dakbayan sa Sugbo nabalaka kini sa away.  Naglaom kini nga mahusay nang away sa di pa mobalik si Osmena sa US.  Nahadlok kining mabuak ang BOPK kon di magkasulti si Osmena ug Rama sa wa niini pagsinabtanay.

            Sayop ang tanang nasuwat sa ibabaw.  Di lang tungod kay sa inyong pagbasa ini mahimong nagkauli na silang Osmena ug Rama.  Sa akong pagsuwat ini, may gipahimo si Osmena kang Rama batok ni Gobernador Gwen Garcia.  Tataw ang tumong:  Pagsukod hain kapusta si Rama.

-o0o-

            Sayop ang unang mga laray sa ibabaw tungod sa pagpanamastamas ug pagluba sa "kini."  Nga kasagaran gamiton pagpasabot og usa ka butang.  Di angayng gamiton pagpasabot og masuk-anong mayor.  O naapiki nga bise mayor.  O sa mga konsehal nga, sama sa naandan, di makabarug sa ilang tiil.

            Ang mosunod mao ang tukmang mga laray nga wa na makatamay sa "kini:"  Si Mayor Tomas Osmena niingon nga nahimangod siya ni Bise Mayor Michael Rama.  Sa iyang bahin, si Rama nagpatara sa mga pagsaway ni Osmena.  Mga konsehal sa Dakbayan sa Sugbo nabalaka sa away.  Naglaom sila nga mahusay nang away sa di pa mobalik si Osmena sa US.  Nahadlok silang mabuak ang BOPK kon di magkasulti si Osmena ug Rama sa wa nila pagsinabtanay.

-o0o-

            Kasagarang sayop nga paggamit sa "kini" nanukad sa pagpabaya, o kakuwang gyod sa katakos, paghimo og yanong laray (nga kon wa pa kang kabantay maoy akong mapangahason nga hubad sa "sentence").  Ang mga nag-amung-among sa "kini" nigamit ini bisan nisapaw na sa subject nga gipasabot.

            Pananglitan, sa laray nga "…si Rama nagpatara kini sa mga pagsaway ni Osmena," naa na si Rama apan gisapawan pa gyod og "kini."  Taphaw ba gyod diay si Rama nga kinahanglang dasonan og "kini" ang iyang ngan sa samang laray aron pagpapas sa bisan unsang pagduda kinsay nagpatara?

-o0o-

            Hinaot way manuyo sa akong pagpangahas pagbarug alang sa tukmang paggamit sa "kini."  Usa ni ka "panghulip" (o gitawag sa mga Bisayista nga "pulingalan") aron nga di magbalikbalik pagsulti o pagsuwat sa gipasabot.  Di ni "panapaw," ni "pamuol" (nga maoy mosangpot kon ipunon si "Rama" ug "kini" nga nagpasabot ra sang Rama sa usa lang ka laray).  Labaw nang di "paugat" (nga maoy mahitabo kon padayunon pagpanamastamas ang "kini" bisan human ning mahigalaong pahinumdom).

            Ang politika mahimong hulipan og "kini."  Ang politiko mas maayong hulipan og "siya."  Kon duha ka politiko, nagkaaway man o nagkasabot, "sila."  Labaw nang mga konsehal.  Bahala na kon wa silay kalainan sa tamlaanan (rubberstamp).  Nga maoy angayang hulipan og "kini."  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada of Leo Lastimosa for March 21, 2009

              HAGBA SA PATAKA

 

            Aron paghimo sa Napocor nga madanihon ngadto sa pribadong mga kompaniya, agad sa kahigwaos sa kagamhanan pagtumpi og dugang katigayonan pinaagi sa pagbaligya sa labing mahinungdanon niyang kabtangan, duha ka gipanghinaot-nga-di-mabalibaran-nga-tanyag ang gihimo sa kagamhanan ngadto sa mga dugay na kaayo nilang gipaibog sa transaksiyon:

·        Patas-an daan ang bayranan sa kuryente aron pagsaad sa pribadong mga kompaniya sa labing dakong ginansiya kon mobanos na silang pagduma sa Napocor; ug

·        Si bisan kinsa nga makapalit di makasunod og bisan usa ka dako sa makalilisang nga utang sa Napocor, nga sa labing uwahing ihap niabot nag dul-an sa P350 bilyones.

-o0o-

            Kinsa may mo-um-om sa higanteng utang sa Napocor?  Nakatag-an ka:  Ikaw, ako, kitang tanang kabos nga mga magbubuhis maoy mabuktot pag-impas ning di unta atong utang.  Tungod sa kadako sa obligasyon, mahimong mangamatay na lang ta di pa mahurot natog bayad.

            Ang mga anak sa atong mga anak—bisan ang mga wa pa gipanamkon sa mga taguangkan sa ilang mga inahan—utangan nang daan.  Maayo unta kon ang utang sa Napocor nanukad sa ilang paghatag og pabor ngadto sa mga konsumidor.  Apan kitang tanan nahibawo nga ang Napocor nahimong kahimanan sa way kinutoban ni kukaluoy, o bisan panagana na lang, nga pagpalukdo nato sa labihang taasa nga bayranan sa kuryente.

