Arangkada of Leo Lastimosa for June 22, 2009

                        HALAD SA PAGLAOM

 

            UP Cebu Grounds—Usa sa labing gidugokan sa Grand Halad sa Kapamilya mao ang mobile passporting sa Department of Foreign Affairs (DFA).  Niabot og 289 ang nanguha og machine readable passports, ang kasagaran nagpailis sa ilang karaan nga pasaporte, ang pipila nangaplay og pasaporte sa labing unang higayon.

            Hinaot nga ang kadaghan sa mga naglaraw nga mopanaw sa ubang kanasuran nagpasabot nga mas daghan na silag pundo nga ikalulinghayaw, o mas daghan nang nakamatngon sa kapuslanan sa pagsinati sa kultura ug kabilin sa ubang mga kalit.  Hinaot nga wa ni magpasabot nga mas daghan nang gustong mobiya sa nasud.  Nga mas daghan nang nangandam nang daan alang sa bisan unsang kahigayonan pagpangita og mas maayong ugma sa langyawng mga baybayon.

-o0o-

            Pipila sa mga aplikante sa pasaporte nga akong gikahinabi nitug-an nga maayong puy-an ang Pilipinas, labi na ang Sugbo, ug nga di ni nila ibaylo sa laing nasud o kaliwat.  Apan nawad-an na silag paglaom nga makahaw-as gikan sa kalisod nga ila karong nahimutangan.  Bisan ang mga dagko og kita nikumpisal nga nabalaka sila sa umaabot sa ilang mga anak.  Pagpanlangyaw na lay nahunahunaan nga paagi paghatag sa ilang mga bata og mas sanag nga ugma.

            Nabatyagan nila nga way mahimo ang katawhan pagbadlong sa nangalisbo nga mga pangurakot sa pamunoan ni Pres. Arroyo.  Wa sab silay salig ni bisan kinsang nangambisyon nga mopuli ni Arroyo.

-o0o-

            Ang tulukibon nga mga implikasyon sa kadaghan sa nanguha og pasaporte wa hinuon makaiban sa kinatibuk-an nga mensahe sa pagtinabangay, pag-inunongay ug paghiusa sa mga nisalmot sa bag-o lang gitak-opan nga Grand Halad sa Kapamilya dinhi.

Ang naglingiting nga kainit nga giputol sa kusog nga bundak sa uwan human sa paniudto sa wa pa pulihi sa lain na sang hugna sa naglingiting nga kainit wa makahudlat sa talagsaong katilingban nga gisakpan sa katawhan nga determinadong nitanyag sa way kinutoban nga pagtabang ug sa katawhan nga mahinangpon ug tiunay nga mapasalamaton sa tanang nadawat nilang gasa—bisan unsa kagamay ug kalumalabay.

-o0o-

            Niang subay sa mga naalagaran:  Optical-217; PAF Dental-286; Cebu City Health Dental Van-144; Perpetual Succor Hospital-180; Chong Hua Hospital-53; Reactive X-ray-53; Paramedical School-43; Pagibig-46; SSS-103; Philhealth-67; LTO-35; NSO-446; Legal-35; ug Cebu City Veterinary Services-455 ka iro ug iring.

            Ang kinabag-an nipahimus sa libreng konsultasyon ug tambal.  Daghang salamat sa boluntaryong mga doktor ug nurses ug sa mga tambal nga hinabang sa Bantay Bata 163 ug ubang manggihatagong mga kapamilya.  Lingaw sang mga nanambong sa pasundayag sa Dancesport Team sa Barangay Apas sa buntag ug sa konsiyerto sa labing inilang mga banda sa Sugbo pagtuang sa uwan sa hapon.  Nga mahimo sang hubaron nga timaan sa paglaom o pag-ikyas sa kalisod.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada of Leo Lastimosa for June 21, 2009

                        GIYA SA HALAD

 

            Kon makasuroy ka sa UP College Cebu Grounds sa Lahug, Dakbayan sa Sugbo karong adlawa, ayaw og kahibung sa baha sa katawhan nga mosugat nimo—kabahin sila sa dakong piyesta sa pangalagad nga sa makausa pa magpasundayag sa di hitupngan ug panaghiusa ug pagtinabangay sa mga Sugbuanon.  Aron di ka masaag niang pipila lang sa labing dagko ug libreng mga pangalagad nga imong mapahimuslan:

·        Libreng tambal gikan sa Bantay Bata 163, Cebu Eumed Pharmacy ug ubang manggihatagon nga mga kapamilya;

·        200 ka libreng CBS (capillary blood sugar), 100 ka urinalysis ug 100 ka bloodtyping sa Perpetual Succor Hospital;

·        100 ka libreng X-ray ug 100 ka urinalysis sa Hi-Precision Diagnostic;

·        100 ka libreng X-ray sa Reactive X-ray and Laboratories; ug

·        200 ka libreng CBC (complete blood count) sa Chong Hua Hospital.

