Arangkada of Leo Lastimosa for June 16, 2009

                        H1N1 UG DENGUE

 

            Haskang sayona rang likayan sa Influenza A (H1N1) virus kon sundon lang ang mosunod nga mga tambag:

·        Panabon og tissue paper sa imong baba ug ilong kon moubo o moatsi, ilabay ang papel sa basurahan human gamita;

·        Panghunaw sa mga kamot ginamit ang tubig ug sabon, labi na human sa pag-ubo o pag-atsi, epektibo sang alcohol nga ihugas sa kamot;

·        Likayi ang paghikap sa imong baba, ilong ug mata aron nga di matakdan sa kagaw; ug

·        Puyo sa bay kon hilantan, ubhon ug sip-unon ug ayaw una paduol sa ubang mga sakop sa pamilya aron nga di sila nimo matakdan.

                        -o0o-

            Apan bisan unsa pa kamabinantayon, wa kay mahimo sa pagpanalipod sa imong kaugalingon gikan sa ubang mga tawo nga di sama kamabinantayon nga imong ikasugat sadan, ikatapad sa mga sakyanan, ikaduol sa tulonghaan o shopping mall o simbahan, ug ikadungan sa elevators ug mga buhatan.

            Kon imong badlungon ang matag moubo ug moatsi nga di manabon di maihap sa tudlo ang imong ikaaway.  Kon ikaw say molikay, malangay ug mahasol pag-ayo sa pag-atras-abante ug paglikuliko gawas nga mahimong nalagsikan na sa kagaw sa di pang kapalayo.  Sa pagtapos sa adlaw, mahiagom ka sa tensiyon.  Nga makapahuyang sa imong panagang sa lawas.  Nga maoy ampaw sa kagaw sa hilanat ug ubang mga sakit.

                        -o0o-

            Bahala na kon nikatap nang kagaw sa Nueva Ecija, Bulacan, Zambales ug bisan dinhi sa Sugbo ug Bohol, gipasaligan tang Health Secretary Francisco Duque III nga huyang rang kagaw nga nisud sa Pilipinas.  Nga kasarangan rang hilanat ang motakboy nato.  Ug nga di na gani ta kinahanglang magpa-ospital.

            Apan kay wa may bisan usa nga makaseguro, bisan si Duque, nga huyang ang tanang kagaw nga motakboy nato kinahanglan ta nga manghunaw, kinahanglan tang manabon sa atong baba ug ilong kon moubo ug moatsi ug kinahanglan ta nga magpatan-aw sa tambalanan sa di pa magluklok sa atong mga pinuy-anan buwag sa ubang mga sakop sa atong pamilya.

                        -o0o-

            Gigamit sa DOH ang dengue pagpasabot nato nga di ang A (H1N1) ang labing kahadlokan nga sakit karon.  Unsa may ilang gihimo batok sa dengue?  Bisan kon ang ilang nasudnong epidemiologist, si Dr. Eric Tayag, kaniadto rang nipasidaan nga ang labing epektibong panagang sa dengue mao ang pagpanlimpiyo sa palibot kay ang fogging gawas nga di makapatay sa mga lamok makadaot pa gyod sa mga molupyo, ang DOH wa kabaraw sa lokal nga mga opisyal nga nakahukom nga mas dako ang komisyon sa mga kemikal kay sa mga silhig.

            Inay edukahon ang mga politiko, ang DOH nisipsip nila.  Di kahibudngan.  Kay ang ilang pangu inay motinuod pagpanalipod sa katawhan nikabayo na man hinuon sa sakit aron pagpalambo sa iyang pamolitika.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada of Leo Lastimosa for June 15, 2009

                        LIKOY NI DUQUE

 

            Wa pa gani mapatuman, giusab nang lagda sa mga tulonghaan nga may mga tinun-an nga matino nga natakdan sa Influenza A (H1N1) virus.  Inay suspensuhon dayon ang klase, nga mao ang orihinal nga lagda, susihon una kon mapugngan bang pagkatap sa kagaw sa way pagbalda sa klase sa mga tinun-an.  Gikabalak-an nga di makaklase hangtod sa kataposan ning tuiga kon huwaton una nga makontrolar ang hilanat.

            Ipahibawo karong adlawa sa Department of Health (DOH) ug Departamento sa Edukasyon (DepEd) ang hingpit nga detalye sa bag-ong mga lagda.  Agad ni sa kauyonan sa duha ka buhatan nga di kinahanglang dad-on sa tambalanan ang tanang mga biktima sa bag-ong kagaw sa hilanat.

-o0o-

            Ang bag-ong lagda may gamayng kalainan sa baruganan ni Health Secretary Francisco Duque III.  Kinsa niinsistir nga huyang kaayong kagaw nga di na kinahanglang isud sa ospital ang mga pasyente, kay mahimo rang tambalan sud sa ilang mga pinuy-anan, ug di angayng subayon pa kinsay mga nakaduol sa natakdan sa kagaw.

            Ubos sa bag-ong lagda, ang mga matakdan sa A (H1N1) nga di magluya ug dali rang maulian sa kabaskog mahimo rang tambalan sa ilang mga kabanay sud sa bay.  Kadto rang mga tiguwang, o mga babayeng nagsabak nga may kakulian sa panglawas, o ang mga may TB, depekto sa kasingkasing ug ubang mga sakit ang tambalan sa mga ospital.

-o0o-

            Maayo na lang nga natul-id dayong baruganan ni Duque.  Kay ang iyang iresponsableng pagdeklarar nga angayng isipon ang A (H1N1) nga kasarangang hilanat, nakaaghat sa mga tambalanan sa pagtambag sa gihilantan nga mga pasyente sa pagpauli ug pagpahuway lang sa ilang mga pinuy-anan.

            Tungod sa pasidaan nga mahimong mokatap ug makamatay og daghan ang kagaw kon may matsambahan nga mga pasyente nga kumpiyansang makighuguy-hugoy sa kasilinganan, nidalidali pagpasidaan si Duque sa mga tambalanan nga supak sa balaod ang pagbalibad sa mga pasyente nga gihilantan.

-o0o-

            Sa akong pagsuwat ini, ang natino nga mga kaso sa A (H1N1) sa Pilipinas niabot nag 147 tungod sa napuno nga 36 ka bag-ong mga kaso.  Nisamot pagsutoy ang Pilipinas sa listahan nga maoy labing daghan og kaso sa tibuok habagatan silangang Asya.  Ug, nakatag-an ka, nilikoy na sab si Duque.