-o0o-

            Ang utang sa Napocor niburot pag-ayo tungod sa sayop nga hukom nga nahimo sa kadagkoan sa kagamhanan 11 na ka tuig ang nilabay.  Nga inay tul-iron igo lang gidasonan ug gipalig-on pa gani hinuon sa nisunod nga mga pamunoan.

            Si kanhi presidente Fidel Ramos, pagdason sa iyang pangandak pagluwas sa Pilipinas gikan sa krisis sa elektrisidad nga gibilin ni kanhi presidente Corazon Aquino, nikumbinser sa lokal ug langyawng mga kompaniya pagtukod og mga planta sa kuryente uban ang duha ka garantiya:

·        Dako kaayong ginansiya; ug

·        Way alkanse.

-o0o-

            Tuod man, nanguhong ang independent power producers (IPPs).  Kinsa man tuod ang di matental sa mga probisyon sa ilang gisudlang kontrata uban sa kagamhanan:

·        Bayran sila bisan kon ang ilang kuryente di maggamit; ug

·        Bayran sila bisan kon wa mag-andar ang ilang mga planta.

            Tungod sa kadako sa eskandalo sa mga kontrata sa IPPs, pipila ka mga opisyal sa kagamhanan niawhag nga ibasura sila.  Gihimo sa Pamunoang Arroyo ang naandang ulug-ulog:  Pagsubli sa mga kontrata.  Nahibawo na ta sa sunod nga nahitabo.  Nagpadayon ang IPPs pagtumpi sa makabuhong nilang ginansiya.  Nagpadayon tang mga konsumidor pag-antos mabusog lang ang ilang mga panudlanan.  Karon, tukma kay hapit nang Semana Santa, gidugangan nilang atong kalbaryo paglingkawas gikan sa eskandalo nga silay nagmugna:  Ibaligyang Napocor, patas-ang daan ang bayranan sa kuryente aron mas daling mahalin, ug magsugod na tag bayad sa dakong alkanseng mugna sa ilang pataka.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada of Leo Lastimosa for March 20, 2009

              RAKET SA KURYENTE

 

            Maglisod kog sabot isip gamayng konsumidor nganong mosaka ang bayranan sa kuryente.  Nga unta labihan mang tibugsok sa presyo sa lana sa merkado sa kalibotan.  Nisaka tuod ang presyo sa lana sa niaging pila ka adlaw.  Apan di gyod kaambas sa makalilisang nga paglayat sa presyo sa lana ngadto sa $147 matag baril sa niaging tuig.

            Mas makiangayon unta nga laslasan ang bayranan sa kuryente.  Kay mas barato na man ang lana nga gilawog sa higanteng mga planta.  Inhustisya nang daan nga gihikawan ang mga konsumidor sa ilang bahin sa kaayuhan sa pagbarato sa lana.  Hingpit na gyong panaugdaog ang pagdakdak nilag mas dakong bayranan bisan nagpabiling barato ang lana.

-o0o-

            Atubangan sa kalibotanong krisis sa ekonomiya, ang mas taas nga bayranan sa kuryente maoy kataposang gikinahanglan sa katawhan nga nabalaka nang daan magpabilin pa ba sa ilang trabaho, makapa-eskuyla pa ba sa ilang mga bata, makapatambal pa ba sa ilang mga masakiton, makaabang pa ba sa ilang mga pinuy-anan ug makapalit pa ba sa inadlaw nilang pagkaon.

            Dakong balikas nga ang kagamhanan nga nipasalig nga maoy labing andam pagtabang sa katawhan nga maigo sa krisis mao na hinuoy nag-una-una pagdugang sa makabuktot nang daan nilang mga palas-unon.  Wa pa ba matagbaw sa ilang paugat sa pinaburot nga Evat?  Kinahanglan pa ba gyong tilukon ang bisan unsang nahibiling hiniposan nga kabos nga kinabag-an?

-o0o-

            May sukaranan ang mga pagduda nga ang way kukaluoy nga pagpaburot sa bayranan sa kuryente gitumong aron paghimo sa Napocor nga mas madanihon ngadto sa pribadong mga kompaniya.  Nga dugay nang gi-ulug-ulogan apan padayon nga nanagana, salamat sa di na kakatuohan sa atong kadagkoan sa kagamhanan, sa pagpalit sa nahibiling kabtangan sa Napocor.

            Kabahin sa ulug-ulog mao ang pasalig ngadto sa mga magpapatigayon nga limpiyo sa bisan unsang utang ang Napocor nga ilang mapalit.  Bahala na kon ang katawhang Pilipinhon, nga gipusposan nang daan sa mahal nga kuryente, maoy magbaguod pagbayad sa makalilisang nga utang sa Napocor.