-o0o-

            Usa sa labing manggihatagon nga mga boluntaryo sa Grand Halad sa Kapamilya mao si Dr. Christine Fernandez, nga gawas nga makita sa Kapamilya Winner Ka! sa ABS-CBN mao say nagduma sa Fernandez Eye Clinic sa Gaisano Mactan Island Mall.  Si Christine maoy mangunay paghimo og libreng eye checkup ug, uban sa iyang mga ginikanan, manghatag pa gyod og 200 ka reading eyeglasses.

            Wa say tihik-tihik ang pangalagad ni Cebu City Veterinarian, Dr. Alice Utlang: Libreng kapon, bakuna, purga, bitamina ug shampoo alang sa mga iro ug iring.  Labaw pang buhong ang gitanyag sa CSCST Extension Services pinaagi ni Dr. Greg Gamboa:  Pagtudlo og pito ka teknolohiya sa pag-andam, pagpreserbar ug pagluto og mga pagkaon.

-o0o-

            Nangu sa one-stop-shop sa pangalagad sa mga buhatan sa kagamhanan mao ang DFA uban ang ilang mobile passporting; LTO uban ang ilang E-Patrol nga mohikay sa mga lisensiya sa mga drayber ug mo-seminar pa gyod sa mga nakalapas sa mga lagda sa trapiko aron mauli ang ilang mga lisensiya; ug ang Pagibig-Mandaue nga mohatag og seminar alang sa housing loan applicants.

            Apil sab sa Halad ang NSO, SSS, Philhealth ug NBI.  Si Bise Mayor Thelma Jordan mangu sa daycare workers sa Liloan pagbasa og mga sugilanon ug pakigduwa sa mga bata.  Samtang magpakaon og champorado ang Bantay Bata 163 sa ilang mga anak, ang mga ginikanan makapahimus sa libreng serbisyo ug notaryo sa mga sakop sa IBP ug YLAC.

-o0o-

            Apan ang labing makahuloganon nga bahin sa Grand Halad sa Kapamilya karong buwana mao ang panag-abot sa mga hinabang gikan sa labing gamhanang mga opisyal sa kagamhanan ngadto sa labing kasarangan nga mga sakop sa katilingban.

Ang mga tolda, lamesa, lingkoranan, sound system ug megaphones pulos pinahuwaman sa lokal nga mga opisyal ug matinabangong mga magpapatigayon.  Samtang ang mga pangalagad gitanyag sa mga kapamilya nga way katigayonan apan adunahan sa kamanggiluy-on ug pagpakabana.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada of Leo Lastimosa for June 20, 2009

                        BAG-ONG MEDIA

 

            Pila ka tuig gikan karon, mahimo lahi na ang paagi sa katawhan pagkuha sa mga balita.  Mahimong di na sila matagbaw nga maminaw lang sa radyo, magtan-aw lang sa telebisyon, o magbasa lang sa mga pamantalaan.  Nabatyagan na ni sa tradisyonal nga media sa Estados Unidos ug ubang malambuong kanasuran, nga hapit tanang molupyo makapahimus na sa Internet.

            Ang ilang mga konsumidor sa media nakakita nag mas sayon ug paspas nga mga paagi pagkuha sa mga balita ug ubang kasayuran pinaagi sa Internet.  Maong dungan sa pagsulbong sa trapiko sa net, nitidlom ang kita sa ilang radyo ug telebisyon.  Napurdoy ang labing dagko nilang mga pamantalaan.  Ang mga gagmay hagbay rang nalukapa.

-o0o-

            Wa pa na mahitabo dinhi sa ato.  Diin 14% ra sa populasyon ang makagamit sa internet.  Tungod ni sa kakabos sa kinabag-an sa mga molupyo, sa kamahal pa sa personal computers ug internet access ug kabiya pa sa atong mga teknolohiya.  Apan di makapangiyugpos ang mga sakop sa media dinhi sa ato.  Ang nag-ung-ong nga higanteng kausaban di na kapugngan.

            Moabot sang higayon dinhi sa ato nga ang mga balita, inay tultulon matag alas-7 sa buntag sa lokal nga radyo o alas-6:30 sa gabii sa nasudnong telebisyon, kuhaon na sa mga konsumidor bisan unsang orasa gikan sa bisan asang bahin sa kalibotan pinaagi sa podcast o sa archive sa audio ug video streams.

-o0o-

            Ang podcasts ug streaming sa radyo ug telebisyon ug ang websites sa mga pamantalaan maoy labing karaang mga paagi sa pagbalita sa internet.  Ang mas bag-ong mga paagi hingpit nang nilaktaw sa tradisyonal nga media.  Pananglitan, ang kaguliyang sa Iran karong bag-o wa makuha sa CNN kondili sa Twitter.

            Labihan kamapuslanon ang Twitter pagsubay sa mga panghitabo sa Teheran nga si US President Barack Obama nihangyo sa Twitter paglangay sa ilang maintenance hangtod maklaro na unsay nahitabo sa mga protesta batok sa giingong lapad nga tikas sa piniliay sa Iran.  Ang Google ug Facebook niapas pinaagi sa pagdalidali paghubad sa ilang sites ngadto sa Persian.

