Arangkada of Leo Lastimosa for April 19, 2009

                        UTOK SA YAGAW

 

            Unsa may nasud sa bakukang sa mga polis sa Quezon City?  Nga bisan, o tungod ba, sa daghang mga sakop sa media ug mga kamera ila mang gibunlot ug gipugos ang mga katabang ni Ted Failon ug ang mga kabanay sa iyang asawa tungod lang sa pasangil nga ilang giguba ang mga ebidensiya sa insidente nga wa pa nila kapamatud-i usa ba ka krimen?

            Nibawos ba alang sa ilang kaubanan nga nabulilyaso human gibisto ni Ted ug sa ABS-CBN News ang pagpamusil sa gidudahang carnappers bisan nadakpan ug di nang kasukol?  O gisugo sa ilang kadagkoan aron pagpasidaan sa tanang hingtungdan nga di maayong banggaon ang kapolisan?

-o0o-

            Gisuspenso na ang upat ka mga sakop sa Quezon City Police District (QCPD) nga nakit-an sa footage sa ABS-CBN nga nanghasi ug nisikop sa mga igsuon ni Trina Etong:  Silang Senior Inspector Rorberto Razon, Senior Police Officer 3 Jose Fernandez, Police Officer 2 Andy Salonga ug Police Officer 2 Reno Riparip.

            Wa maapil sa silot ang mga polis nga bagis sang nibunlot sa mga katabang gikan sa pinuy-anan ni Ted bisan sa pahinumdom sa ilang abogada nga nakigsulti pa siya nila, wa pay kasong napasaka ug wa pay warrant of arrest nga naluwatan.  Wa sab matandog ang pangu sa mga imbestigador sa QCPD, Superintendent Franklin Mabanag, nga nabantang sa mga kamera uban sa naghuramentado niyang mga sakop.

-o0o-

            May sukaranan ang kahadlok nga gipadayag sa mga Sugbuanon nga nakakita sa footage sa bangis nga dinakpanay:  Kon nahimo ni sa mga polis atubangan sa daghang mga tawo, apil na sa mga sakop sa media, unsa pa kaha kagrabe sa ilang pangabuso kon way magtan-aw?  Kon ila ning nahimo batok ni Ted, unsa man intawoy dag-anan sa "mas gagmay" nga mga magbubuhis?

            Labaw pang may sukaranan ang ilang pangutana:  Mao ba ni gipaingnan sa buhis nga ilang hinagoan?  Ang pagsuhol ug pag-uniporme og mga irong buang?

-o0o-

            Bisan nabantang ang way pupanaganang pagyatak sa QCPD sa tawhanong mga katungod nilang Ted, iyang mga katabang, ug sa mga kabanay ni Trina, nangiyugpos lang ang PNP ug ang Malakanyang.  Diha na sila nipahinumdom sa mga polis pagtuman sa mga lagda dihang nisibaw na pag-ayong mga pagsaway sa law-ay nga pasundayag sa pag-abuso sa gahom.

            Hiktin ba lang nga panghunahuna sa mga polis sa QCPD ang nakaingon ning wa kinahanglana nga komplikasyon sa nagpadayong pakisusi unsa gyoy tinuod nga nahitabo sud sa pinuy-anan nilang Ted ug Trina niadtong Miyerkoles sa buntag?  O may mga puwersa, nga mas dagko kay sa QCPD, nga way kukaluoy nga niggamit sa mga way labot aron lang pagpadangat og sipa nga mensahe ngadto sa mas daghan, di lang ni Ted?  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada of Leo Lastimosa for April 18, 2009

              TANLAG NI TED

 

            Kon ma-senador si Ted Failon, angay niyang pasalamatan ang Quezon City Police District (QCPD).  Layo ra tingali kaayo sa panghunahuna ni Ted karon ang tanyag ni kanhi president Joseph Estrada kay duna man siyay mas mahinungdanon ug mas dinalian nga mga butang nga atubangon.  Mahimo ganing, kon di gyod siya oportunista, isalikway na lang sa hingpit ang bisan unsang kahigayonan nga mobalik sa politika tungod sa kadako sa katalagman nga nihakop sa iyang pamilya.

            Apan salamat sa QCPD ug sa kauhaw sa mga botante sa mga simbolo sa ilang pakigbisog paglingkawas gikan sa katimawa ug inhustisya, si Ted nahimong dagway sa ilang adlaw-adlaw nga kasinatian.

-o0o-

            Pag-ulbo sa balita nga napusilan ang asawa ni Ted, ang dagkong mga politiko nakakita sa pag-awop sa iyang kahigayonan sa Senado.  Ang mga ganahan ni Ted gianugnan; ang mga kaatbang nakaginhawag luag.  Kay kon mapamatud-an nga siyay nagpusil sa iyang asawa, madugta siya sa bilanggoan.  Bisan kon mapamatud-ang inosente, ang mga botante magduda unsay iyang mahimo sa Senado nga wa man gani siyang katarung pagduma sa iyang kaugalingong banay.

            Apan tungod sa paggamit sa kapolisan sa naghinobrang puwersa pagdakop sa iyang mga katabang ug labi na sa mga kabanay sa iyang asawa, nabantang sa katawhan nga way kalainan ni Ted nila—nga way nahimo pagpugong sa mga irong buang nga nanamastamas nila.

-o0o-

            Sa unang mga takna sa pagkabutyag nga nagtinga nang asawa ni Ted, ang kinabag-an nagduda niya.  Labi na nga ang unang pangagpas sa kapolisan mao nga napusilan ni Ted ang iyang asawa sa sakyanan human sa init nga lalis ug gibalhin ni Ted ang biktima sa banyo sa ilang bay aron ipatuo nga naghikog.

            Naibanan ang pagduda dihang nitingog na silang Ted, iyang anak, ilang katabang ug iyang bayaw.  Labi na gyod dihang niggawas nga negatibo siya sa paraffin test.  Apan ang pagpanghasi gyod sa QCPD, batok sa mga kadugo sa iyang asawa nga mao untay unang motulisok kon sad-an man gyod siya, maoy nakadani sa simpatiya sa publiko ngadtong Ted.