-o0o-

            Sa labing uwahing ihap, niabot og P350 bilyones ang kinatibuk-ang utang.  Unsaon man intawon ni nato pag-impas?  Makadaog pa ba ta sa dugang buluhisan, nga mas makalilisang kay sa Evat, nga mao ray bugtong paagi pagbayad sa utang nga di ato?

            Kay ang labing dakong bahin sa utang sa Napocor nanukad sa di makiangayong kontrata nga ilang gisudlan uban sa independent power producers (IPPs).  Nga gibayran bisan kon ang ilang kuryente wa maggamit ug bisan kon ang ilang mga planta wa mag-andar.  Mao ray gidangat.  Giprito na tang daan sa mga kontratang nihatag sa IPPs og patigayon nga way alkanse ug way kinutobang ginansiya.  Karon isugba na sab ta sa impiyerno nga gidaoban sa labing kukhan nga mga tagduma sa kagamhanan.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada of Leo Lastimosa for March 19, 2009

              PAKURAT NI RAMA

 

            Si Bise Mayor Michael Rama nangangkon nga maayo siyang tinun-an sa kasaysayan.  Maong wa siya mahasol ning labing uwahing pagsuway sa ilang relasyon ni Mayor Tomas Osmena.  Kay dunay mas grabeng mga panagsungi ang niulbo tali sa mga haligi sa politika sa karaang Sugbo nga nahusay.  Nipasumbingay si Rama nga kasamtangan lang ang kahimangod ni Osmena niya.

            Nalinga tingali si Rama pagsige og lingi sa kagahapon.  Nga nataligam-an niya ang kamatuoran nga iyang nahimutangan karon.  Nakalimot siya sa usa sa labing mahinungdanong lagda ni Osmena sa politika:  Ang higala sa imong kaaway imo sang kaaway.  Nasaag si Rama asa siya angay nga mopusta.

-o0o-

            Human sa kapin sa dekada nilang panag-uban, lisod tuohan ang mga intriga nga giisip nang Osmena nga kaaway si Rama.  Apan may abunda siyang sukaranan nga mahimangod sa iyang pangabaga.  Duhay atong hisgutan (di na lang iapil ang subsob nga mga hunghong sa mga alyado ni Osmena nga suko kaayo kay di sila kapilde ni Rama):

·        Gawas nga gidawat ni Rama ang P2 milyones nga hinabang ni Gobernador Gwen Garcia sa Sinulog Foundation, sa way paghatag ni Osmena og higayon pagpuno sa mas dakong hinabang gikan sa Dakbayan sa Sugbo, pintok pa gyod niyang gisalikway ang sugyot ni Osmena nga iuli ang kuwarta; ug

·        Nangayog pasaylo si Rama ni Jonah John Rodriguez, dumadapig ni kanhi mayor Alvin Garcia nga nakonbikto sa pagbinastos ni First Lady Margot Osmena pinaagi sa text, nga gipalayas ni Osmena gikan sa Sinulog Grandstand.

-o0o-

            May sukaranan bang mga pagduda nga drama lang ang away nilang Osmena ug Rama?  Nga gimik ra ni nilang duha aron pagsukod kinsay tinuod nga mga lunod-patay nga mga sakop sa BO-PK?  Ug aron masihag sab unsay baraha nga gitagoan sa mga Garcia—nga gidudahang determinado gyong mosuway pagsakmit sa liderato sa dakbayan?

            O tinuod ba ang pasangil ni Gobernador Garcia nga lain na sab ning ata sa paglibug-libog ni Osmena (nga iyang gipakisama sa nukos) sa mga Sugbuanon?  Aron pagtabon sa gipasangil nga pangurakot sa transaksiyon sa SRP uban sa Filinvest?

-o0o-

            Kasaligang mga tinubdan nipasalig nga mahusay ra ning labing bag-ong panagsungi tali nilang Osmena ug Rama.  Samtang tinuoray nga nahimangod si Osmena, di siya andam nga moatubang sa mas dakong suliran sa gikahadlokang pagbalitok ni Rama ngadto sa oposisyon.

            Igo lang niyang gipahinumdoman si Rama (1) kinsay amo nilang duha, (2) asa siya angay nga mopusta ug (3) nga di makab-ot ang iyang ambisyon kon mamangka sa duha ka sapa ug motila sa tanang lapalapa.  Nakapait kay si Osmena wa mabantog sa kahinay ug pinugngan nga pagsulti.  Maong napugwat ang mga Sugbuanon.  Ug, labing mahinungdanon alang ni Osmena, gilubat-lubatan si Rama.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada of Leo Lastimosa for March 18, 2009

              PULOS PROBLEMADO

 

            May dakong problema si Cebu City Mayor Tomas Osmena.  Di siya hingpit nga makasalig ni Bise Mayor Michael Rama.  Bisan sa kamapailubon ni Rama pagdawat sa tanan niyang pagsaway sa nangaging katuigan, di makaseguro si Osmena nga di mahimo si Rama nga laing Alvin Garcia kon makatungtong na sa gahom.