-o0o-

            Apan bisan unsa pay paagi sa pagbalita, nagpabilin nga labing mahinungdanon ang unod sa mga balita.  Ang paghipos sa labing kasaligan ug mapuslanong mga kasayuran, ang pagsuwat ug pagsibya nila sa labing tin-aw ug makiangayong paagi ug ang pagpaabot nila ngadto sa labing daghan ug labing nagkinahanglan nga bahin sa populasyon.

            Mao nay pangahasan namo pagtubag sa newswriting seminar-workshop karong ala-1 sa hapon sa STC Auditorium sa Gen. maxilom Ave. sa Dakbayan sa Sugbo.  Kabahin na sa tibuok buwang pagtimaan sa ika-14 nga sumad sa DYAB Abante Bisaya.  Manambong ang gatosan ka mga tinun-an ug umaabot nga mga magsisibya.  Aron di mabiya sa panahon, gi-post sab ni nako sa Facebook.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada of Leo Lastimosa for June 19, 2009

                   TAKDANAY SA TABANG

 

          Mas piskay nang akong panglawas human sa ikaduhang adlaw sa akong self-quaratine.  Pagmata nako ganinang buntag, nagsusi dayon ko sa akong asawa, ug nag-text dayon sa akong mga kauban sa trabaho, kon wa pa ba sila labdi og ulo.  Kay mao man ni sinugdanan sa akong pagkaluya.  Maayo na lang nga wa sila matakdi.  Wa pa.

          Kay gibanabanang pito pa man ka adlaw una mopakita og tilimad-on ang kagaw, magpadayon ko pagpaniid sa kahimtang sa ilang panglawas sa mosunod nga mga adlaw.  Apan mosuway na ko paglighot og trabaho.  Kay kon ang akong asawa maoy pabut-on, sunod buwan pa ko niya pabalikon sa sibyaanan.

-o0o-

          Haskang daghanang nahasol sa akong pagpangahas pagsibya gikan sa akong pinuy-anan sa niaging duha ka adlaw sa tulomanong "Arangkada" sa DYAB Abante Bisaya.  Ang mga tigpaminaw nga wa kabantay diin ko gikan, nangreklamo sa pipila ka bahin sa sibya nga niawop o nagbalikbalik ang akong tingog.

          Maong giduaw ko sa taga Smart Bro sa akong bay gahapon (tuohi, nanghunaw kog sabon ug nikanta og "Happy Birthday" kaduha sa wa pa ko mangabli sa pultahan).  Wa silay nakitang depekto sa akong koneksiyon.  Di pa gyod diay kasaligan sa lahutay nga pagsibya ang Internet—mahimong niawop ang koneksiyon sa akong bay o sa sibyaanan, o limitado pa gyong teknolohiya sa Skype.

-o0o-

          Sa duha ka adlaw nakong pagkatanggong sa bay, mas nabantang nako ang baha sa kamanggihatagon sa mga Sugbuanon aron, sa makausa pa, mapuno na sab sa libreng mga pangalagad ang umaabot namong "Grand Halad sa Kapamilya" karong Dominggo, Hunyo 21, sa UP College Cebu Grounds sa Lahug, Dakbayan sa Sugbo.

          Ang gamitoy namong gahin alang sa kalihokan napilu-pilo sa makadaghan ug nahimong higanteng bawod sa panaghiusa ug pagtinabangay sa mga Sugbuanon, kasagaran nila mga gagmay nga utro sang tabanganan, nga wa managana pagpaambit sa ilang panahon, katakos ug katigayonan aron makaatiman sa labing masakiton, labing gigutom ug labing huyang.

-o0o-

          Daghang salamat sa lokal nga mga opisyal nga nagpahuwam sa ilang mga tolda, mga lingkoranan ug mga lamesa.  Daghang salamat sa mga buhatan sa kagamhanan ug pribadong sektor nga mosakripisyo sa ilang Dominggo aron pag-alagad.  Labaw sa tanan, daghang salamat sa kasarangang mga Sugbuanon nga nitanyag pagtagbaw sa bisan unsa na lang panginahanglan nga ilang mahunahunaan sa kaliboan nga manambong sa Halad.

          Kasagaran sa mga boluntaryo magbawon—timaan sa katiunay sa ilang pagtabang.  Dakog matampo sa Halad kon mosuroy ka sa UP karong Dominggo.  Mahimong magda og usa ka putos nga pan, o usa ka botelyang tubig, o usa ka tableta alang sa bata ug hamtong nga mga pasyente.  Mahimo ganing mopikpik lang sa ilang abaga, uban ang tam-is nga pahiyom, pagdasig nila pagsungasong sa mosunod pang mga adlaw sa mga pagsuway sa katimawa.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada of Leo Lastimosa for June 18, 2009

                   TANGGONG SA HILANAT

 

          Pag-abot nako sa bay gikan sa trabaho niadtong Martes sa gabii, morang tubig nga nagtulo ang akong sip-on, labad ang akong ulo ug duna koy gamayng hilanat.  Gipahibawo nakong akong asawa nga mag-self quarantine ko.  Nga lisod himuon kay labihang gamitoya ra man sa among bay.