-o0o-

            Apan negatibo sab sa paraffin test ang mga kamot sa namatay niyang asawa.  Sama nilang Ted ug sa tanan nilang kaubanan sa bay.  Nga nakapatumaw lang sa pagka di gyod kasaligan ning laktod apan karaan nang paagi pagpangita sa lama sa pulbora.  Ang mosunod nga mga adlaw mosukod sa kalig-on ni Ted ug sa kaligdong sa QCPD ug ubang mga institusyon nga mosusi ning katalagman sud sa iyang pinuy-anan.

            Si Ted mahimong motumaw gikan ning maong kasinatian nga mas kasaligan.  O mas kadudahan.  Agad ra unsa kaligdong nga manubag sa iyang tanlag sa tanang kasal-anan nga iyang nahimo.  Bisan kon wa sila maglakip sa pagpusil sa iyang asawa.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada of Leo Lastimosa for April 17, 2009

              PALAS-UNON NI TED

 

            Gikan sa pagka tigbalita, si Ted Failon nahimong sentro sa balita.  Iyang dagway ug tingog maoy sumsoman sa mga balita sa tanang sibyaanan sa radyo ug telebisyon ug mga pamantalaan sukad niadtong Miyerkoles hangtod sa imong pagbasa ini.  Nga ikalipay untang Ted kon tinuod siyang modagan pagka senador.  Apan di kasinahan ang iyang kahimtang.

            Human nabantog sa kalantip sa iyang mga komentaryo ug pangutana, si Ted nay manubag sa kaliboan ug usa ka pangutana.  Nahiagom siya sa way kinutobang mga komentaryo—gikan sa makiangayong pagbuyag sa iyang kapakyas pagpahibawo sa kapolisan ug pagpanalipod sa crime scene ngadto sa pagwaswas sa labing lang-og ug karaang mga baho nga gipahid batok niya.

-o0o-

            Kadali nga nausab sa iyang kalibotan.  Gikan pagka numero unong magsisibya sa radyo sa Metro Manila ug telebisyon sa tibuok nasud nahimo siya nga labing inilang suspitsado sa bangis nga krimen.  Nga naglambigit sa iyang asawa.  Ug nahitabo pa gyod sud sa iyang kaugalingong pinuy-anan.

            Kalumalabay lang gyod diay sa atong kinabuhi ug sa tanan natong gihuptan.  Bisan ang labing gamhanan ug adunahan wa kahibawo ug way mahimo pagpugong unsay sunod nga mahitabo.  Ang labing maayong mag-aawit mahimong tugkan og butoy sa tutonlan ugma ug di nang katingog.  Ang labing hawod ug buhong mahimong mawad-an og umoy ugma ug di nang kabangon.

-o0o-

            Negatibo sa powder burns si Ted.  Nagpasabot nga wa siyang kapabuto og armas.  Ug nga di siyay nagpusil sa iyang asawa, sa inahan sa iyang mga anak.

            Apan padayon siyang gi-kustodiya sa kapolisan isip suspitsado.  Mahimo ganing ilumpong sa upat niya ka katabang sa kasong obstruction of justice tungod sa paglimpiyo sa nagkadugong banyo ug pagbalhin sa armas sa wa pa mangabot ang mga imbestigador.  Nga nauwahi sa balita tungod sa ilang kapakyas pagpahibawo sa kapolisan.  Ang New Era Hospital nay nipahibawo sa Quezon City Police.  Nga naglungutlungot ni Ted ug sa ABS-CBN tungod sa pagkabisto sa ilang pagpatay bisan wa mosukol ang gidudahang carnappers sa Kamuning.

-o0o-

            Bisan kon di siyay nagpusil, si Ted di nang katug nga maghayang.  Di siya makapanghunaw sa trahedya.  Unsa may iyang nahimo o nasulti nga mahimong nakaaghat sa iyang asawa pagsuway pagkutlo sa iyang kinabuhi?  Unsa may wa niya mahimo o masulti nga makapalingkawas unta sa biktima gikan sa bung-aw sa kamatayon?

            Di pa igo ang bug-at nga palas-unon ni Ted, ang dagkong opisyal sa kagamhanan nga naigo sa iyang mga balita ug komentaryo wa papugong pagkabayo sa panghitabo.  Si Justice Secretary Raul Gonzalez nipahimutang dayon ni Ted sa Immigration watchlist.  Nagdumili si Gonzalez pagpugong sa pagbiyahe sa labing banggiitan nga mga kawatan sa kagamhanan.  Si Ted iyang giisip nga mas seryusong hulga sa nasudnong seguridad.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada of Leo Lastimosa for April 16, 2009

              MAS DAKONG DAOB

 

            Lisod ang paghunong sa daob.  Kay nanugon ang atong katiguwangan nga ang daob gawas nga makapatay sa mga lamok makapabuwak pa gyod sa mangga.  Maong sa tibuok natong kinabuhi nagdaob ta.  Gidaoban nato ang laya nga mga dahon ug sanga.  Gidaoban natong biya nga mga papel.  Wa tay pupanagana nga nihanggab sa aso sa atong mga daob.  Kay kon makapatay sa lamok, nganong di man sa atong mga kagaw?  Kon makaayo sa mga tanom, nganong di man sa atong lawas?

            Apan di na lang mga dahon, sanga ug papel ang atong gidaoban.  Gidaoban na sab natong mga plastik.  Bisan buslot nga ligid sa sakyanan.  Ug ubang mas makahilo natong mga biya.

-o0o-

            Bisan gipasidan-an ta nga ang daob makadaot sa atong lawas, labi na sa mga baga sa mga bata ug mga hamtong nga mas huyang ang panagang sa mga sakit, padayon ta nga niduslit.  Bisan gihudlat nga ang mga daob sa makahilo nga mga basura makahatag natog kanser ug ubang makamatay nga mga sakit, padayon ta nga nagpaaso.

            Padayon ta nga bilib sa daob bisan gipasabot sa makadaghang higayon nga di ni tinuod nga makapatay sa lamok.  Padayon ta nga nagdaob bisan gitudloan nga mahimong mas una tang maluya, masakit ug mamatay kay sa bagis nga mga peste nga mas hingpit nga kahinginlan ug kakuhaan og pinuy-anan ug itloganan pinaagi sa pagpanlimpiyo.

-o0o-

            Wa katabang pagpapas sa atong kaburong mahitungod sa daob ang kapakyas sa nagkalainlaing buhatan sa kagamhanan paghipos sa atong mga basura sa di pa sila mangalisbo.  Gipalabi nato ang kaantod sa daob kay sa kalang-og sa nalata nga basura.