            Inay susihon nganong paspas ang pagkatap sa kagaw sa Pilipinas, si Duque nanghunaw dayon pinaagi sa pag-ingon nga tungod ni sa agresibo nga contact tracing nga gihimo sa iyang buahatan.  Mao bay ipasabot ni Duque nga nagpabaya ang silingan natong mga nasud nga mas gamay ang mga kaso ug mas hinay ang pagkatap sa kagaw?  Kanus-a man makaamgo si Duque nga ang iyang gimbuhaton mao ang pagpanalipod sa kahimsog sa katawhan pinaagi sa matinud-anong pagsagang sa kagaw?  Ug di ang pagpahiyos sa suliran aron pagpalambo sa iyang kahigayonan nga masenador?  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada of Leo Lastimosa for June 14, 2009

                PURTING KUMBIRAHA

 

            ABS-CBN TV Barn—Yano rang sinugdanan sa Kumbira sa Kapamilya.  Ganahan ming modapit sa among mga tigpaminaw sa makabuhong nga piging.  Apan maglisod mi pagpatin-aw sa management sa ABS-CBN sa dakong gasto pagpakaon sa tanang mga tigpaminaw nga makahigayon pagtambong.

            Maong uban sa dakong kaikog ug panagana gihangyo namong mga tigpaminaw pagda sa ilang kaugalingong bawon.  Sa unang kumbira wa mi klarong venue.  Kay wa mi bisan gamay na lang kasayuran pilay motambong.  Nagbutang mig hinuwaman nga duha ka tolda sa tugkaran sa ABS-CBN Broadcast Complex.  Dihang niawas ang gidaghanon sa mga nagpakita, nangisog na mig hangyo nga dinhi sa mas hayahay nga barn ipahigayon ang kumbira matag Hunyo ug Disyembre.

-o0o-

            Hangtod karon maglisod kog pasabot nganong patugatuga mig pasiugdag kumbira apan di among gasto.  Apan alang sa gatosan ka mga tigpaminaw nga nagbalikbalik pagtambong sa kumbira kaduha matag tuig, way katin-awan nga gikinahanglan.  Mahinangpon silang nagda og pagkaon, nakighimamat sa mga tagduma sa ilang kinaham nga mga tulomanon, nakig-ila-ila sa ubang mga tigpaminaw ug nakigsawo og paniudto samtang nanan-aw sa mga kalingawan.

            Sa niaging duha ka kumbira, napugos ang DYAB anchors pagkanta.  Karong kumbiraha, naghisgot silang manayaw.  Maong sa di pa mi mahinayak, ug sa di pa kamatngon ang mga tigpaminaw nga kutob ra mi sa pagbalita ug pagkomentaryo, nangita mig bag-ong ikadalit.  Gawas sa pagpangluto ni Edison delos Angeles uban sa iyang inahan ug iyaan sa ABS-CBN Backyard Garden.

-o0o-

            Kapamilya Bazaar ang among nahunahunaan.  Gihangyo namo ang tanang nagduma og mga tulomanon sa DYAB Abante Bisaya, DYLS Lingaw Sobra, TV Patrol Central Visayas, Maayong Buntag Kapamilya, Kapamilya Winner Ka ug Mag-TV Na sa pagpanghatag sa ilang mga sinina, libro ug ubang kabtangan, aron among ibaligya sa mga tigpaminaw sa labing ubos nga presyo ug ang tanang halin ihatag sa makaluluoyng mga pasyente sa Tabang Patrol.

            Gigilokan ming nangandam sa bazaar.  May mamalit kaha sa among mga butang?  Di kaha nga mahugno lang ang labing tabanganang mga kapamilya kon kami ra say ganahang mamalit sa among baligya?

-o0o-

            Ang tinuod nga paghatag, gitudloan ta sa atong katiguwangan, mao ang paghatag hangtod nga sakitan ka.  Ang among mga gipamaligya—bisan ang mga wa na namo gamita—nahimo nang kabahin sa among kinabuhi.  Mahimong di silang kapuslan sa mga masakiton ug ubang nagkalisudlisod nga nidangop sa Tabang Patrol matag hapon.  Apan kon mahalin, dakong kasayon ang mahatag sa kantidad nga matigom.

            Nakugang ko sa kadaghan sa mga nagpunsisok sa ABS-CBN lobby nga gihimoan sa bazaar.  Kahilakon ko dihang nahalin sa subasta ang una ug bugtong vest nga gihatag sa ABS-CBN nako 14 ka tuig nang nilabay og P7,000.  Sa akong pagsuwat ini, gipahibawo ni Atty. Ina Asirit, ang tagduma sa bazaar, nga niabot nag P39,681 ang among halin.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada of Leo Lastimosa for June 13, 2009

                        DYAB 14 NA!

 

            Dihang nagsugod mig sibya sa DYAB Abante Bisaya 14 ka tuig ang nilabay, wa pa mi internet.  Makinilya pay among gigamit pagsuwat sa among mga balita.  Duna na hinuoy word processors.  Kinahanglang i-printa ang among scripts aron mabasa sa anchor.  Wa pa gani mi email.  Tinuod pa gyong notebooks ang among bawon, di sama karon nga mailok nang netbooks.

            Wa pa say cell phones.  Ang labing gisaligang mga paagi sa komunikasyon mao ang telepono (landline) ug VHF (very high frequency) ug UHF (ultra high frequency) handheld radio.  Klaro pa hinuon ang signals sa among mga radyo kay pipila pa lang ang tag-as nga buildings sa Sugbo niadtong higayona.

                        -o0o-

            Wa na kong kahinumdom unsay akong gituki sa unang adlaw sa akong tulomanong "Arangkada" sa DYAB niadtong Hunyo 12, 1995.  Ang ako rang mahinumdoman nga naghangos ko pag-ayo og pinaabot kanus-a mag-alas-otso, kanus-a mopuli na silang Dante Luzon ug Bingo Gonzalez sa ilang tulomanong "Bing & Dans."

            Di gani unta akoy moda sa "Arangkada."  Si Nanding "Andoy Pordoy" Celeste maoy gikuha nga main personality sa DYAB sa bise presidente sa ABS-CBN nga si anhing Danny Bernardo.  Apan kay wa man mahinayon, ug kay wa man sab mobiya dayon si Edgar Gutierrez sa DYRF, napugos sila (sa laing pagkasulti, wa nay laing napili) pagpalingkod nako sa buntag ug gabii.