          Nisugyot kong adto matug sa pikas lawak.  Kay bisan napuno sa iyang mga libro ug PC may gamay pang luna nga kabukharan sa sofa bed.  Gihakot na nakong tanang gikinahanglan aron makatug kog sayo.  Sama sa naandan, akong asawa maoy natuman.  Gipakatug ko niya sa among lawak.  Wa siya mahadlok nga magtapad mig higda.  Tinuod gyod diay ning gugmaha.  Gipasul-ob hinuon ko niyag surgical mask.

-o0o-

          Kon wa pa kang kasul-ob og mask, ayaw na lag suway.  Mabatyagan nimong kainit ug kasubsob sa imong ginhawa.  Kon tinuod nga nagda na kag kagaw, mabalik ra sang kagaw nimog ginhawa.  Nakabasa sab ko sa pasidaan sa usa ka eksperto nga ang mask mahimong makapasamot inay makapanalipod sa nagsul-ob gikan sa kagaw sa hilanat.

          Apan wa na lang ko magsaba.  Labihan nako kamapasalamaton nga, bisan sa kalibotanong kahadlok sa Influenza A(H1N1) virus, nakapahuway gihapon sa akong naandang higdaanan.  Gawas pa, ako may nagda sa kagaw.  Akong asawa maoy doktora.  Wa ko sa posisyon sa pagprotesta.

-o0o-

          Human sa usa ka adlaw nakong kasinatian sa home quarantine, makasulti ko nimo nga nagdamgo lang sa iyang kakanahan si Health Secretary Francisco Duque III sa iyang pagtuo nga hingpit nga mahimuwag ang pasyente gikan sa ubang mga sakop sa iyang pamilya.

          Usa ray among pansayan.  Ang among kusina sumpay ra sa among kan-anan.  Inig atsi nako sa usa ka bahin, maigking intawon ang akong asawa bisan didto siya sa pikay tumoy sa bay nahimutang.  Mao ni ang among bay bisan pulos dunay trabaho.  Unsa na kaha intawon ang mga pamilya nga way klarong panginabuhi?

-o0o-

          Nakapabakuna ko batok sa hilanat sayo ning tuiga.  Sa ato pa, kining kagaw nga nitakboy nako di ni ang kasarangang kagaw nga nagsauy-saoy na sa niagi pang tuig.  Wa sab koy nahinumdoman nga akong gikahimamat nga mao pay pag-abot gikan sa mga nasud nga natakdan na sa A(H1N1).

          Mas dako ang kahigayonan nga giatake na sab kog sinusitis.  Tungod sa pagsige nakog baktas sa abog ug aso kaayong Cebu North Road matag buntag ug gabii.  Ug sa gitumbok sa akong asawa nga pila ra ka takna nakong kinatulgan.  Di na ko batan-on, nipahinumdom siya, busa kinahanglan na kong matug sa palis.  Nga di mahimo tungod sa akong trabaho.  Apan samtang nia ko sa bay, iyang mga lagda maoy matuman.  Maong kinahanglan kong manghunaw ug mokanta og duha ka "Happy Birthday" matag katloan ka gutlo.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada of Leo Lastimosa for June 17, 2009

                        ATONG HALAD

 

            Bisan unsa nato kakabos, bisan unsa nato kagamay, duna tay matabang, duna tay matampo.  Way hinabang nga labihang gamaya, way tampo nga labihang diyutaya.  Kon kitang tanan magtinabangay, mas daghan ang mga balatian ang atong mahupay, mas daghan ang mga kinabuhi ang atong mahikap.

            Ang talagsaong kahigayonan sa pagtabang mahitabo karong Dominggo, Hunyo 21, atol sa Grand Halad sa Kapamilya sa UP Cebu Grounds sa Lahug, Dakbayan sa Sugbo.  Ang "Halad" nahimo nang institusyon sa pag-alagad, nga gihimo na karon sa nagkalainlaing mga dakbayan ug kalungsoran sa Tungatungang Kabisay-an.  Nahimo na ning tinuoray nga taytayan tali sa mga tabanganan ug sa mga may katakos sa pagtabang.

                        -o0o-

            Atol sa Kumbira sa Kapamilya niadtong Sabado, kanus-a nagtapok sa ABS-CBN TV Barn ang suking mga tigpaminaw pagtimaan sa ika-14 nga sumad sa DYAB Abante Bisaya, nitambong ang upat ka gagmayng mga bata nga gibiyaan sa ilang amahan.  Wa silang katungha, way tarung pagkaon ug nangasakit kay masakiton ang ilang inahan ug wa nang kaatiman nila.

            Pagkakita sa katapad nga mga tigpaminaw nga wa silay bawon, usa nila nihatag puso, lain nihatag og tibuok manok, may usa sang nihatag og bolabola, ug may lain pa gyong nihatag og utan.  Ang kamaguwangan nikaon lang dihang nakakaon nang iyang mga manghod ug nananghid nga puston ang sobrang pagkaon alang sa laing duha niya ka manghod nga nahibilin sa ilang barungbarung sa Banilad, Mandaue.