            Nisamot tag kadasig pagdaob tungod sab sa kayam-angan ug panlaktod sa mga buhatan nga gitahasan pagpanalipod sa atong panlawas ug kalikopan.  Silay mas unang gipul-an sa mas kuti nga pagpanilhig sa palibot.  Silay mas naghigwaos sa pagpatag sa nagbundo nga mga basura pinaagi sa pagdam-ok nila sa dagat ug sa—nakatag-an ka, pagdaob.

-o0o-

            Ang kadaot sa daob buling ra hinuon sa kumingking kon itandi sa mas dagkong hulga sa atong panlawas ug kalikopan:  Mga sakyanan sa yuta ug dagat, mga pabrika ug mga planta sa elektrisidad nga nagpabuhot og ataon nga aso bisan hagbay rang napasar ang Clean Air Act.

            Ang atong kahigal pagpiog sa atong kahigal sa daob malabwan lang sa katapolan ug katalawan sa kagamhanan sa pagpatuman sa mga lagda.  Way dag-anan ang katawhan batok sa kagamhanan sa indigay paggusbat sa kahimsog ug kalikopan.  Igo lang natong gipasipad-an ang atong panlawas ug ang kalikopan sa umaabot nga kaliwatan.  Ang kagamhanan maoy nitino nga madayonan gyod og kamatay ang labing huyang nga mga molupyo ug mahimong sulad ang kalikopan nga magsabak sa mga anak sa atong mga anak.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada of Leo Lastimosa for April 15, 2009

              SAKA BISAN TIDLOM

 

            Nitidlom ang presyo sa lana sa merkado sa kalibotan ngadto sa $49 matag baril.  Kini tungod sa pahibawo sa International Energy Agency (IEA) nga motidlom pag-ayo ang konsumo sa lana karong tuiga, mahimong mas ubos og kapin sa duha ka milyon ka baril kon itandi sa niaging tuig, atubangan sa labing grabeng krisis sa kalibotanong ekonomiya sukad sa 1930s.

            Apan wa ning kapugong sa mga kompaniya sa lana sa Pilipinas pagpahamtang na sab og dakong usbaw sa presyo sa ilang diesel, gasolina ug kerosene.  Wa silay bisan gamayng kaikog nga nisukwahi ang ilang gihimo sa kalibotanong merkado.  Sama sa naandan, inutil ang kagamhanan sa pagbadlong sa ilang binuang.

-o0o-

            Tungod sa laing pagsaka sa presyo sa lana, nagkahanap ang kahigayonan nga mahatag ang gipangayo sa mga pasahero nga mas ubos nga minimum nga plitehan sa PUJs ug buses ug sa flag down rates sa taxis.  Mahimo ganing mangisog ang transport groups nga pausbawan na sab ang plitehan, bisan kon wa pang kaabot sa iyang labing makiangayon nga ang-ang.

            Sama sa naandan, ang mga pasahero way laing mahimo gawas sa pagduko ug pagpaawot.  Salamat sa kahuyang sa ilang kahugpongan sa kaulohan ug ubang bahin sa nasud, wa gyod gani pundok nga manalipod nila dinhi sa Sugbo, wa gyoy makabaraw sa lain na sang makauuwaw nga pagpuga sa nihit-nang-daan-nisamot-pa-pagdaot-tungod-sa-krisis nilang kita.

-o0o-

            Salamat sab sa mga buhatan sa kagamhanan nga gitahasan unta pagpanalipod sa publiko.  Apan sa matag lakang mao na hinuoy nahimong kahimanan pagsamot pagduot nila sa suok.

            Gikan sa mga buhatan nga nagpatuyang pagbunal og makalilisang nga buhis sa lana ug elektrisidad ngadto sa mga buhatan nga nilansang sa tag-as nga plitehan, bahala na sa kaubos sa presyo sa lana ug sa mas ubos nilang mga suholan, way laing kapilian ang mga konsumidor gawas sa pagtakilid pagtagbaw sa tanang nagpahimus sa ilang pagkabuakbuak.

-o0o-

            Nagpadayon ang Kapamilya Relief Campaign alang sa mga biktima sa mga sunog nga niigo sa tulo ka barangay sa Dakbayan sa Sugbo—ang San Antonio, Sta. Cruz ug Inayawan.  Ang labing gikinahanglan sa mga pamilya nga nawad-an sa ilang pinuy-anan ug ubang kabtangan mao ang bugas, pagkaon, sapot, gamit sa panimay ug mga tambal.

            Sa makausa pa, bisan di takos, manuktok na sab mi sa malumo nimong kasingkasing pagpakigsawo sa imong grasya, bisan unsa kaggamay, sa labing nagkinahanglan natong mga kapamilya nga nabiktima sa katalagman.  Palihug ihatod ang imong hinabang sa ABS-CBN Regional Broadcast Complex sa Jagobiao, Mandaue City.  Sa mga nakahatag na sa ilang mga hinabang, daghang salamat.  Alang sa mga mohatod pa sa ilang mga hinabang, daghang salamat daan.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada of Leo Lastimosa for April 14, 2009

            CHA-CHA ANG BABAG

 

          Sa di pa masusi sa Kongreso ang kontrobersiya sa transaksiyon sa SRP tali sa Kagamhanan sa Dakbayan sa Sugbo ug sa Filinvest Land Inc. (FLI), gikinahanglan ang pagtugot sa kadagkoan sa House of Representatives, o sa liderato sa komitiba nga nga may hurisdiksiyon ini.

          Tungod sa ilang kasikit sa Kampi, hapit man gani modaog si Kongresista Pablo Gacia batok ni kanhi speaker Jose de Venecia (sayon ra hinuon siyang gisalindot dihang nagkasabot ang Kampi ug Lakas pagtuboy ni Speaker Prospero Nograles), ang mga Garcia sayon rang makakumbinser sa liderato pagpaundayon sa imbestigasyon.  Apan ang kalinga sa House sa ubang mga gimbuhaton maoy labing lig-ong alyado nilang Cebu City Mayor Tomas Osmena ug kaubanan.