                        -o0o-

            Apan salamat sa internet, akong nahibaw-an nga ang labing ubos nga temperatura sa unang adlaw sa pagsibya sa DYAB 26 degrees Celsius (alas-9 sa buntag) ug ang labing taas 31 degrees Celsius (alas-2 sa hapon).  Labing bunok sa uwan niadtong adlawa, gikan sa alas-8 ngadto sa alas-10 sa buntag ug may pagpanugdog ug pagpangilat sa alas-dos ngadto sa alas-tres sa hapon.  Ang tibuok adlaw gihabolan og baga nga dag-om.

            Nisidlak ang adlaw dihang nakabuylo na ang sign on program sa DYAB ("A Song of Prototaloy" ni anhing Yoyo Mirafuentes) sa alas-5:23 sa buntag ug nisawop sa alas-6:06 sa gabii.  Ang hayag sa unang adlaw sa among sibya nilungtad og 12 ka takna ug 43 ka gutlo.

                        -o0o-

            Nakuha ni nako gikan sa wolframalpha.com, di sa bantogang search engine Google, nga nangangkon nga maoy labing unang lakang paghimo sa tanang kasayuran sa kalibotan nga "computable."  (Apan natultolan nakong wolfram, kay kaingon nakog "wofram," pinaagi sa Google, di sa Yahoo ni sa Bing sa Microsoft.

            Ang among unang sibya sa DYAB nahitabo 13 ka tuig, 11 ka buwan ug 30 ka adlaw ang nilabay.  O 730 ka semana ug upat ka adlaw ang nilabay.  O 5,114 ka adlaw ang nilabay.  Sa laktod, 14 ka tuig ang nilabay.  Ang among unang sibya nahimo sa ika-163 nga adlaw, o ika-24 nga semana, sa tuig 1995.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada of Leo Lastimosa for June 12, 2009

                        LIBOG SA BASURA

 

            Ang pagbuwag sa mga basura—paglahi sa malata gikan sa di malata nga mga biya—sayon rang sultihon.  Apan labihang lisora nga himuon.  Dali ra ang pagbutang og duha ka basurahan.  Mas tungason ang pagpili asa ilabay ang unsang basura.

            Nasinati ni nako sa usa ka dakong tindahan sa Sugbo.  Ilabay na untang basiyo nakong botelya sa tubig apan naglibog ko asang basurahana.  Wa katabang sa akong kawsa nga di lang duha kon dili upat ka basurahan ang kapilian ug labihang hanapa sa marka alang sa di na kaayo tin-aw nakong mga mata.  Nagpataka na lang kog labay sa botelya dayong duko ug panghinaot nga way nakakita.

                        -o0o-

            Paglusad sa Kapamilya Backyard Gardening Project, kanus-a nakat-onan nako nga makapatambok diay sa mga tanom ang malata nga mga basura, gilain na nako ang panit sa mga prutas, mga bukog ug mga mumho gikan sa mga papel, mga lata ug mga plastik.  Nga nakasulbad dayon sa kabaho ug sa kanunayng pagkapuno sa among basurahan.

            Ug nakapatumaw sa lain nakong gimbuhaton—kinahanglang dad-on matag adlaw ang malata nga mga basura gikan sa akong pinuy-anan sa Pagsabungan ngadto sa gialagaran nga sibyaanan sa Jagobiao, diin nahimutang ang among garden.  Salamat sa akong pangedaron, kasagaran nalimtan kay sa nahinumdoman ang iglalabay nga basura.  Akong asawa maoy makasulti ninyo sa kadako sa kalainan sa pagsulti ug sa paghimo.

                        -o0o-

            Ang Google, usa sa labing malampusong kompaniya sa internet, nakakita og sulbad sa kalisod sa garbage segregation.  Gitangtang nila ang mga basurahan sa matag lamesa sa ilang mga kawani ug gipulihan og usa ka dakong basurahan sa tumoy sa buhatan.  Matag higayon nga dunay iglalabay, ang mga kawani napugos pagbiya sa ilang mga lamesa ug pagpaingon sa basurahan.  Kasinatian sa Google nagpakita nga samtang maglakaw ang ilang mga kawani makaangkon og kahigayonan paghunahuna asa ang labing tukma nga basurahan alang sa ilang gibitbit nga biya.

            Wa man gud ta maanad pagbuwag sa basura.  Maong nagkinahanglan tag panahon pagkat-on sa bag-ong paagi.  Hinaot nga may pailob ta pagpanalipod sa kalikopan.

                        -o0o-

            Maong nakasabot ko sa pagkisikisi ni Bise Mayor Carlo Fortuna sa Mandaue sa pagpatak-op ni Mayor Jonas Cortes sa basurahan sa Umapad ug pagpakuha sa mga basurahan sa dagkong kadalanan.  Lisod tinuod kon pakalitan ang mga tawo pag-usab sa ilang naandan.

            Apan wa pakaliti ang mga Mandauehanon.  Si Fortuna ug iyang pinangga nga mayor, si Teddy Ouano, ang nagsugod sa segregation.  Nga gihimong panagang apan wa mapatuman sa pagpamalit sa mahalong mga basurahan ug pagtukod og billboards sa dagway ni Ouano.  Igo lang napanunod ni Cortes ang mga basurahan way labot ang billboards.  Naabtan og duha ka tuig si Cortes pagtul-id sa kahiwian.  Apan mao nay giingon nga. "better late than later."  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada of Leo Lastimosa for June 11, 2009

                        SWITIK NI DUQUE

 

            Talagsaon ang nahunahunaan ni Health Secretary Francisco Duque III pag-iban sa kahadlok sa katawhan sa Influenza A (H1N1) virus:  Higpitan ang kasayuran nga ihatag ngadto nila.  Inay dugangan ang pagpasabot nga ang kagaw di angayng makapa-inutil sa ilang kalihokan, mohunong si Duque paghatag og inadlaw nga briefing sa A (H1N1).

            Kaduha na lang matag semana ang briefing.  Nagtuo si Duque nga dungan sa pag-iban sa kasayuran motidlom ang kahadlok sa katawhan.  Way nakahunghong niya nga ang dakong haw-ang sa kasayuran di makatagbaw sa makiangayong panginahanglan sa katawhan nga mahibawo sa kalamboan sa pagkatap sa sakit.  Ug nga ang dakong haw-ang mahimong kahulipan og mga sayop nga kasayuran nga makapasamot lang hinuon sa kaguliyang.