                        -o0o-

            Kon usa lang tingali ang nitabang, di gyod siyang kapakaon sa tanang mga bata.  Apan kay daghan man silang nagtampu-tampo, naapod gyod ug nasobra pa.  Kining bililhong pagtulon-an maoy angayng mobugkos natong mga gagmay.

            Di mga milyonaryo ug mga dagkong tawo ray makatabang.  Di ang way kinutoban nga katigayonan lang ang makahaw-as gikan sa kalisod.  Bisan ang labing gagmay nga mga sakop sa katilingban, kon makaamgo lang sa dakong gahom sa pagkuptanay, mas makabaswat sa mas daghan gikan sa katimawa.

                        -o0o-

            Daghang salamat sa nipadayag na sa ilang tinguha pagtabang—si Tiago nga manudlo unsaon pagtupi, si Dr. Christine nga gawas nga mosusi sa mga mata manghatag pa gyod og 200 ka reading eyeglasses, ang Lexmark nga mopagamit og printers, ang CGS printers nga moprinta sa prescription pads, ang UV ug UC nga mopada sa ilang tinun-ang nurses, ang DFA nga mohimog mobile passporting, ang CSCST Main Campus nga mag-livelihood skills training, si Ethel nga mamutang og anti-virus software sa personal computers, si Jeffrey nga moayo og cellphones ug sa Munisipyo sa Liloan nga manghatag og food packs alang sa mga boluntaryo.

            Kon gusto ka sang motabang, palihug tawga mi sa 4221953, o i-text sa 09228227133, o i-email ko.  Sa atong tinuoray ug way kinutoban nga pagtabang, kita ang labing matabangan.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada of Leo Lastimosa for June 16, 2009

                        H1N1 UG DENGUE

 

            Haskang sayona rang likayan sa Influenza A (H1N1) virus kon sundon lang ang mosunod nga mga tambag:

·        Panabon og tissue paper sa imong baba ug ilong kon moubo o moatsi, ilabay ang papel sa basurahan human gamita;

·        Panghunaw sa mga kamot ginamit ang tubig ug sabon, labi na human sa pag-ubo o pag-atsi, epektibo sang alcohol nga ihugas sa kamot;

·        Likayi ang paghikap sa imong baba, ilong ug mata aron nga di matakdan sa kagaw; ug

·        Puyo sa bay kon hilantan, ubhon ug sip-unon ug ayaw una paduol sa ubang mga sakop sa pamilya aron nga di sila nimo matakdan.

                        -o0o-

            Apan bisan unsa pa kamabinantayon, wa kay mahimo sa pagpanalipod sa imong kaugalingon gikan sa ubang mga tawo nga di sama kamabinantayon nga imong ikasugat sadan, ikatapad sa mga sakyanan, ikaduol sa tulonghaan o shopping mall o simbahan, ug ikadungan sa elevators ug mga buhatan.

            Kon imong badlungon ang matag moubo ug moatsi nga di manabon di maihap sa tudlo ang imong ikaaway.  Kon ikaw say molikay, malangay ug mahasol pag-ayo sa pag-atras-abante ug paglikuliko gawas nga mahimong nalagsikan na sa kagaw sa di pang kapalayo.  Sa pagtapos sa adlaw, mahiagom ka sa tensiyon.  Nga makapahuyang sa imong panagang sa lawas.  Nga maoy ampaw sa kagaw sa hilanat ug ubang mga sakit.

                        -o0o-

            Bahala na kon nikatap nang kagaw sa Nueva Ecija, Bulacan, Zambales ug bisan dinhi sa Sugbo ug Bohol, gipasaligan tang Health Secretary Francisco Duque III nga huyang rang kagaw nga nisud sa Pilipinas.  Nga kasarangan rang hilanat ang motakboy nato.  Ug nga di na gani ta kinahanglang magpa-ospital.

            Apan kay wa may bisan usa nga makaseguro, bisan si Duque, nga huyang ang tanang kagaw nga motakboy nato kinahanglan ta nga manghunaw, kinahanglan tang manabon sa atong baba ug ilong kon moubo ug moatsi ug kinahanglan ta nga magpatan-aw sa tambalanan sa di pa magluklok sa atong mga pinuy-anan buwag sa ubang mga sakop sa atong pamilya.

                        -o0o-

            Gigamit sa DOH ang dengue pagpasabot nato nga di ang A (H1N1) ang labing kahadlokan nga sakit karon.  Unsa may ilang gihimo batok sa dengue?  Bisan kon ang ilang nasudnong epidemiologist, si Dr. Eric Tayag, kaniadto rang nipasidaan nga ang labing epektibong panagang sa dengue mao ang pagpanlimpiyo sa palibot kay ang fogging gawas nga di makapatay sa mga lamok makadaot pa gyod sa mga molupyo, ang DOH wa kabaraw sa lokal nga mga opisyal nga nakahukom nga mas dako ang komisyon sa mga kemikal kay sa mga silhig.