            Unsa man tuod ang makapugong ni Rama pagtahan sa SRP aron makalingkawas ang dakbayan gikan sa makapabuktot nga utang?  Unsa may makababag ni Rama pakig-alyansa ni Gobernador Gwen Garcia ug sa ubang higpit nga politikanhong mga kaatbang ni Osmena?  Unsa may makapugos ni Rama pagsunod sa direksiyon nga gitakda sa pamunoan ni Osmena?

-o0o-

            Apan di mahimong ibasura ni Osmena sa tumang kasayon si Rama.  Nga di siya matulisok nga nibukubuko sa alyado nga nituman sa bisan unsay iyang gusto ug nitun sa garbo ug nipabahag sa ikog sa matag higayon nga ganahan siyang manginsulto pagmatuod kinsay hawod.

            Gawas pa, kinsa may iyang ipuli ni Rama?  Di niya mapugos ang iyang asawang si Margot pag-ubog sa nangalisbo nga lunangan sa politika.  Ang uban niyang mga alyado, kon di man bugnaw sab sa pagpuli niya, way kahigayonan nga makadaog batok ni Rama.  Labaw sa tanan, grabe ang iyang sakit.  Ang labing dakonga kabalaka ni Osmena mao nga mahimong di na siyang kabuot unsay mahitabo sa mosunod nga mga adlaw.

-o0o-

            Sa pikas nga bahin, di sab kasinahan ang nahimutangan ni Rama.  Mahimo siyang magpaugat hangtod nga hingpit nang hinginlan ni Osmena.  O wa nay laing kapilian si Osmena gawas sa hingpit nga pagkalawat niya.  Apan duna pa bay mahibilin sa iyang kaligdong nianang higayona?

            Naluoy ang pipila ka Sugbuanon ni Rama dihang giduwaduwaan lang sa mga pung ni Osmena:  Mobotar gihapon si Osmena niya apan di na mangampanya; siyay kandidato sa BO-PK apan mas maayong mayor si Joy Augustus Young.  Apan unsa may itubag ni Rama kon magsugod na silag pangutana may nahibilin pa bang subok sa iyang kalubay?

-o0o-

            Mao ni sangpotanan sa kinalit nga survey nga gihimo sa Arangkada sa DYAB Abante Bisaya:  Kon mag-eleksiyon karong adlawa, kinsay imong pilion pagka mayor sa Dakbayan sa Sugbo?

·        Mike Rama:  88 botos;

·        Margot Osmena:  83 botos;

·        Raul del Mar:  19 botos;

·        Joy Augustus Young:  16 botos; ug

·        Tagsa ka boto ang nakuha nilang Winston Garcia, Lito Osmena, Jack Jakosalem, ug Miguel Osmena.

            *    Daghang buslot ang survey:  Gipaagi lang sa telepono, text, chat ug webcast; mga naminaw ra sa DYAB ang may kahigayonan pagsalmot; wa mi paagi pagsuhid may nagbalikbalik ba sa pagbotar; ug nangapil bisan ang mga botante sa gawas sa Dakbayan sa Sugbo ug bisan ang mga tua na manimuyo sa ubang kanasuran sa kalibotan.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada of Leo Lastimosa for March 17, 2009

              KITAY GISABONG

 

            Salamat sa kapakyas sa LTO pagkonsulta ug pagpasabot sa hut-ong sa mga drayber ug operators sa dakong usbaw sa multa sa kalapasan sa trapiko, natanggong ang kaliboan ka mga pasahero sa Metro Cebu.  Nihunong ang mga sakop sa Nadsu pagsubay sa ilang mga ruta kay gitas-an ra sa multa.  Inay motuman sa ilang tahas pagpalambo sa industriya sa transportasyon, nilampos ang LTO pagmugna og kayagaw nga taphaw nga buhatan lang sa kagamhanan ang may katakos paghimo.

            Nalibat man gud ang LTO.  Inay nga ipatuman ang mga lagda aron pagpatigbabaw sa disiplina ug kahapsay, gihimo na man hinuon nilang tinubdan sa panguwarta.

-o0o-

            Ang LTO maoy samang buhatan nga inay motan-aw sa helmet nga panagang sa dagkong kadaot sa maaksidente nga mga mag-motorsiklo niiisip na hinuon ini nga minahan sa bulawan.  Mao nga inay dasigon ang mga motorista pagsul-ob sa helmet sa matag higayon nga moangkas sa ilang motorsiklo, gikopya ang mga lagda sa ubang kanasuran nga di mahitabong ikapatuman dinhi:

·        Gimandoan ang mga motorista pagsul-ob og boots (nga gawas lang kon makatsamba sa ukay-ukay, mas mahalon pa ug busa mas lisod pangitaon kay sa helmet; ug

·        Gisugo sang mga motorista pagsul-ob og leather jackets (nga samtang makaluwas tingali nila gikan sa mga garas apan kuyawng mohingilin sa ilang panimuot tungod sa kaalimuot).