                        -o0o-

            Angayng unahong pag-edukar si Duque nga ang katawhang Pilipinhon di bugo.  Nga magpataka lag tuo sa bisan unsang istorya.  Dihang ilang gitino nga may natakdan sa A (H1N1) atol sa kasal sa Zambales, wa manglayat ang taga Zambales.  Dihang natino nga may tulong natakdan sa Sugbo, wa magubot ang mga Sugbuanon.  Dihang natino nga may natakdan sa Bohol, wa magkaguliyang ang mga Bol-anon.

            Ang gitumbok ni Duque nga kaguliyang sa usa ka tulonghaan sa Metro Manila tungod sa sayop nga kasayuran sa wa pa matino nga kaso sa A (H1N1) di tungod sa kabugo sa katawhan.  Ni sa mga tinun-an.  Kon dili tungod sa pataka sa prinsipal sa tulonghaan.  Nga usa sa giisip nga Duque nga labing edukado ug responsable nga tinubdan sa kasayuran.

                        -o0o-

            Di sab makiangayon ang pasangil ni Duque nga mas seryusong hulga ang epidemiya sa sayop nga kasayuran gikan sa mga sakop sa media.  Di ang media maoy nagmaskara ug naglubos puti sa pagsugat sa gihilantan nga mga pasahero sa mga ayroplano gikan sa ubang kanasuran.  Di ang mga sakop sa media ang morang nakakita og sanglahon nga nihatod sa gihilantan nga mga pasahero ngadto sa mga tambalanan sakay sa nagngiyaw ug naghaguros nga mga ambulansiya.

            Mga sakop ni Duque, di mga sakop sa media, ang nipasabot nga mas maayong hadlukon ang katawhan aron mapugos pagbantay batok sa makamatay nga sakit.

                        -o0o-

            Karong nilampos na silang Duque ug kaubanan paghadlok sa katawhan nga dunay ungo, kita na say ilang tulisukon kay di dayon motuo sa bag-o nilang linya nga wa diay ungo?  Si Duque mismo wa motuo sa iyang gipanulti.  Human nisugo og home quarantine sa mga pasyente, gipa-ospital niyang langyaw nga gidudahan pa lang nga natakboyan sa kagaw.

            Gibasol sab niyang paspas nga pagsaka sa mga kaso sa A (H1N1) ngadto sa agresibong contract tracing sa DOH.  Sa ato pa, may bag-o na sab siyang paagi pagmenos sa mga kaso sa makamatay nga hilanat:  Di na lang sila tultulon ni ila-ilahon.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada of Leo Lastimosa for June 10, 2009

                        KALAKI NI DUQUE

 

            Karong nihukom na si Health Secretary Francisco Duque III nga isipon nga kasarangang hilanat ang Influenza A (H1N1), nga di na subayon ang mga nakaduol sa mga natakdan sa kagaw ug nga di na dad-on sa mga tambalanan ug ipabilin sa ilang pinuy-anan ang mga pasyente, tungod sa iyang paneguro nga huyang ug di makamatay ang kagaw nga nakasud sa Pilipinas, angayang ipatuman sa labing daling panahon ang mosunod nga kausaban:

·        Libkason sa CHED ang pagsuspenso sa klase sa kolehiyo ug magklase na ang pribadong mga tulonghaan sa tibuok nasud; ug

·        Tangtangon nang thermal scan sa tugpahanan ug bakwion nang health checklist nga nakahasol sa mga pasahero.

                        -o0o-

            Nganong maghasol pa man ang De La Salle University (DLSU) ug Far Eastern University (FEU) pagsuspenso sa ilang klase nga kasarangan ra man diayng hilanat ang nitakboy sa ilang mga tinun-an?  Ang ubang mga kolehiyo ug unibersidad nga wa pay kaso sa A (H1N1) labaw nang way sukaranan pagtinalawan pagsugod sa klase.

            Nganong mag-thermal scan pa mang mga tugpahanan nga di man dad-on ang mga pasyente sa tambalanan?  Di na sab kinahanglan ang taga Bureau of Quarantine ug Department of Health nga magmaskara ug magsul-ob og puti.  Bisan makatsamba pa sila og mga pasahero nga gihilantan, di silang kadagan sa tambalanan.  Mas maayo pang motabang pagtino pila ray mobotar ni Duque kon modagan.

                        -o0o-

            Kon simbako hilantan ka, ayaw na lang paghago pagpanawag sa DOH.  Usik lang sa panahon ang pagsumiter sa imong kaugalingon alang sa respiratory swab.  Kay bisan matino pa nga A (H1N1) ang nakatakod nimo, di man gihapon ka dad-on sa tambalanan.  Mas maayo pang mopalit og paracetamol ug mopahuway sa bay.

            Karong gibakwi nang Duque ang iyang pasidaan nga makamatay ang A (H1N1), angay niyang awhagon ang World Health Organization (WHO) paghunong na sa inadlaw nilang ihap sa mga natakdan ug nangamatay.  Angay sab niyang ipasabot nganong nangompra ang kagamhanan og kapin sa usa ka milyon ka kapsula sa antibiotics.

                        -o0o-

            Kay wa may katakos ni kahimanan si Duque pagtino nga magpabilin sa ilang mga pinuy-anan ang mga pasyente, kay wa man say kasayuran ang katawhan nga natakdan nang ilang silingan kay di man ipasulti ni Duque bisan ang lalawigan nga gigikanan, ug kay mas makamao pa man diay siya sa mga eksperto sa WHO nga padayong niisa sa kalibotanong alerto batok sa makamatay nga sakit, gilawog tang tanan ni Duque sa kaluoy sa kagaw nga wa pa mahibaw-i unsay panagang.

            Sa kasamtangan, atong pasidunggan si Duque.  Samtang wa pay bisan usa sa labing maayong mga mananambal sa kalibotan nga nakahibawo diin gikan ang makamatayng kagaw, di Duque nahibawo na nga di ni masaag dinhi sa ato.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada of Leo Lastimosa for June 9, 2009

                        MAS DAKONG HASOL

 

            Sa di pa mangambisyon si Health Secretary Francisco Duque III sa pagsunod sa gihimo sa ubang kanasuran pagpatuman sa "home quarantine" sa mga pasyente sa Influenza A (H1N1), aron paglikay sa gikahadlokang paghuot sa mga tambalanan, angay siyang magsusi kon wa ba manghagad og mas dakong suliran.  Kon papuy-on sa ilang mga pinuy-anan ang mga pasyente ug ang tanang nakaduol nila, mahimong huwasan ang mga tambalanan, apan may igo bang katakos ug kahimanan ang DOH pagtino nga gituman nila ang mga lagda sud sa pito ka adlaw nga pagtanggong?