            Inay edukahon ang mga politiko, ang DOH nisipsip nila.  Di kahibudngan.  Kay ang ilang pangu inay motinuod pagpanalipod sa katawhan nikabayo na man hinuon sa sakit aron pagpalambo sa iyang pamolitika.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada of Leo Lastimosa for June 15, 2009

                        LIKOY NI DUQUE

 

            Wa pa gani mapatuman, giusab nang lagda sa mga tulonghaan nga may mga tinun-an nga matino nga natakdan sa Influenza A (H1N1) virus.  Inay suspensuhon dayon ang klase, nga mao ang orihinal nga lagda, susihon una kon mapugngan bang pagkatap sa kagaw sa way pagbalda sa klase sa mga tinun-an.  Gikabalak-an nga di makaklase hangtod sa kataposan ning tuiga kon huwaton una nga makontrolar ang hilanat.

            Ipahibawo karong adlawa sa Department of Health (DOH) ug Departamento sa Edukasyon (DepEd) ang hingpit nga detalye sa bag-ong mga lagda.  Agad ni sa kauyonan sa duha ka buhatan nga di kinahanglang dad-on sa tambalanan ang tanang mga biktima sa bag-ong kagaw sa hilanat.

-o0o-

            Ang bag-ong lagda may gamayng kalainan sa baruganan ni Health Secretary Francisco Duque III.  Kinsa niinsistir nga huyang kaayong kagaw nga di na kinahanglang isud sa ospital ang mga pasyente, kay mahimo rang tambalan sud sa ilang mga pinuy-anan, ug di angayng subayon pa kinsay mga nakaduol sa natakdan sa kagaw.

            Ubos sa bag-ong lagda, ang mga matakdan sa A (H1N1) nga di magluya ug dali rang maulian sa kabaskog mahimo rang tambalan sa ilang mga kabanay sud sa bay.  Kadto rang mga tiguwang, o mga babayeng nagsabak nga may kakulian sa panglawas, o ang mga may TB, depekto sa kasingkasing ug ubang mga sakit ang tambalan sa mga ospital.

-o0o-

            Maayo na lang nga natul-id dayong baruganan ni Duque.  Kay ang iyang iresponsableng pagdeklarar nga angayng isipon ang A (H1N1) nga kasarangang hilanat, nakaaghat sa mga tambalanan sa pagtambag sa gihilantan nga mga pasyente sa pagpauli ug pagpahuway lang sa ilang mga pinuy-anan.

            Tungod sa pasidaan nga mahimong mokatap ug makamatay og daghan ang kagaw kon may matsambahan nga mga pasyente nga kumpiyansang makighuguy-hugoy sa kasilinganan, nidalidali pagpasidaan si Duque sa mga tambalanan nga supak sa balaod ang pagbalibad sa mga pasyente nga gihilantan.

-o0o-

            Sa akong pagsuwat ini, ang natino nga mga kaso sa A (H1N1) sa Pilipinas niabot nag 147 tungod sa napuno nga 36 ka bag-ong mga kaso.  Nisamot pagsutoy ang Pilipinas sa listahan nga maoy labing daghan og kaso sa tibuok habagatan silangang Asya.  Ug, nakatag-an ka, nilikoy na sab si Duque.

            Inay susihon nganong paspas ang pagkatap sa kagaw sa Pilipinas, si Duque nanghunaw dayon pinaagi sa pag-ingon nga tungod ni sa agresibo nga contact tracing nga gihimo sa iyang buahatan.  Mao bay ipasabot ni Duque nga nagpabaya ang silingan natong mga nasud nga mas gamay ang mga kaso ug mas hinay ang pagkatap sa kagaw?  Kanus-a man makaamgo si Duque nga ang iyang gimbuhaton mao ang pagpanalipod sa kahimsog sa katawhan pinaagi sa matinud-anong pagsagang sa kagaw?  Ug di ang pagpahiyos sa suliran aron pagpalambo sa iyang kahigayonan nga masenador?  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada of Leo Lastimosa for June 14, 2009

                PURTING KUMBIRAHA

 

            ABS-CBN TV Barn—Yano rang sinugdanan sa Kumbira sa Kapamilya.  Ganahan ming modapit sa among mga tigpaminaw sa makabuhong nga piging.  Apan maglisod mi pagpatin-aw sa management sa ABS-CBN sa dakong gasto pagpakaon sa tanang mga tigpaminaw nga makahigayon pagtambong.

            Maong uban sa dakong kaikog ug panagana gihangyo namong mga tigpaminaw pagda sa ilang kaugalingong bawon.  Sa unang kumbira wa mi klarong venue.  Kay wa mi bisan gamay na lang kasayuran pilay motambong.  Nagbutang mig hinuwaman nga duha ka tolda sa tugkaran sa ABS-CBN Broadcast Complex.  Dihang niawas ang gidaghanon sa mga nagpakita, nangisog na mig hangyo nga dinhi sa mas hayahay nga barn ipahigayon ang kumbira matag Hunyo ug Disyembre.