-o0o-

          Ang mga kongresista naghigwaos pagduso sa cha-cha sa pagbalik gikan sa ilang bakasyon sa Semana Santa.   Nagkapupos nang ilang panahon busa alang sa kasagaran nila (o sa mga di nang kadagan, taga House man o taga Malakanyang) busa ang mosunod nga mga semana na lay nahibiling kahigayonan pagtino nga di pa matapos ang ilang malipayong mga adlaw sa gahom.

          Ang imbestigasyon sa SRP di taas sa kalendaryo sa Kongreso.  Proyekto lang ni sa usa ka distrito sa Dakbayan sa Sugbo.  Way labot ang mga botante ni Nograles sa Davao.  O ang mga dumadapig ni Kongresista Luis Villafuerte, ang pangu sa Kampi, sa Camarines.  Kinahanglang himuon sa mga Garcia ang SRP nga nasudnong kontrobersiya aron mosanong ang mga kongresista.

-o0o-

          O moapil ang mga Garcia pagkumbinser sa House ug sa Malakanyang nga uwahi nang tanan.  Nga si Pres. Arroyo di na mahimong magpabilin sa palasyo lapas sa 2010.  Nga ang labing dako niyang alas mao ang pagdagan pagka kongresista sa Pampanga, dayon magpapili pagka speaker, ug tingali makapanagang sa mga kasong ipasaka batok niya isip ikaupat nga labing taas nga opisyal sa nasud.

          Apan di makahupay ang mga Garcia sa hilanat sa cha-cha.  Si Nograles gani di nang kaihap kapila nibalitok sa iyang baruganan sa cha-cha aron lang di mahisamang de Venecia.

-o0o-

          Kon ang determinasyon sa mga Garcia pagpa-imbestigar sa transaksiyon gantihan sa liderato sa House, duhay posibleng mahitabo:  Kon ang imbestigasyon ipahigayon sa House, labay-labayan lang sa media sa Manila ug busa ang mga kongresista sa ubang lalawigan di maghasol pagtambong; o kon himuon sa Sugbo, dasig tuod ang coverage sa lokal nga media apan mas gamayng mga kongresista ang manambong.

          Kon tinuorayng ang tinguha sa mga Garcia pagpanalipod sa Sugbuanong mga magbubuhis, mas maayong mopasaka dayon silag kaso sa hukmanan.  Ang pagdangop nila sa House makapasamot sa pagduda nga pulos lang sila pagduda.  Ug namasin lang nga, pinaagi sa imbestigasyon sa Kongreso, makahipos sila og mga ebidensiya.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada of Leo Lastimosa for April 13, 2009

            UWAW SA SUMMIT

 

          Di si Pres. Arroyo ang tuyo sa mga demonstrador nga nisung sa Pattaya.  Nga maoy hinungdan nga gipa-ikyas ang mga pangu sa sakop nga kanasuran pinaagi sa mga helikopter, nauswag ang Asean Summit ug nanlipaghong sa kauwaw ang Thailand.  Di hinuon makapataas sa iyang agtang si Arroyo.

          Nauswag sang Asean Summit sa Sugbo niadtong 2007, nga gipasangil ni Arroyo sa bagyo nga gawas nga hinay nang daan apan nihungaw pa gyod, nga maoy nakaluwas sa mga ulo sa mga pangu sa kanasuran gikan sa nagtulo nga atop sa CICC.  Mas makauuwaw kay sa pagkanselar sa summit sa Pattaya ang mga proyekto sa summit sa Sugbo nga giingong naputos sa minilyon ka pesos nga kahiwian.

-o0o-

          Di sab angayng mahugno ang Thailand sa paglampos sa nagprotesta niyang mga molupyo paghasol sa summit.  Ang hapsay nga summit sa Sugbo di tungod kay wa magprotesta ang mga Sugbuanon.  Di lang tingali sama kaisog ug kadaghan sa mga demonstrador sa Thailand.  Ug si Thai Prime Minister Abhisit Vejjajiva di lang tingali sama kamat-an ni Arroyo.

          Si Abhisit wa magpakaaron ingnon.  Wa siya mopakatap og makalilisang puwersa sa kapolisan ug militar pagpalayo sa mga demonstrador, sukwahi sa pagselyo ni Arroyo sa Shangrila, CICC ug ubang venues gikan ni bisan kinsang nanimahong militante.  Wa sab igdungog ang Thailand nga nagkarakarag panaod og suga ug panapak og nipis nga aspalto sa ruta sa summit pinasagdan ang mas gubaong kadalanan nga di maagian sa mga delegado.

-o0o-

          Si Abhisit nideklarar dayon og state of emergency sa Pattaya ug kasilinganang mga dapit nga naigo sa mga protesta.  May sukaranan ang mga pagduda kinsay nagtambag niya paghimo sa kusganong lakang.  Gitataw hinuong Abhisit nga ang deklarasyon gitumong lang alang sa kaluwas nilang Arroyo ug ubang heads of state.

          Ang bisan unsang pagduda sa katuyoan ni Abhisit napapas dihang gilibkas dayon niyang state of emergency.  Kon lain pa untang pangu ang nihimo sa lakang, sibaw na untang mga pagduda, nga di sab malalis nga may mga sukarnan, nga pasiuna sa martial law ug hanig sa paglugway sa pagpabilin sa gahom.

-o0o-

          Ang kahanap sa politikanhong kaugmaon ni Abhisit gibasol sa kapakyas sa Asean pagpalig-on sa mga lakang pagbatok sa kalibotanong krisis.  Gidudahan pa gani mahinayon bang pagduma sa Thailand sa summit nga gisugyot nga ipahigayon unya sa Agosto.

          Apan natinuod nang tanang pagduda sa pasalig sa mga tigpasiugda nga ang pinatuyangan nga gasto sa summit sa Sugbo duha ka tuig nang nilabay mabawi ra ug motubo pa tungod sa magbaha unyang langyawng puhonan ug mga turista human sa summit.  Angayng paninglan silang Arroyo ug kaubanan hain nang ekonomikanhong kalamboan human sa ilang ulug-ulog nga nisidlak ang Sugbo sa kalibotanong mapa.  Maayo na lang may krisis silang matulisok.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada of Leo Lastimosa for April 12, 2009

            KARAANG BUGKOS

 

          Hong Kong—Siyay labing unang nipabati nako sa "Yesterday" ug "Obladi-Oblada" sa Beatles, "First of May" sa Bee Gees, "American Pie" ni Don McLean, "Hotel California" sa Eagles, "You've Got A Friend" ni James Taylor, "Pumapatak Na Naman ang Ulan" sa Apo Hiking Society ug "Rhythm of the Falling Rain" sa Cascades ug daghan pang uban.