            Sa di pa manghambog si Duque maayo tingaling iyang suhiron unsa kakuti ang mga paagi ug unsa kadaghan ang mga kawani ug kahimanan nga gikinahanglan pagpatuman ang "home quarantine" sa Estados Unidos ug ubang kanasuran, apil na sa atong silingang Singapore.

                        -o0o-

            Giunsa pagpatuman ang "home quarantine" sa ubang kanasuran?

·        Ang matag bay nga may pasyente butangan og electronic camera;

·        Ang matag pasyente hatagan og thermometer ug mask;

·        Ang mga pasyente kuhaan sa ilang mga numero sa telepono, sigehan og tawag sa mga inspektor gikan sa alas-8 sa buntag hangtod sa alas-11 sa gabii ug kinahanglan silang mopakita sa electronic camera aron pagmatuod nga wa mogawas sa ilang bay;

·        Ang mga pasyente di kagawas sa bay sa bisan unsang hinungdan, kon may mahinungdanong tuyo sa gawas mahimo silang manugo sa mga inspektor;

·        Kon mogawas ang mga pasyente sa ilang bay, (1) pasul-ubon sila og electronic tag aron matultolan bisan asa mopaingon, (2) tanggungon sa tambalanan o sa laing dapit, ug (3) ang subling kalapasan kapahamtangan na og multa og silot nga pagkabilanggo.

                        -o0o-

            Atol sa "home quarantine" ang mga pasyente hatagan sa tanang benepisyo sa trabaho.  Kon nahurot nang ilang benepisyo, ang mga kompaniya mandoan paghatag og dugang benepisyo ug hinabang salapi aron di maapiki ang mga pasyente.

            Ang pasyente hatagan sab sa iyang kaugalingong lawak ug pansayan, buwag sa ubang sakop sa pamilya.  Kon magpaduol sa iyang mga kabanay, kinahanglang magsul-ob og surgical mask ug manabon sa baba ug ilong kon moubo ug moatsi.  Kon may laing kakulian sa lawas, manawag sa hotline aron kuhaon dayon og ambulansiya.

                        -o0o-

            Maaporan ba og electronic camera ang matag pinuy-anan sa mga pasyente?  May telepono ba ang tanang matakdan sa kagaw?  May igo bang mga kawani ang DOH nga makatawag nila?  Unsaon paghatag og buwag nga lawak ug pansayan ang mga pasyente nga nagpuyo og barungbarong?

            Sa akong pagsuwat ini, nipahibawo si Duque nga 46 na ang natinong kaso ug mohunong nang DOH pagsubay kinsay nakaduol sa mga pasyente.  Niinsistir siya nga isipon ang A(H1N1) nga kasarangang hilanat.  Unsay mahitabo kon simbako, layo ra to, dunay matsambahan sa di na kaayo huyang nga kagaw sa hilanat?  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada of Leo Lastimosa for June 8, 2009

                   HUYANG NGA KAGAW

 

          Ang pagsuspenso sa Commission on Higher Education (CHED) sa klase sa mga kolehiyo ug unibersidad sa tibuok nasud, nga gitakda untang magsugod na karong semanaha, nakapa-bakikaw sa Departamento sa Edukasyon (DepEd).  Nitumaw nga ang CHED maoy mas nagpakabana sa kaluwas sa mga tinun-an; kay sa DepEd kansang kabataan mas huyang og panagang og mas daling takboyan sa makamatay nga kagaw sa hilanat.

          Makapasabot hinuon ang DepEd nga dihang gibuksan nilang klase niadtong Hunyo 1, bisan sa sibaw nga awhag sa nagkalainlaing hut-ong sa katilingban paglangay sa pagbukas sa mga tulonghaan, di pa daghan ang mga kaso sa A(H1N1) sa nasud.  Gawas nga wa pay bisan usa ka tinun-an nga natakdan niadtong higayona.

-o0o-

          Naibanan hinuon ang kapuslanan sa usa ka semana nga paglangay sa pagsugod sa mga klase sa kolehiyo tungod sa pasidaan sa Department of Health (DOH) nga di ni makapahunong sa pagkatap sa kagaw.  Apan human sa sunudsunod nga pagkasakit sa upat ka mga tinun-an sa DLSU ug FEU way bisan usang molalis sa kamakiangayon sa kamandoan sa CHED.

          Bisan kon ang sugo sa CHED di mapahamtang sa pribadong mga tulonghaan sa elementarya ug high school, may pipila nga niboluntaryo paglangay sa ilang mga klase.  Inay karong adlawa, sa Miyerkules pa mangeskuyla ang mga bata.  Ang kasagaran hinuon unya na magklase sa Lunes sunod semana.

-o0o-

          Mas kontrobersiyal hinuon ang sugyot ni Health Secretary Francisco Duque III nga di na lang tanggungon sa mga tambalanan ang mga pasyente sa A(H1N1).  May sukaranan ang kabalaka ni Duque nga sa pagsulbong sa mga pasyente sa mosunod nga mga adlaw, wa nay luna ang pribado ug publikong mga tambalanan nga kasudlan sa tanang matakdan.

          Apan daghang molalis sa iyang sugyot nga ang mga pasyente papaulion sa ilang kabalayan ug igo na lang duawon sa mga mananambal.  Ang nahitabo sa Bohol, diin ang pasyente gitugotan nga makapadayon sa iyang naandang gimbuhaton samtang nagpaabot sa sangpotanan sa laboratory examination, di makatabang sa kawsa sa DOH.

-o0o-

          Bisan ang pasalig sa DOH nga huyang ra kaayong kagaw sa A(H1N1), kay wa pay bisan usang namatay sa 33 na nga natakdan sa Pilipinas ug wa ray 1% ang nakalas sa kapin sa 20 mil ka mga pasyente sa tibuok kalibotan, di makapakalma sa katawhan.  Salamat sa ka-epektibo sa ilang pasidaan nga makamatay ang kagaw ug busa angayng hingpit gyod nga likayan.