-o0o-

            Hangtod karon maglisod kog pasabot nganong patugatuga mig pasiugdag kumbira apan di among gasto.  Apan alang sa gatosan ka mga tigpaminaw nga nagbalikbalik pagtambong sa kumbira kaduha matag tuig, way katin-awan nga gikinahanglan.  Mahinangpon silang nagda og pagkaon, nakighimamat sa mga tagduma sa ilang kinaham nga mga tulomanon, nakig-ila-ila sa ubang mga tigpaminaw ug nakigsawo og paniudto samtang nanan-aw sa mga kalingawan.

            Sa niaging duha ka kumbira, napugos ang DYAB anchors pagkanta.  Karong kumbiraha, naghisgot silang manayaw.  Maong sa di pa mi mahinayak, ug sa di pa kamatngon ang mga tigpaminaw nga kutob ra mi sa pagbalita ug pagkomentaryo, nangita mig bag-ong ikadalit.  Gawas sa pagpangluto ni Edison delos Angeles uban sa iyang inahan ug iyaan sa ABS-CBN Backyard Garden.

-o0o-

            Kapamilya Bazaar ang among nahunahunaan.  Gihangyo namo ang tanang nagduma og mga tulomanon sa DYAB Abante Bisaya, DYLS Lingaw Sobra, TV Patrol Central Visayas, Maayong Buntag Kapamilya, Kapamilya Winner Ka ug Mag-TV Na sa pagpanghatag sa ilang mga sinina, libro ug ubang kabtangan, aron among ibaligya sa mga tigpaminaw sa labing ubos nga presyo ug ang tanang halin ihatag sa makaluluoyng mga pasyente sa Tabang Patrol.

            Gigilokan ming nangandam sa bazaar.  May mamalit kaha sa among mga butang?  Di kaha nga mahugno lang ang labing tabanganang mga kapamilya kon kami ra say ganahang mamalit sa among baligya?

-o0o-

            Ang tinuod nga paghatag, gitudloan ta sa atong katiguwangan, mao ang paghatag hangtod nga sakitan ka.  Ang among mga gipamaligya—bisan ang mga wa na namo gamita—nahimo nang kabahin sa among kinabuhi.  Mahimong di silang kapuslan sa mga masakiton ug ubang nagkalisudlisod nga nidangop sa Tabang Patrol matag hapon.  Apan kon mahalin, dakong kasayon ang mahatag sa kantidad nga matigom.

            Nakugang ko sa kadaghan sa mga nagpunsisok sa ABS-CBN lobby nga gihimoan sa bazaar.  Kahilakon ko dihang nahalin sa subasta ang una ug bugtong vest nga gihatag sa ABS-CBN nako 14 ka tuig nang nilabay og P7,000.  Sa akong pagsuwat ini, gipahibawo ni Atty. Ina Asirit, ang tagduma sa bazaar, nga niabot nag P39,681 ang among halin.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada of Leo Lastimosa for June 13, 2009

                        DYAB 14 NA!

 

            Dihang nagsugod mig sibya sa DYAB Abante Bisaya 14 ka tuig ang nilabay, wa pa mi internet.  Makinilya pay among gigamit pagsuwat sa among mga balita.  Duna na hinuoy word processors.  Kinahanglang i-printa ang among scripts aron mabasa sa anchor.  Wa pa gani mi email.  Tinuod pa gyong notebooks ang among bawon, di sama karon nga mailok nang netbooks.

            Wa pa say cell phones.  Ang labing gisaligang mga paagi sa komunikasyon mao ang telepono (landline) ug VHF (very high frequency) ug UHF (ultra high frequency) handheld radio.  Klaro pa hinuon ang signals sa among mga radyo kay pipila pa lang ang tag-as nga buildings sa Sugbo niadtong higayona.

                        -o0o-

            Wa na kong kahinumdom unsay akong gituki sa unang adlaw sa akong tulomanong "Arangkada" sa DYAB niadtong Hunyo 12, 1995.  Ang ako rang mahinumdoman nga naghangos ko pag-ayo og pinaabot kanus-a mag-alas-otso, kanus-a mopuli na silang Dante Luzon ug Bingo Gonzalez sa ilang tulomanong "Bing & Dans."

            Di gani unta akoy moda sa "Arangkada."  Si Nanding "Andoy Pordoy" Celeste maoy gikuha nga main personality sa DYAB sa bise presidente sa ABS-CBN nga si anhing Danny Bernardo.  Apan kay wa man mahinayon, ug kay wa man sab mobiya dayon si Edgar Gutierrez sa DYRF, napugos sila (sa laing pagkasulti, wa nay laing napili) pagpalingkod nako sa buntag ug gabii.

                        -o0o-

            Apan salamat sa internet, akong nahibaw-an nga ang labing ubos nga temperatura sa unang adlaw sa pagsibya sa DYAB 26 degrees Celsius (alas-9 sa buntag) ug ang labing taas 31 degrees Celsius (alas-2 sa hapon).  Labing bunok sa uwan niadtong adlawa, gikan sa alas-8 ngadto sa alas-10 sa buntag ug may pagpanugdog ug pagpangilat sa alas-dos ngadto sa alas-tres sa hapon.  Ang tibuok adlaw gihabolan og baga nga dag-om.