-o0o-

            Sa pikas nga bahin, ang nagwelga nga PUJ drivers utro sang mga hiktin og panglantaw.  Inay ang nagpataka nga mga opisyal sa kagamhanan maoy tulisukon sa di makiangayon nga pagpaburot sa mga multa, ang inosente na hinuong mga pasahero maoy ilang gibukubuko.  Siyarog wa gyoy nakapahinumdom sa mga drayber nga ang pagpaluyo sa katawhan maoy ilang gikinahanglan aron mapatigbabaw ang ilang makiangayong mga interes?

            Once more with feeling, tuguting akong ipasabot dinhi nga ang mga drayber ug mga pasahero di angayng mag-unay.  Kay pulos sila mga biktima sa mga kompaniya sa lana nga nagpatuyang pagpaburot sa ilang ginansiya ug sa mga buaya sa buhis sa kagamhanan.  Kon padayong mag-unay, igo lang silang mopasamot sa kalawom sa gahong nga ilang nahimutangan.

-o0o-

            Ug sa lab-as nga mga pagarpar sa LTO, LTFRB ug lokal nga mga opisyal pagsilot sa mga nangapil sa welga, ilara mi 'Tits.  Sukad pa niadtong mga masuso pa ko nga giluwatan ang maong mga panghudlat.  Apan hangtod karon wa pa gyoy bisan unsang nalaksian og prangkisa ni travel line tungod sa pagsalmot sa welga.

            Ngano?  Kay ang mga drayber igo lang nanalipod sa ilang kaugalingon gikan sa di makiangayong mga lagda sa kagamhanan.  Kon kasuhon, mas sayon pamatud-an ang pagpabaya sa kagamhanan pagpanalipod sa interes sa mga drayber ug mga pasahero aron lang pagpaburot sa ilang panudlanan.  Nga kasagaran di gamiton alang sa kaayuhan sa kinabag-an.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada of Leo Lastimosa for March 16, 2009

              KUTOB SA PAMASIN

 

            ParkMall, Mandaue—Kaduha na mobundak ang uwan dinhi.  Apan wa mabungkag ang kaliboan ka katawhan—kasagaran mga batan-on—nga naglinya pagpaabot sa kahigayonan nga makapakita sa ilang katakos.  Nga maoy gikinahanglan aron mahimong housemate sa "Bay ni Kuya."  O scholar sa "Pinoy Dream Academy."

            Ang labing unang na-audition nilang Direk Lurenti Dyogi ug kaubanan sa Pinoy Big Brother nangabot dinhi alas-5 pa sa kadlawon.  Kinabag-an sa mga aplikante gustong mahimong housemate.  Usa ka batan-ong babaye nagkatawang nipasidaan nako, "kon pakantahon ko, kuyaw'g maguba ang bay ni Kuya."  Apan ang kakuwang sa talento, ug paniudto alang sa mga wa intawoy bawon ("namahaw lang mig daghan"), wa kapugong nila sa pagpamasin.

-o0o-

            Bisan asa ka mosuroy dinhi—sa mga kan-anan, supermarket ug ubang mga tindahan sa una ug ikaduhang andana—makitang mga batan-on kuyog sa ilang mga ginikanan, o mga maguwang, o kahigalaan.  Ang mga nagpaantaw sa taas pang linya sa gawas nangutana may igo pa ba silang panahon (giingnan sila sa mga guwardiya nga nipasalig ang taga Manila nga "pasudlon tanan").

            Way kan-anan dinhing nagmingaw.  Bisan kon may nagbawon nga nangaon sa ilang paniudto sa mga landong sa atbang.  Di hinuon puno ang parking lot.  Kasagaran sa nanganhi nagbaktas gikan sa highway.  Hangtod karon wa pang kakumbinser ang ParkMall ug silingang Cebu Doctors University sa  LTFRB pag-apil nila sa mga ruta sa PUJs.

-o0o-

            Unsa may nakadani nila?  Ang kahinam pagpuyo sa "Bay ni Kuya?"  Ang kahigayonang makit-an sa kamera ug sa tibuok kalibotan 24 oras matag adlaw?  Ang saad sa dakong kuwarta ug kadungganan kon mahimo silang mga artista o mga mag-aawit?  Ang kahigayonan nga mahaw-as ang ilang pamilya gikan sa kakabos?

            O nada lang sa ilang mga higala?  O wa lay laing kasuroyan?  O mao ray paagi nga tugtan sa ilang mga ginikanan nga makagawas sa bay sa adlawng Dominggo?  O namasin lang nga makapahulagway uban sa mga inila nang kanhi PBB housemates ug PDA scholars?

-o0o-

            Ang taas nga mga linya nga akong nakit-an—ang mga nanungtong sa ikaduhang andana nga pila na lang ka lakang gikan sa audition rooms, ang mga nagpaabot sa unang andana nga duna nay mga numero ug ang mga tua pa sa gawas nga wa malista ni mahatagi og numero—lahi sa mga linya sa lotto outlets.  Ang mga sugarol kapoy ug minghoy nga nagbitbit sa ilang mga hinagoan.  Ang mga nagpunsisok dinhi puno sa kadasig ug paglaom.