          Maglisod na karon ang DOH pagkumbinser sa katawhan, human sa kalibotanong panghadlok sa sakit, nga ang A(H1N1) kasarangan ra diayng hilanat.  Ug nga ang mga pasyente makahimo ra diay sa paggawas sa tambalanan, makapauli sa ilang pinuy-anan, basta nga di lang molaag ug mopakatap sa huyang-apan-mahimo-gihapong-makamatay nga kagaw.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada of Leo Lastimosa for June 7, 2009

                TIGBAYON SA PAGLAOM

 

            Mahayahay, Jubay, Liloan, Cebu—Mao pa lang gyoy paggimaw sa di kaayo init nga sidlak sa adlaw dihang nagsugod ang gatosan nga nisalmot sa Kapamilya Tree Planting pagpananom sa mga lawngon sa kahoy.  Nga giandam nang daan, sama sa mga lungag sa kapin sa usa ka ektaryang luna, sa mga kawani sa munisipyo sa Liloan.

            Ang kalihokan kabahin sa tibuok buwan nga pagsaulog sa ika-14 nga sumad sa DYAB Abante Bisaya.  Ang patag nga luna, nga mas sayon tamnan kay sa mga bakilid nga kasagarang himoan og tree planting, gipanag-iya sa Banayng Frasco, nga nisud og kauyonan uban sa kadagkoan sa lungsod nga di gamiton sa laing katuyoan gawas sa pagpalabong sa kakahoyan.

-o0o-

            Kasagaran sa mga nangapil nangadlawon pag-abot sa ABS-CBN Regional Broadcast Complex sa Jagobiao, Mandaue.  Diin nagpaabot nila ang dako ug luho nga bus nga gipagamit ni Mandaue City Mayor Jonas Cortes.  Di duol ang gigikanan sa pipila.  May nanukad pa gikan sa Carcar sa habagatang Sugbo ug isla sa Camotes sa amihanang Sugbo.

            Nangabot sab sakay sa ilang mga motorsiklo ug mga sakyanan ang mga sakop sa Mandaue City Police Office (MCPO) ug sa Bureau of Jail Management and Penology (BJMP) nga nagduma sa Mandaue City Jail.  Ug nangabot da ang ilang abunda nga bawon nga mga pagkaon ang mga sakop sa Association of Concerned Texters (ACT).

-o0o-

            Ang kadagkoan sa Liloan nga nipasidungog sa kalihokan gipangulohan nilang Bise Mayor Thelma Jordan, Konsehal Kokoy Jumapao, Konsehal Kit Comendador, Municipal Accountant Martin Yungco ug PESO Manager Dicdic Reuyan.  Niapil sab og tanom ang batan-ong tag-iya sa luna, si Aljew Frasco.

            Si Dianne Rallon sa MCWD nipasabot sa kapuslanan sa gipananom nga mga kahoy pagpalambo sa suplay sa tubig sa Metro Cebu.  Ang munisipyo sa Liloan maoy nanghatag og mga certifico sa mga nananom.  Natandog silang tanan sa pangindahay ni Bise Mayor Jordan:  Nga molabong ang mga kahoy ug mao nay mohari sa palibot ang dasig nga awit sa kalanggaman.

-o0o-

            Ang matag punoan nga gitanom nipahimugso sa kaliboan ug usa ka kahigayonan.  Ang matag punoan makasuyop sa uwan, makapugong sa baha ug makaluwas sa mga kinabuhi gikan sa katalagman.  Ang matag punoan makapugong sa pagdahili sa yuta, makapanalipod sa mga tanom ug makapalambo sa ani sa mga mag-uuma.

            Ang mga punoan sa kahoy di magpabiling punoan lang hangtod sa hangtod.  Mamahimo silang pasilongan sa mga nagpanaw gikan sa init ug uwan.  Mahimo silang mga saksi sa parayganay sa mga managhigugmaay.  Ug sa lunsay nga duwa sa mga bata.  Pipila nila mahimong tinubdan sa pagkaon sa gigutom nga banay.  Silang tanan magtug-an sa umaabot nga kaliwatan sa pagpakabana sa mga nag-una nila alang sa kinaiyahan ug mas luwas ug sanag nga ugma.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada of Leo Lastimosa for June 6, 2009

            A(H1N1) SA BOHOL

 

          Ang unang taho nga among nadawat gikan sa Kapitolyo sa Bohol mao nga labihang sukoa ni Bise Gobernador Julius Herrera sa pasyente nga natino nga maoy labing unang kaso sa Influenza A(H1N1) sa ilang lalawigan:  Kay ang pasyente nigawas gikan sa tambalanan bisan wa pa mahingpit ang pagsusi kon natakdan ba siya sa makamatay nga kagaw sa hilanat.

          Dihang natino sa DOH nga A(H1N1) ang nitakboy sa babayeng pasyente, gikuha dayon gikan sa iyang pinuy-anan ug gipabalik sa tambalanan.  Kalma na si Herrera dihang nahinabi sa TV Patrol Central Visayas ug nipahibawo nga malinawong nikuyog ang pasyente sa mga mananambal nga nikuha niya.

-o0o-

          Pipila ka nagpakabana nga mga Bol-anon nihatag nako sa ngan sa pasyente.  Samtang uyon ko sa awhag sa lokal nga mga opisyal nga angayng tinuon sa DOH ang lalawigan nga gigikanan sa mga natakdan sa A(H1N1), di pa ko andam nga mohingan sa pasyente.

          Samtang makatabang ang pagtug-an sa gigikanan nga lalawigan pagsubay sa tanang nakaduol sa mga pasyente wa pa matino ang makamatay nilang sakit, wa koy nakitang kaayuhan sa paghingan sa mga pasyente.  Kini bisan di angayng ikauwaw ang ilang sakit—kay mahimong inosente lang silang natakdan, di matulisok nga hugawan ni kuragan; angay tuod nga ipalayo gikan sa uban sa kasamtangan, apan di sila angayng panghimarauton.

-o0o-

          Sa pikas nga bahin, ang mga kapamilya sa pasyente nipahibawo nako sa ilang bahin sa kontrobersiya pinaagi sa Facebook:

·        Ang pasyente, nga nurse gikan sa Qatar, maoy niboluntaryo sa pagpahiling sa iyang panglawas dihang gihilantan siya;

·        Apan ang mga tambalanan sa Bohol nibalibad kay nanawag pa sa mga opisyal sa DOH sa Sugbo nga takos nga makahiling niya;

·        Naabtan pag pila ka adlaw una niabot ang taga Sugbo pagkuha og respiratory swab sa pasyente;

·        Human sa pila ka adlaw, gipagawas sa tambalanan kay niarang-arang nang iyang panglawas; maong

·        Labihang kugangan sa pasyente dihang gipahibawo na sab niadtong Huwebes sa hapon nga positibo diay siya sa A(H1N1).