          Isip kamaguwangan, siyay nipaila namong mga manghod sa hapit tanang bag-ong butang.  Siyay unang nipakita sa cassette tapes ug recorder (niadtong katuigan nga wa pay MP3 ug internet).  Akoy iyang gipa-record sa mga awit sa iyang kinaham nga mga banda sa DYNC FM kon di siyang kauli og ma-udto gikan sa tulonghaan.

-o0o-

          Siyay naghatag nako sa unang kahigayonan pag-eksperimento.  Sa way pagpananghid niya, akong giputlan ang blangko nga cassette tapes, gisumpay-sumpay ang mga pinutol ginamit ug gi-record ang akong kinaham nga mga awit.  Nagamit ang nakuhang katakos dihang nagtrabaho na ko sa DYLA diin nag-splice mig mas dagkong tapes alang sa voice clips sa mga balita.

          Kay wa may asong makumkom, nasakpan ko niyang nanghilabot sa tapes.  Wa na kong kahinumdom giunsa ko niya pagkasaba.  Apan wa ko niya bugnawa pagsuway sa ubang bag-ong mga butang.  Nga maoy nakapaturok sa akong gugma pagbugtaw unsay bag-o ug pagsugod sa mga wa pa masuwayi.

-o0o-

          Akong maguwang nga si Buoy ang usa sa akong gianhi.  Wa na mi maghisgot sa cassette tapes apan nagsulti gihapon sa bag-ong mga butang ug mga gimbuhaton—iya ug ako.  Gipakita ko niya sa bag-ong applications sa iyang iPhone.  Gisayran nako siya sa bag-ong kalamboan sa akong mga kaso.  Nangumusta siya sa among kamanghoran sa Qatar ug sa among inahan sa Opon.  Nangumusta ko sa iyang kamaguwangan nga nagtrabaho na ug sa iyang ikaduhang hapit nga mogradwar.

          Giingnan ko niyang mouli siya sa Sugbo sa sumad sa adlawng natawhan sa among inahan sunod tuig.  Gipahibawo nako siyang ang mga pabrika sa Opon ug Mandaue maoy labing naigo sa krisis.  Wa mi maghandom sa among kagahapon; pulos naglantaw sa ugma.

-o0o-

          Gibalitaan nako siya sa kamatayon sa among paryente tungod sa kanser.  Giingnan ko niyang dugay na siyang wa kapa-checkup.  Magpahiling unta dihang nasakit sa niaging tuig apan kay naayo ra man sab dayon wa na lang.  Pulos mi naglikay sa karne sa among panihapon s Biyernes Santo.  Apan naglisod na siyag pasabot sa puasa sa mas gagmay niyang mga bata.

          Nipis nang among buhok.  Maglisod nag hiyak.  Managlahi ang bag-o namong mga kalibotan.  Apan nagpabilin ang karaang bugkos.  Salamat sa bag-ong teknolohiya, makabati ug makakita pa siya sa akong mga sibya.  Salamat sa karaang kauyonan nga wa namo umola ni hisguti, kahibawo ming sa panahon sa labing lisod nga mga pagsuway makadangop mi sa usag-usa.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada of Leo Lastimosa for April 9, 2009

                   KAUSABAN PAGBALAAN

 

          Daghan ug dagko nang kausaban sa Sugbo atol sa Semana Santa.  Usa nila ang nagkadaghan nang mga molupyo nga wa na motuman sa sugo sa Simbahang Katoliko nga likayan ang karne sa Biyernes Santo.  Nakahinumdom ko kawhaan na ka Biyernes Santo ang nilabay naglisod mig pangita og kan-anan sa Dakbayan sa Sugbo nga among kapanihaponan.  Kasagaran gitak-opan.  Gawas sa pipila nga nangahas pagpamaligya og inasal nga manok sa General Maxilom Ave.

          Sa niaging Biyernes Santo, labihan nakong kuganga pagkakita nga gawas nga daghang kan-anan ang abli ang ilang mga putahe way kalainan sa kasarangang mga adlaw sa tuig.  Sa usa ka bahin sa uptown area pananglita, may namaligya og inasal nga baboy ug daghang naglinya ug namalit.

-o0o-

          Ambot tungod ba ni kay mas daghan nang dayo sa Sugbo karon.  Daghan nang nidagsa dinhi sa ato nga taga laing lalawigan tungod sa ilang trabaho, o patigayon, o namalhin na gyod pagpuyo ang tibuok nilang pamilya.

          Samtang ang gigikanan nilang mga lalawigan way kalainan sa Sugbo niadto nga maikugon sa bantang nga paglapas sa lagda sa simbahan pagpuasa og karne sa Biyernes Santo, nakabatyag ang mga dumuduong nga mas gawasnon nga mohimo sa ilang gusto.  Kay wa dinhi sa Sugbo ang ilang mga silingan ug katiguwangan.  Kansang hait nga tinan-awan ug mga pasumbingay igo nang makabadlong sa bisan unsa nilang hunahuna pagkawatkawat pag-ingkib og inasal sa balaanong adlaw.

-o0o-

          O tingali nausab na gyod ang panglantaw sa mga Sugbuanon.  Labi na sa mga batan-on.  Tingali di na sila sama sa ilang mga ginikanan kamatinahuron ug kamahadlukon sa mga wali sa kaparian.  Mao tingaling nagkadaghan matag tuig ang motabok sa isla sa Bantayan, diin gawasnon ang pagpiyesta og karne matag Biyernes Santo.

          Gawas pa, way police power ang simbahan.  Di kapaposasan ni Arsobispo Ricardo Kardinal Vidal ang tanang mangaon og inasal sa balaanong adlaw.  Wa katabang sa kawsa sa simbahan ang binuang nga lusot sa iyang kaparian nga may pagtugot gikan sa Vatican ang tinuig nga piging sa karne sa Bantayan.