            Apan managsama silang namasin.  Tingali ang mga batan-on dinhi mga anak o mga apo sa mga namasin sa lotto outlets.  Kapait kon nagkadaghan na sa katawhan ang nagtuo nga, tungod sa di makiangayon nga pagduma sa nasud ug sa katilingban, pamasin na lay ilang dag-anan.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada of Leo Lastimosa for March 15, 2009

              PANGUMANG SAGBUTON

 

            Mahimo kang mananom sa way pagbugwal sa yuta.  Ni sa paghawan sa sagbot.  Di ta angayng mahadlok sa mga sagbot sa atong pagpananom.  Ang mga sagbot maoy angayng mahadlok sa atong mga tanom.

            Pipila lang ni sa natuki sa labing uwahing hugna sa gardening seminar nga gipahigayon sa TV Barn sa ABS-CBN Regional Broadcast Complex.  Kabahin sa nagpadayong pagpalambo sa Kapamily Backyard Gardening Project.  Si Salvio Makinano, kanhi opisyal sa Bohol Provincial Agriculture Office, maoy nagduma sa seminar.  Nagsugwak na sang mga nanambong sa tunga sa adlaw nga kalihokan niadtong Sabado nga nabara makadiyot ang dagan sa mga sakyanan sa Cebu North Road tungod sa sibyaanan.

-o0o-

            Pipila sa mga gitudlo ni Makinano nga nakapaukyab pag-ayo sa mga nanambong:

·        Molambo ug mamunga ang mga talong ug mga tamatis, labi nang mais ug humay, bisan taliwa sa kakugnan;

·        Ang mga sagbot makapatambok sa yuta ug busa makatabang inay makadaot sa mga tanom;

·        Ang mga peste magmalampuson lang kon ang mga tanom maghikog kay wa nay kahigayonan nga mabuhi ug molambo sa yuta; ug

·        Ang pipila lang ka peste nga makadaot sa tanom sayon rang masagang pinaagi sa pagsagol sa mga tanom—pananglitan, mas maayong taparon ang mga kalbasa ug mga talong kay ang kagaw sa talong tilukon sa mga bakukang sa kalbasa.

-o0o-

            Pagkahuman sa seminar, giilogan pag-ayo ang kalendaryo ni Makinano nga nagtakda sa mga adlaw ug mga takna nga labing tukma sa pagpananom sa mga lagutmon (nga mga gamot ug unod maoy labing kapuslan), mga utanon (nga mga dahon maoy labing mapuslanon) ug mga prutas (nga ang mga bunga maoy labing mahinungdanon).

            Matod ni Makinano di siyay nag-imbento sa kalendaryo ug sa uban niyang mga gipanudlo.  Kon dili igo lang siyang nagtamod sa langyawng mga eksperto nga maoy nagpasiugda sa talagsaong mga paagi sa panguma.  Gipasanginlan niyang kagamhanan ug mga tulonghaan sa Pilipinas nga napakyas paghimong siyensiya sa agrikultura.

-o0o-

            Kumusta nang ABS-CBN backyard garden:

·        Namunga nang himsog kaayong mga tamatis;

·        Namuwak nang tambok sang mga tawong;

·        Tag-as nang mga sili espada sa plots nga gitabonan og plastik;

·        Ang mga wati duha na ka semanang nagdugmok sa among mga basura ug nakakuha na mig pasiunang organic fertilizer;

·        Naghimo mig daghang seed beds aron makapanghatag og dugang lawngon sa mga magsugod sa ilang kaugalingong backyard gardens;

·        Ang mga lawngon sa tamatis ug tawong gikan sa Cebu City Agriculture Office, ang sili, plastik, garden soil ug wati gikan sa Cebu Provincial Agriculture Office ug ang mga binhi gikan ni Senador Loren Legarda ug sa East West Seeds; ug

  *   Tuod diay, naani nang mga petsay ug labihang lamiang gisubakan og kinhason ug sardinas.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada of Leo Lastimosa for March 14, 2009

              AKOY BAHALA

 

            Kon awhagon ang mga batan-on sa pagsuhid sa atong mga suliran, unsa kahay ilang makit-an?  Kon dasigon sila sa pag-umol og kasulbaran, unsa kahay atong madunggan?  Mao nay buot namong mahibaw-an sa pormal nga paglusad sa "Akoy Bahala."  Ang panagtigi sa pakigpung sa mga tinun-an unsaon pagsulbad ang ekonomikanhong krisis nga nihamok karon sa tibuok kalibotan.

            Gipahigayon ang kalihokan sa audio-visual room sa Southwestern University (SWU) sa Dakbayan sa Sugbo.  Nagsugwak ang mga tinun-an sa duha ka AVRs pagsaksi sa mga representante sa nagkalainlaing mga kolehiyo ug unibersidad nga nisalmot sa panagtigi.  Saliging kamaya sa mga batan-on paghatag kinabuhi sa bisan unsang kalihokan gikan, alang ug mahitungod nila.