-o0o-

          Angayng susihon sa DOH unsay tinuod nga nahitabo.  Natingob bang ilang pangandam dinhi sa Sugbo kay nia mahimutang ang ilang rehiyonal nga buhatan ug ang Mactan Cebu International Airport, hinakalimtan ang atong silingang mga lalawigan?  May tataw bang mga lagda alang sa lagyong mga tambalanan kon unsay angayng himuon sa pasyente samtang nagpaabot sa sangpotanan sa laboratory tests?

          May sukaranang masuko silang Bise Gobernador Herrera ug ubang lokal nga mga opisyal sa Bohol ning hitaboa.  Apan ang paghingan sa pasyente wa makatabang sa ilang kawsa.  Hinaot nga kining panghitabo di mosangpot sa tinulisokay sa tanang hingtungdan.  Hinunoa mamahimong tinubdan sa bililhong mga pagtulon-an aron kalikayan nga masubli sa umaabot nga susamang mga panghitabo.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada of Leo Lastimosa for June 5, 2009

                       14NG ANIBERSARYOHA

 

            "Fourteeng" Anibersaryoha sa DYAB Abante Bisaya tibuok buwan karong buwana. Pagtimaan sa ika-14 nga sumad sa pagkatukod sa AM radio station sa ABS-CBN Broadcasting Corporation dinhi sa Sugbo, inadlaw-adlaw ang kalihokan sa DYAB sa Hunyo.  Bisan purting kutasa, ang mga kawani sa DYAB purting paningkamot pagpuno sa tanang katloan ka adlaw karong buwana.

            Ang naandan nga labing dagkong kalihokan maglakip gihapon sa Kapamilya Tree Planting sa Jubay, Liloan karong Sabado, Hunyo 6; Kumbira sa Kapamilya ug Kapamilya Bazaar karong Hunyo 13; Halad sa Kapamilya karong Hunyo 21; ug Kapamilya Run karong Hunyo 28.

                        -o0o-

            Kon ang unang upat ka adlaw sa Hunyo ang basehan, maayo ang ilang labok:

·        Malampusong nalusad ang Kapamilya Balik Eskuwela sa unang adlaw sa klase niadtong Hunyo 1, kanus-a ang DYAN anchors maoy nagduma sa mga tulomanon paghangop sa mga tinun-an sa labing dagkong mga tulonghaan sa mga dakbayan sa Sugbo, Talisay, Mandaue ug Lapulapu;

·        Dasig sang napapilit niadtong Hunyo 2 ang DYAB stickers nga gipatikan og mahinungdanong mga mensahe alang sa mga pasahero sa labing dagkong mga terminal sa Metro Cebu;

·        Mainitong gihangop sa kadagkoan ug mga molupyo sa kabaranggayan sa Sugbo niadtong Hunyo 3 ang leaflets sa makamatay nga kagaw sa hilanat; ug

·        Naapud-apod nang school supplies gikan sa manggihatagong mga Sugbuanon ngadto sa kapin sa 800 ka mga tinun-an nga nasunogan sa Umapad, Mandaue City.

                        -o0o-

            Sa ikalimang adlaw sa kasaulogan karong adlawa, gipahigayon sa TV Barn sa ABS-CBN Regional Broadcast Complex ang Kapamilya Scripwriting Seminar nilang Edgar Gutierrez ug Jenny Rica Vidad.  Silang Edgar ug Jenny nga mga bata pang nagsugod sa radyo ug entablado naghugpong sa ilang pila ka dekada nga kasinatian pagtudlo sa mga tigpaminaw sa DYAB Abante Bisaya unsaon pagpalambo ang labing yanong mga sugilanon ngadto sa hingpit nga drama sa radyo ug telebisyon.

            Ugmang adlawa, Hunyo 6, ipahigayon ang Kapamilya Tree Planting sa Mahayahay, Jubay, Liloan.  Gatosan ka mga Sugbuanong nagpakabana alang sa kalikopan ang nisakay sa buses nga gipagamit ni Mandaue City Mayor Jonas Cortes paingon sa lapad nga luna nga gipaandam nang daan ni Liloan Mayor Duke Frasco.

                        -o0o-

            Ang laing hugna sa Halad sa Kapamilya, ang piyesta sa pangalagad kaduha matag tuig, ipahigayon na sab karong Hunyo 21, Dominggo, sa UP Cebu College sa Lahug, Dakbayan sa Sugbo.  Salamat ni Dean Enrique Avila sa pagpagamit sa makausa pa sa dako nilang wanang.

            Ang ikasiyam nga tuig sa Kapamilya Run ipahigayon na sab sa Cebu Business Park. Gatosan ka runners gikan sa Kabisay-an ug Mindanao ang gipaabot nga madasigon nga motubag sa starting gun.  Usa sa bag-ong kalihokan karong tuiga mao ang Kapamilya Bazaar sa mga personalidad sa ABS-CBN.  Ang tanang halin ihatag sa mga pasyente sa Tabang Patrol.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada of Leo Lastimosa for June 4, 2009

                        LIT-AG SA CHA-CHA

 

            Ang pagpamugos sa mga kongresista pagpasar sa resolusyon nga nagmando pagpahigayon og constituent assembly nga maoy mousab sa batakang balaod sa 1987, bisan sa mga pasidaan gikan sa nagkalainlaing hut-ong apil nang ilang kaubanan sa administrasyon, nga wa nay igong panahon kay nagkaduol nang piniliay sa 2010, nakapatumaw sa pangagpas nga:

·        Way tinguha ang Malakanyang pag-usab sa konstitusyon sa di pang 2010 apan igo lang gilit-ag ang oposisyon pagsang-at dayon sa kontrobersiya ngadto sa Korte Suprema; ug

·        Tungod sa bag-ong mayoriya sa mga maghuhukom nga tinudlo ni Pres. Arroyo, ipatigbabaw sa labawng hukmanan ang legalidad sa paglaktaw sa Senado ug mahawanan nang agianan pag-usab sa batakang balaod human sa piniliay sa 2010.