-o0o-

          Gawas sa puasa sa karne, gikahadlokan nga naiban na sang mga nangumpisal ug mga nangapil sa Via Crucis, Visita Iglesia ug ubang kalihokan sa Semana Santa.  Tungod sa eskandalo sa kaparian, kinsa may makabasol sa mga parokyano nga motuman sa tambag sa simbahan nga ang pakigsulti sa ilang Manunubos maoy labing maayong matang sa pangaliya?

Tungod sa eskandalo sa pangurakot sa pipila ka parokya, kinsa may makatulisok sa mga Kristohanon nga nituo sa tambag sa simbahan nga makahimo sila pagbalaan sa Labawng Makagagahom di lang atol sa Semana Santa ug sa bisan asang dapit, bisan sa tinak-opan nilang lawak ug labi na gyod sa kinauyokan nga bahin sa ilang kasingkasing?  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada of Leo Lastimosa for April 8, 2009

SIETE PALABRAS

Classmate nako sa high school sa Talisay Malayan Academy sa Talisay
City nga anak sa usa ka bantogang dramaturgo sa radyo ang unang
nakapabuka sa akong mata nga ang Siete Palabras sa radyo o telebisyon
di ingon ana kasolemne. Ang iyang amahan usa sa labing inilog nga
molitok sa ikapitong pulong ni Hesukrista matag Biyernes Santo. Bisan
managsama rang gibasa sa ubang dramaturgo daghang mas ganahan sa iyang
amahan tungod sa iyang nagdahunog nga nanudya apan nagbangotan nga
tingog.
Usa niana ka Biyernes Santo, kay nakainom na man, napaspas sa iyang
amahan pagbasa ang script nga hapit na siya mahuman apan layo pang
alas-3 sa hapon. Nahuwasan siyag adlib aron mainat ang ikapitong
pulong sa gitakdang panahon.
-o0o-
Ang patigayon sa Siete Palabras di monopoliya sa taga radyo ug
telebisyon. Ang Simbahang Katoliko nagkinahanglan sab og sponsors
aron masibya sa radyo ug makita sa telebisyon ang opisyal nilang
paghubad sa Kataposang Pito ka Pulong sa Manunubos. Ug alang sab sa
mga panginahanglan sa kaparian ug ubang mga kaabag sa mahinungdanong
kalihokan.
Apan ang mga pari angayng magpatudlo sa taga radyo ug telebisyon sa
tukmang panahon pagpasalamat sa sponsors nga di maibanan ang kasolemne
sa Siete Palabras. Usa ka Obispo (hinaot nakapahuway nang iyang
kalag) nikuha dayon sa mikropono pagkahuman gyod sa panapos nga
mensahe ni Arsobispo Ricardo Kardinal Vidal ug sa lanog kaayong tingog
nituaw: "Hatod kadto kaninyo sa Rural Bank sa Naval!"
-o0o-
Ang lagda sa Artsidyosesis sa Sugbo pagsugo sa tanang parokya sa
Sugbo pag-hook-up sa opisyal nga Siete Palabras gikan sa Cebu
Metropolitan Cathedral nakahatag og dakong labad sa ulo sa mga kura
paruko sa kalungsoran. Kay pipila na lang ka sibyaanan ang nagtingog
sa Biyernes Santo. Ug ang nahibiling nagsibya hinay kaayog signal nga
di mabati sa monitor sud sa mga parokya.
Labaw sa tanan, pipila ra ka parokyano ang maminaw. Laay nang daan
ang duka nga wali, mas dako ang panghuy-ab sa mga manimbahay kon
tingog ray madunggan ug way pari nga makita.
-o0o-
Ang inyong mga nabasa sa ibabaw hanig lang sa tinuod nga tuyo ning
lindog. Ning panahon sa paghinulsol, mokumpisal ko sa dakong kauwawan
nga akong nahiagoman sa bugtong higayon nga nakaapil kog Siete
Palabras. Gidala ko nilang karon Press Secretary Cerge Remonde ug
anhing Emil Rizada sa usa ka bay sa Argao nga tapokanan sa daghang mga
namalandong.
Dayong sugod nakog basa, gitugon kong Cerge nga ibawug-bawog ang
akong tingog aron mas mabatyagan sa mga naminaw ang mensahe. Tuod
man, uban ang lanog nga tingog nituaw ko, "M.C., tan-awa ang
naghingutas natong Manunubos!" Kaingon nakog nakatsamba kog litok og
Latin dihang gikuhit kong Noy Emil ug gihunghongan, "Leo, di na M.C.,
Mga Cristianos na." [30] leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada of Leo Lastimosa for April 7, 2009

              ATONG BATHALA

 

            Dihang gisugyot nga magpasiuga mig indigay sa pamalandong sa Semana Santa alang sa mga batan-on gikan sa nagkalainlaing mga parokya sa Artsidyosesis sa Sugbo, nitumaw ang mosunod nga mga pangutana:

·        Unsa man intawoy ikasulti sa mga batan-on sa kalihokan nga gawas nga gidominahan sa mga tiguwang inanay na sang gitalikdan sa ilang mga ginikanan?

·        Di ba kaha mahimong kataw-anan ang kalihokan kay mosiwil ang pinulongan ug panglantaw sa mga batan-on nga makaiban na hinuon sa kasolemne sa balaanong mga adlaw?

·        Katuohan bang mga panglantaw sa mga batan-on nga gikahadlokang di sama kaugdang ug kahinog sa mga nag-una nila nga mas hinog nag mga panghunahuna?

-o0o-

            Giisip nako ang maong mga pangutana nga insulto ngadto sa mga batan-on.  Nga naggikan sa panghunahuna nga mas kinandadohan pa kay sa kaha sa Bangko Sentral.  Ang pamalandong sa Semana Santa di monopoliya sa mga pari ug ubang manggialamon.  Ni sa mga layko nga labing tinahud sa mga parokya ug mga katilingban.

            Ni sa mga hamtong kansang bugtong tinubdan sa katungod pagbatbat sa Kataposang Pito ka Pulong ni Kristo mao nga duna silay gay-ot nang kopya sa karaang libreto sa Siete Palabras, kamaong mopabawugbawog sa ilang tingog ug mopaagay sa mini nga mga luha ug, labaw sa tanan, nakailad og mga politiko ug mga magpapatigayon pagtakilid pagbayad sa ilang airtime sa radio o telebisyon.