-o0o-

            Kon ang among tuyo mao rang pagpaminaw sa tingog sa mga batan-on, wa mi nila pakyasa.  Ang bantok ug nagdahunog nilang tingog igo nang nakapaalimbukad sa among kasingkasing.  Wa pa hingpit nga malawos ang pagpakabana sa ilang mga diwa.  May sukaranan ang paglaom sa mas sanag nga ugma.

            Natugkad na sa linghod nilang alimpatakan ang mga sukaranan sa mga suliran nga naghamok karon sa atong nasud ug katawhan.  Nagsugod na sila pagpangita og tubag sa makalilisang nga mga gumonhap nga nihamok sa ilang mga ginikanan ug mga apohan sa kapid-an na ka katuigan.  Hinaot nga ila nang makaplagan ang idlas nga mga sulbad sa kagutom, kaburong, inhustisya ug ubang batakang mga suliran sa katilingban.

-o0o-

            Ang "Akoy Bahala" gipasakay sa sinemanang tapok sa kamatuoran, ang "Kapamilya Media Forum."  Nga uban sa "Kulokabildo.Com" gipahigayon niadto sa shopping malls ug way kalainan sa naandang panagtagbo sa mga tinubdan sa balita ug sa mga sakop sa media.

            Karong ang mga batan-on nay tigpasiugda, sila nay mangutana ug sila nay manubag sa mga pangutana, naglaom ming mahimong mas makahuloganon ang kamatuoran nga ilang makaplagan matag semana.  Ang KMF makita matag Biyernes (alas-7 sa gabii) sa Channel 15 sa SkyCable ug mabati sa DYAB Abante Bisaya (alas-9 sa gabii).

-o0o-

            Kay nitingog nang mga batan-on ug gihatagan na silag kahigayonan nga mabati ug makita sa radyo ug telebisyon, di ta magpaabot nga matay-og ang kalibotan, kilatan ang mga mapahimuslanon ug mahatagan na gyod sa ilang makiangayong bahin ang kinabag-an nga dinaugdaog.

            Apan dunay sukaranan ang pangandoy sa pagkab-ot sa makiangayong kausaban.  Ang labing hinog nga mga panghunahuna sa kagawasan ug demokrasya naumol nilang Dr. Jose Rizal, Andres Bonifacio ug ubang nasudnong mga bayani sa sila pay mga tinun-an.  Sa sulti pa sa nisalmot nga tinun-an sa STC:  "Wa koy gibuhi, hingpit ang akong panahon sa pagpakabana."  Ang pangindahay sa taga USPF:  "Hinaot moabot ang adlaw nga wa nay tawo nga magtamoy sa iyang kumagko tungod sa kagutom."  Palihug, atong ptalinghugan ang mga batan-on:  Silay bahala.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada of Leo Lastimosa for March 13, 2009

              PABUROT SA KEMIKAL

 

            Nganong bisan sa pasidaan sa mga opisyal sa Department of Health nga ang fogging operations gawas nga di epektibo batok sa dengue makadaot hinuon sa panglawas sa mga molupyo magpaugat man gihapon ang lokal nga mga opisyal pagdangop ning taphaw nga paagi pagsumpo sa mga lamok nga nagda sa makamatay nga sakit?

            Lisod tuohan nga gusto sila nga sa di pa mangamatay ang ilang mga molupyo—labi nang inosenteng mga bata—sa dengue mangasakit una sila sa makadaot nga kemikal.  Mas sayon tuohang wa sila magtagad sa sangpotanan sa ilang gibuhat.  Mas mahinungdanong moburot ang ilang bolsa sa transaksiyon nga ilang gisudlan.

-o0o-

            Ang labing epektibong paagi paglikay ug pagsumpo sa dengue mao ang pagpanlimpiyo sa palibot:  Ang tukmang paghipos sa basura, pagyabo sa tanang nagluoy nga tubig—gikan sa biyang ligid sa gawas ngadto sa napasagdan nga mga butanganan sa buwak sud sa bay—ug pagpangitag lutsanan sa nabara nga mga kanal.

            Gitudlo sab ni sa mga eksperto.  Di lang ngadto sa mga molupyo kon dili labi na sa mga politiko.  Apan nganong samtang ang mga molupyo inanay nang nakat-on, ang mga politiko padayon man nga nagpaugat?  Nga wa man untay gasto, gawas sa pagpasingot, ang pagpanlimpiyo?  Sukwahi sa mga kemikal nga gamiton sa fogging nga mobalor og minilyon ka pesos?

-o0o-

            Sama sa naandan, kuwarta na ba say hinungdan sa pagpamugos sa mga politiko sa fogging?  Tungod ba kay mas dako ang komisyon nga ilang makuha kon magpapating pagpangompra sa mga kemikal kay sa pagpamalit og mga silhig?  Kon 10% ray ikapon, labing menos kaliboan ka pesos ang ilang masuyop gikan sa mga transaksiyon sa mga kemikal.  Sensiyo ray mapunit gikan sa mga silhig.