                        -o0o-

            Laing hubad sa salida sa mga kongresista:  Way kapuslanan ug pag-usik-usik lang sa panahon ang ilang pagtukaw hangtod sa tungang gabii niadtong Martes kay mamakasyon na sila karong semanaha biniyaan ang resolusyon nga di kadis-og; inigbalik sa ilang sesyon pagpaminaw sa SONA ni Arroyo sunod buwan, mas mosaka nang hilanat sa pangandam alang sa lokal ug nasudnong piniliay sa Mayo sunod tuig; ug busa ang resolusyon sa constituent assembly lawalawaan na sa kalimot.

            May mahinungdanon hinuong butang nga di angayng mataligam-an sa mga hubad sa ibabaw:  Pulos sila giluwatan sa mga alyado ni Arroyo.  Nagsugod na ba silag distansiya sa gumagawas nga administrasyon?  O kabahin sila sa higanteng maniobra pagpakalma sa oposisyon, pagpakiyugpos sa katawhan, aron nga uwahi nang makabaraw sa tinuorayng laraw paglugway sa ilang pagpabilin sa gahom pinaagi sa pag-uswag sa piniliay?

                        -o0o-

            Ang kadalanan maoy tutokan sa pamunoang Arroyo samtang magbakasyon ang ilang mga alyado sa mosunod nga mga semana.  Kon way kisaw gawas sa naandang kahuot sa mga sakyanan, kon ang mga protesta nga ipahigayon salmotan og pila lang ka gatos, nga mas daghan pang mga polis nga magbantay nila, moabot sa dunggan ang ngisi sa Malakanyang nga moduso ug mopatulin sa cha-cha.

            Ang nabuak-buak nang Senado di makababag sa kahigwaos ni Arroyo pagpabilin sa palasyo lapas sa 2010.  Ang ilang mga itoy sa Korte Suprema bag-o pa kaayong natudlo aron nga mosuki sa ilang mga tinguha.  Ug ang gikapoy nang katawhan modawat ni bisan kinsay modaog kay wa may kalamboan nga natagamtaman ang ilang kinabuhi bisan kinsay nakatungtong sa gahom.

                        -o0o-

            Apan nagtuo ba gyod si Arroyo nga ang paghinan-aw lang sa katawhan sa tanan niyang pakauwaw naggumikan sa ilang kaburotng ug katalawan?  Nagdahom ba siya nga hangtod sa hangtod na lang ang ilang pagpakabuta-bungol sa tanan niyang pahimus sa katungdanan?

            Kon tungod sa kahubog sa gahom nakalimot na si Arroyo sa mga leksiyon sa kasaysayan nga iyang gitun-an ug gilubag pag-ayo, makapakugang nga pahinumdom ang mopapugwat niya—di niya mailad ang tanang katawhan sa tanang higayon.  Ug nianang higayona, uwahi nang tanan.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada of Leo Lastimosa for June 3, 2009

                LUGWAY SA CARP

 

            May sukaranan ang awhag sa mga obispo sa Simbahang Katoliko niawhag sa mga kongresista sa pagsagop sa balaodnon sa mga senador paglugway sa Comprehensive Agrarian Reform Program (Carp).  Aron nga mas paspas nga mapasar ang balaodnon nga motabang sa mga mag-uuma pag-angkon sa mga luna nga dugay na nilang gitikad.

            Kay samtang nalugwayan na tuod ang Carp, nawagtang ang labing mahinungdanon nga bahin sa balaod—ang probisyon nga nagtugot sa pinugsanay nga pagkuha sa luna gikan sa mga tag-iya nga mosukol ug mobabag sa programa.  Ang bugtong limitasyon mao nga kinahanglang bayran ang mga tag-iya sa makiangayon nga presyo sa ilang luna.

                        -o0o-

            Mabantang hinuon asa kapusta ang mga kongresista.  Sa gabii nga napasar na sa mga senador ang ilang bersiyon sa balaodnon, ang mga kongresista nituki sa balaodnon nga magpahigayon og constituent assembly nga maoy mopanday sa giawhag nga kausaban sa batakang balaod.

            Bisan nabuak-buak ang mga senador tungod sa kasong giatubang ni kanhi Senate president Manny Villar, ug bisan nilikoy kadiyot ang tulo nila ka sakop pag-usik-usik sa ilang panahon pagsusi sa sex video scandal nilang Dr. Hayden Kho ug Katrina Halili, napasar gihapon nila ang mahinungdanong balaodnon.  Sukwahi sa mga kongresista nga dugay nang gitakboyan sa makalilisang-apan-anugon-nga-di-makamatay nga kagaw sa way kinutoban nga paglikoy.

                        -o0o-

            Angayng panaminan sa kagamhanan ang kalamposan sa Gawad Kalinga (GK).  Kansang pangu, si Tony Meloto, nitug-an sa DYAB Abante Bisaya nga nagkadaghan na ang mga tag-iya og luna nga nihangop sa ilang kalihokan.  Kay nakaamgo na sila sa dakong kaayuhan sa paghatag sa ilang mga luna aron katukod og mga pinuy-anan alang sa labing kabos nilang kasilinganan.

            Kon matukoran gud og mga panimay sa GK ang usa ka luna, salamat sa tabang sa lokal ug nasudnong kagamhanan, matukoran dayon og kadalanan ug mataoran sa mga linya sa tubig ug kuryente.  Ang sangpotanan?  Mosaka pag-ayo ang presyo sa nahibilin nilang mga luna ug molambo pag-ayo ang bisan unsa  nilang mga patigayon.

                        -o0o-

            Kasagaran sa mga tag-iya sa mga luna nga supak sa Carp wa maggamit sa ilang luna.  Bisan nia na sila magpuyo sa mga dakbayan, di itahan ang pagpanag-iya sa ilang mga asyenda, nga kabugangan ray nakapahimus.

            Kon gitugyan pa unta sa mga mag-uuma, hagbay ra untang nagmalambuon ang mga umahan, nakadugang sa suplay sa pagkaon, gawas nga nakahatag og kasaligang panginabuhi sa mga mag-uuma sa ilang mga pamilya.  Laing hinungdan sa kapakyas sa Carp mao ang pagbudhi sa kagamhanan sa laing probisyon ini—ang paghatag og suporta pinaagi sa puhonan ug teknolohiya sa mga mag-uuma.  Kon ubos sa linugwayang Carp pasagdan lang gihapon ang mga mag-uuma padayon silang tukbon sa mga tigpatanto ug uban pang mapahimuslanon nga mga buaya.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com