-o0o-

            Sa pagpahigayon sa "Atong Bathala" sa DYAB Abante Bisaya sa Our Lady of Fatima Parish sa Basak, Mandaue City, tuyhad ug ligdong ang mga batan-on nga nakigsawo sa ilang panglantaw sa Semana Santa, gawas sa pipila nga ang bugtong kahuyangan mao nga gikuyawan nang daan pagkupot sa mikropono atubangan sa mga nanan-aw.

            Makapakugang ang kalapad sa mga hilisgutanan nga ilang gituki—ang kamahinungdanon sa pagpasaylo, pagsakripisyo ug paghigugmaay.  May nipasabot nga iya sa kakaraanan ang pamalandong ug may niisip sa Semana Santa nga "date" uban ni Kristo sa atong tagsatagsa ka kasingkasing.

-o0o-

            Labawng nakapakugang nako mao nga ang mensahe sa mga batan-on di pagarpar lang.  Tinuoray nilang gipuy-an ang mga kinabuhi nga ilang gipintal.  May pipila nila nga bag-o lang nakahuman sa mga gimbuhaton sa lokal nga World Youth Day sa Dakbayan sa Naga.  Kasagaran nag-alagad sa ilang mga parokya.  Kadako diayng sayop sa kahadlok nga ang mga batan-on kutob na lang sa kiatkiat, gang wars ug drugas.

            Sa mosunod nga mga adlaw, hangtod sa among sign off sa tungang gabii karong Miyerkules Santo, imong mabati sa DYAB Abante Bisaya ang makahuloganon nga mga pamalandong sa atong mga batan-on.  Tingali nipis, nagkurog ug mapanagan-on pa ang ilang mga tingog.  Apan ang kalunsay ug kahingpit sa ilang paggakos sa Kristohanong kinabuhi angayng patalinghugan.  Ug panig-ingnan.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada of Leo Lastimosa for April 6, 2009

              BANTAWAN SA BALABAG

 

Tulo ka butang ang makahimo sa mensahe nga bantogan:  Bantawan, katawhan ug kamatuoran.  Kining tulo diha sa duha ka labing makahuloganong mensahe sa Atong Manunubos, ang una ug kataposan niyang sangyaw.  Ang bantawan sa una mao ang bukid; ang katawhan mao ang burong nga Galileans; ang kamatuoran mao ang wali sa pagbalaan.  Ang kataposang mensahe iyang gisangyaw sa Balabag isip bantawan; ang katawhan maong mga manggialamon ug mga Hudeyo nga nanamastamas, mga paring nagbugalbugal, mga sundawong Romanong nagsugal, mga disipulong nangahadlok, si Magdalena nga naghilak, si Juan nga nahigugma ug si Maria nga nagbangotan sa pagbangotan sa usa ka inahan.  Silang Magdalena, Juan ug Maria—paghinulsol, pag-alagad ug kalunsay—ang tulo ka matang sa kalag nga makaplagan sa tanang panahon sa tiilan sa Balabag ni Kristo.  Ang waling nadunggan sa katawhan gikan sa bantawan sa Balabag maong kataposang Pito ka Pulong, ang himatyong sulti sa Manluluwas kinsa, pinaagi sa pagpakamatay, nibuno sa kamatayon.

 

Sa upat ka libo ka katuigan sa kasaysayan sa mga Hudeyo, tulo ra ka himatyong mensahe ang natala:  Ilang Israel, Moses ug Stephen.  Tingali tungod kay way laing sama kamakahuloganon.  Si Israel maoy una sa mga Israelita; si Moses ang una sa lehitimong pamunoan; ug si Stephen ang unang martir.  Ang ilang himatyong mensahe maoy sinugdanan sa katalagsaon sa kasaysayan sa pakiglambigit sa Diyos sa katawhan.  Di ang kataposang mga pung nilang Pedro, Pablo ug Juan ang atong kabilin, kay way nakabutyag sa mga tinagoan sa ilang himatyong mga ngabil.  Apan ang tawhanong kasingkasing kanunayng naghigwaos pagpaminaw sa kahimtang sa panghunahuna atol sa di kalikayan apan puno sa tanghaga nga yugto gitawag og kamatayon.

 

Sa iyang kamaayo, ang Atong Ginoo nibilin nato sa iyang panghunahuna dayon niyang kamatay, kay Siya labaw ni Israel, labaw ni Moses ug labaw ni Stephen maoy bayhon sa tanang katawhan.  Ning talagsaong takna, Iyang gitawag ang Iyang mga anak ngadto sa bantawan sa Balabag, ug ang matag pung nga Iyang gilitok gitumong aron masangyaw sa tanang panahon ug mamahimong way kamatayong hupay.  Way laing magsasangyaw nga sama sa himatyong Kristo.  Way makaambas sa tapok sama nilang nagliyok sa bantawan sa Balabag.  Way laing wali nga sama sa Kataposang Pito ka Pulong.

 

Kadtong maong mga pung, lahi sa mga pung sa ubang himatyon, wa mamatay.  Nabatian sila sa mga dunggan sa katawhan, nilanog sa sa mga bukid sa Jerusalem, ngadto sa kinauyokan sa tanlag, nipukaw bisan sa mga minatay gikan sa ilang lubnganan.  Karon bisan ning taknaa nahigot sila sa atong kabos nga mga kasingkasing nga kinahanglan silang mohukom, sa makausa pa, kon magpaundayon ba sa gugma sa Manluluwas.  Ang kalbaryo maoy bag-ong bukid sa tentasyon, ug di na karon si Satanas ang nagtental ni Kristo, apan si Kristo nay nanental nato—nagdani nato paghigugma sa Gugma nga wa nato makab-ot sa tanang gugma.  (Hinubad gikan sa libro ni anhing Padre Fulton J. Sheen)  [30]

Arangkada of Leo Lastimosa for April 5, 2009

              BAHAW NANG EMAIL

 

Nahibung ang usa ka batan-ong dalaga dihang ako siyang gipangayoan sa iyang email address aron nga ako nang ikapada sa mga hulagway sa iyang inahan ug maguwang nga lalaki.  Dugay na nakong gitan-ogan ang mga hulagway.  Ang labing karaan nakuha sa amo pang Kapamilya Relief Campaign alang sa mga biktima sa Frank sa amihanang Sugbo ug sa Iloilo sa niaging tuig.  Ang labing bag-o nakuha sa Kapamilya Backyard Gardening Field trip sa niaging buwan sa bukirang mga barangay sa Dakbayan sa Sugbo.