            Kon pamolitika ang hinungdan—kay mas agresibong tan-awon ang fogging kay sa pagpanilhig lang—giangin sa kabuang sa mga politiko ang katawhan.  Pinaagi sa pagpaburot sa mga lider sa ka-epektibo sa dengue, mahimong mataligam-an sa katawhan ang pagpanlimpiyo ug mas mameligro na hinuong mangamatay sa dengue.

-o0o-

            Gusto kong motuo nga pipila ray nagpabadlong.  Ang kasagaran tarung apan wa lay kaisog pagbaraw sa nagbinuang.  Maong kon duna pa silay nahibilin nga kaligdong, ug kon ang COA ug Visayas Ombudsman may pagpakabana pa sa ilang katungdanan, hinaot nga ilang sublion ang tanang mga transaksiyon sa pagpamalit og mga kemikal batok sa dengue.

            Nahadlok ko nga ilang makaplagan nga managsama rang mga kemikal nga gipangompra—pulos makahilo sa mga molupyo apan pikatan lang sa mga lamok—managsama rang suppliers ug managsama rang komisyon nga gipadangog sa mga transaksiyon.  Ug kon daghan pang nahibilin nga kemikal, kay wa pa mahurot paghugaw sa palibot, magpakatakos ko pagsugyot nga ipasuyop sa mga politiko nga lamurok na kaayog mga panudlanan.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada of Leo Lastimosa for March 12, 2009

              BAYAD SA KASAYON

 

            Bag-ong mga teknolohiya nga gigamit sa mga bangko nakahimong mas sayon ug mas paspas sa mga transaksiyon sa ilang mga suki.  Makahimo ka na pagbayad sa matrikula, tubig, kuryente, credit card, cable TV ug bisan load sa cellphone pinaagi sa Internet.

            Nisunod ni sa nag-unang teknolohiya sa ATMs nga hingpit nga nakapausab sa dagway sa mga bangko.  Makahimo ka na pagkuha ug pag-deposito og kuwarta, nga di na kinahanglang mosud sa mga bangko ug makig-atubang sa mga kawani, ginamit ang ATM cards.  Nga mahimo na sab nimong gamiton pagbayad sa mga kinompra sa supermarkets.  Sa ato pa, malaktawan di lang ang mga bangko kon dili hasta nang ATM machines.

-o0o-

            Di lang ang publiko maoy nakapahimus sa bag-ong mga paagi pagtipig, pagkuha ug paggasto sa ilang kuwarta.  Mas dako ang kaayuhan nga napahimuslan sa mga bangko.  Minilyon ka pesos ang ilang nadaginot tungod sa bag-ong mga teknolohiya.  Sa way paghisgot sa kapid-an ka takna ug adlaw nga malaktod.  Nga nisangpot sa dugang minilyon ka pesos nilang tubo.

            Minilyon ka pesos ang di na nila kinahanglang gastuhon alang sa kaliboan ka mga kawani sa bangko nga di na nila kinahanglang kuhaon ug suholan.  Minilyon ka pesos ang maluwas kay di na sila kinahanglang mangompra ug mopatik og tinoneladang mga papel nga di na kinahanglang suwatan sa ilang mga suki aron paghingpit sa mga transaksiyon.

-o0o-

            Maong maglisod ko pagsabot nganong kinahanglan pang pabayron ang depositors sa mga bangko nga moggamit sa ilang ATM cards pagkuha og kuwarta gikan sa ATM machines sa ubang mga bangko.  Ang bisan unsang dugang maggasto sa pagbinayloay og kuwarta tali sa mga bangko sobra pang mabawi sa kuwarta ug panahon nga ilang madaginot.

            Alang nako, nasobrahan ra sang paburot sa mga bangko.  Sama rang ilang gisilotan ang katawhan tungod sa paggamit sa mga paagi nga, gawas nga nakahimong mas sayon sa operasyon sa mga bangko, nakadugang pa gyod og minilyon ka pesos sa ilang tubo.

-o0o-

            Lain nga di nako masabtan:  Nganong patongan man og dugang bayranan ang mga konsumidor nga moggamit sa ilang ATM cards pagpamalit sa ilang inadlawng panginahanglan gikan sa mga tindahan?  Gipabayad ba sila sa kasayon nga napahimuslan kay di na kinahanglang moadto sa ATM machines pagkuha og kuwarta nga ilang ipangompra?  Kon mao, di ba sab angayng pabayron ang mga bangko sa mas dakong kasayon kay di na mosuhol og mga kawani ug mopatik og mga dokumento pagpaningil?

            Lain nakong nalibgan:  Makakuha kag kuwarta sa bisang asang ATM machines sa bisan asang nasud sa kalibotan ug sa bisan unsang takna sa adlaw ug gabii; apan kon lamyon ang ATM card ug dinaliang panginahanglan sa kuwarta, di kang kakuha bisag usa ka dako over the counter gawas sa bangkong giablihan sa imong account.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com