            Kaingon nako kon sama sa iyang inahan ug maguwang lalaki wa siyay email address.  Apan maanyag niyang panagway nagpasumbingay nga ako maoy "…so last season."

-o0o-

            Pagdason sa akong kahadlok, nga di pa diay ko ingon ana kasuhito sa bag-ong mga teknolohiya sa komunikasyon, gisumbalik ko niya pagpangutana nganong di man nako i-upload ang mga hulagway sa Multiply o Facebook?  Diha pa kong kamatngon sa kadako sa kang-a tali sa mga henerasyon:  Ang atong katiguwangan di pang kamao mo-email; samtang ang mga batan-on nibiya na paggamit sa email.

            Tinuod.  Nganong maghago pa man siyag abli sa iyang email pagkuha sa mga hulagway sa iyang inahan ug maguwang lalaki nga mahimo man niyang tan-awon na lang sa Multiply o sa Facebook.  Mahimong ang bugtong kapuslanan sa iyang email address mao na lang ang pag-login sa iyang social network.

-o0o-

            Labihang sayona ra tuod ang pakigsawo sa mga hulagway pinaagi sa Facebook.  Kay samtang kinahanglan pang i-download ang hulagway gikan sa email (gawas sa Gmail nga mopasundayag nang daan og gamayng preview) ug i-email na sab sa ubang mga higala, i-tag lang nimong hulagway sa Facebook ug makit-an na dayon sa imong mga higala.

            Mahimong wa pay Facebook account ang iyang inahan ug maguwang lalaki (o mahimong duna na apan wa lang ko nila sultihi aron pagluwas nako gikan sa hingpit nga kauwaw), apan mahimo nakong i-tag ang ngan sa dalaga (kon iya na kong i-"friend") ug makita na niyang mga hulagway sa iyang mama ug manoy.

-o0o-

            Tungod sa kasayon, gibanabanang 300,000 ka hulagway ang ma-upload sa Facebook matag segundo.  Siya nay labing dakong tipiganan sa mga hulagway sa Internet, labaw sa Flickr ug Picasa Web.

            Duna koy laing ikumpisal.  Usa ka adlaw sa wa pa ko mauwawi atubangan sa dalaga nga di lang nato nganlan, samtang sakay sa Sky Patrol sa ABS-CBN gikan ug padung sa Mactan ug Madridejos nabantang nako ang malambuon nga mga umahan nga nitabas sa kabukiran sa amihanang Sugbo.  Sa wa pa kong kahunahuna sa malampusong pagpatuman sa contour farming ug ubang bag-ong teknolohiya sa mga mag-uumang Sugbuanon, mas una nakong nahinumdoman ang kaamgid sa talan-awon sa "Farm Town," laing application nga gikabuangan sa Facebook.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada of Leo Lastimosa for April 4, 2009

              JOB FAIR SA ISLA

 

            Madridejos, Bantayan Island—Kon gusto kang mahibawo unsa kalisod ang pagpasiugda og job fair, pangutan-a si Konsehal Emie Mates-Gabito sa Madridejos, nga bag-o lang nakahilwas sa labing unang local ug overseas job fair sa ilang lungsod.  Matod ni Emie labihang bug-ata gyod sa kalihokan nga diriyot na siya motahan—kon di pa tungod sa pagdasig nilang Dole Provincial Director Grace Diaz ug Liloan Peso Manager Dicdic Reuyan.

            O pangutan-a mi.  Kansang duha ka local ug overseas job fair nakahatag sa tanang mga kawani sa DYAB Abante Bisaya ug ABS-CBN Cebu og mga gabiing way kintulgan ug mga adlawng way kinutoban ang mga gimbuhaton.

-o0o-

            Di kapahigayon og job fair ang usa ka local government unit o pribadong kompaniya kon way pagtugot gikan sa Dole.  Si Ma'am Grace, nga mao say pangu sa employment promotions division, maoy mosusi kon takos bang mga tigpasiugda.  O nagkiat-kiat lang.  Si Emie mao say Peso Manager sa Madridejos busa sayon rang nahatagan og pagtugot.

            Mas lisod sa among bahin.  Kay di pa man mi accredited nga Peso, giawhag ming Ma'am Grace pakiglambigit sa Peso sa Dakbayan sa Mandaue diin nahimutang ang among sibyaanan.  Nakahimong mas lisod mao nga niadtong higayona si Teddy Ouano pay mayor.  Kinsa nilangay pag-ayo sa paglab-as sa among business permit, nga napugos na mi pagpangita og kabalhinan.

-o0o-

            Apan labaw sa mga tolda nga gipahuwaman apan gibawi ug mga porma nga nagnihit, mas dakong gimbuhaton ang pagdapit sa tanang local employers ug overseas placement agencies, paghapsay sa nidagsang nga mga aplikante ug ang mas dakong gasto sa pagkaon ug ubang panginahanglan.

            Maayo na lang kay duna mi alas—si Fidel Magno sa DMDP sa Dakbayan sa Sugbo.  Uban ni Acting Cebu City Mayor Michael Rama, si Magno ang nagpasiugda sa labing unang job fair sa kasaysayan sa Pilipinas.  Ang iyang lapad nga kasinatian nakahitsura sa unang duha namo ka job fair ug nakahimong mas gaan sa nisunod nga mga job fair nga among gipasiugdahan o giapilan.

-o0o-

            Ang akong punto mao ni:  Kon nakapasiugda na silang Mayor Salvador dela Fuente, Konsehal Emie ug ubang kadagkoan sa Madridejos og local ug overseas job fair, unsa pa may gipaabot sa ubang kalungsoran ug mga dakbayan sa Sugbo nga mas naigo sa kalibotanong krisis?

            Hinaot nga ang ubang mga mayor ug mga konsehal makamatngon nga ang job fair maoy usa sa labing maayong panagang sa krisis—kay mag-abot sa usa lang ka dapit ug higayon ang mga aplikante, nga kahatagan sa tanang kahigayonan pag-aplay sa tanang bakanteng mga trabaho nga haom sa iyang edukasyon ug kasinatian, ug ang mga kompaniya, nga mag-piyesta sa kadaghan sa mga aplikante ug makapatuyang pagpili sa labing takos nga mga kawani.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com