            Nisidlak ang adlaw dihang nakabuylo na ang sign on program sa DYAB ("A Song of Prototaloy" ni anhing Yoyo Mirafuentes) sa alas-5:23 sa buntag ug nisawop sa alas-6:06 sa gabii.  Ang hayag sa unang adlaw sa among sibya nilungtad og 12 ka takna ug 43 ka gutlo.

                        -o0o-

            Nakuha ni nako gikan sa wolframalpha.com, di sa bantogang search engine Google, nga nangangkon nga maoy labing unang lakang paghimo sa tanang kasayuran sa kalibotan nga "computable."  (Apan natultolan nakong wolfram, kay kaingon nakog "wofram," pinaagi sa Google, di sa Yahoo ni sa Bing sa Microsoft.

            Ang among unang sibya sa DYAB nahitabo 13 ka tuig, 11 ka buwan ug 30 ka adlaw ang nilabay.  O 730 ka semana ug upat ka adlaw ang nilabay.  O 5,114 ka adlaw ang nilabay.  Sa laktod, 14 ka tuig ang nilabay.  Ang among unang sibya nahimo sa ika-163 nga adlaw, o ika-24 nga semana, sa tuig 1995.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada of Leo Lastimosa for June 12, 2009

                        LIBOG SA BASURA

 

            Ang pagbuwag sa mga basura—paglahi sa malata gikan sa di malata nga mga biya—sayon rang sultihon.  Apan labihang lisora nga himuon.  Dali ra ang pagbutang og duha ka basurahan.  Mas tungason ang pagpili asa ilabay ang unsang basura.

            Nasinati ni nako sa usa ka dakong tindahan sa Sugbo.  Ilabay na untang basiyo nakong botelya sa tubig apan naglibog ko asang basurahana.  Wa katabang sa akong kawsa nga di lang duha kon dili upat ka basurahan ang kapilian ug labihang hanapa sa marka alang sa di na kaayo tin-aw nakong mga mata.  Nagpataka na lang kog labay sa botelya dayong duko ug panghinaot nga way nakakita.

                        -o0o-

            Paglusad sa Kapamilya Backyard Gardening Project, kanus-a nakat-onan nako nga makapatambok diay sa mga tanom ang malata nga mga basura, gilain na nako ang panit sa mga prutas, mga bukog ug mga mumho gikan sa mga papel, mga lata ug mga plastik.  Nga nakasulbad dayon sa kabaho ug sa kanunayng pagkapuno sa among basurahan.

            Ug nakapatumaw sa lain nakong gimbuhaton—kinahanglang dad-on matag adlaw ang malata nga mga basura gikan sa akong pinuy-anan sa Pagsabungan ngadto sa gialagaran nga sibyaanan sa Jagobiao, diin nahimutang ang among garden.  Salamat sa akong pangedaron, kasagaran nalimtan kay sa nahinumdoman ang iglalabay nga basura.  Akong asawa maoy makasulti ninyo sa kadako sa kalainan sa pagsulti ug sa paghimo.

                        -o0o-

            Ang Google, usa sa labing malampusong kompaniya sa internet, nakakita og sulbad sa kalisod sa garbage segregation.  Gitangtang nila ang mga basurahan sa matag lamesa sa ilang mga kawani ug gipulihan og usa ka dakong basurahan sa tumoy sa buhatan.  Matag higayon nga dunay iglalabay, ang mga kawani napugos pagbiya sa ilang mga lamesa ug pagpaingon sa basurahan.  Kasinatian sa Google nagpakita nga samtang maglakaw ang ilang mga kawani makaangkon og kahigayonan paghunahuna asa ang labing tukma nga basurahan alang sa ilang gibitbit nga biya.

            Wa man gud ta maanad pagbuwag sa basura.  Maong nagkinahanglan tag panahon pagkat-on sa bag-ong paagi.  Hinaot nga may pailob ta pagpanalipod sa kalikopan.

                        -o0o-

            Maong nakasabot ko sa pagkisikisi ni Bise Mayor Carlo Fortuna sa Mandaue sa pagpatak-op ni Mayor Jonas Cortes sa basurahan sa Umapad ug pagpakuha sa mga basurahan sa dagkong kadalanan.  Lisod tinuod kon pakalitan ang mga tawo pag-usab sa ilang naandan.

            Apan wa pakaliti ang mga Mandauehanon.  Si Fortuna ug iyang pinangga nga mayor, si Teddy Ouano, ang nagsugod sa segregation.  Nga gihimong panagang apan wa mapatuman sa pagpamalit sa mahalong mga basurahan ug pagtukod og billboards sa dagway ni Ouano.  Igo lang napanunod ni Cortes ang mga basurahan way labot ang billboards.  Naabtan og duha ka tuig si Cortes pagtul-id sa kahiwian.  Apan mao nay giingon nga. "better late than later."  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada of Leo Lastimosa for June 11, 2009

                        SWITIK NI DUQUE

 

            Talagsaon ang nahunahunaan ni Health Secretary Francisco Duque III pag-iban sa kahadlok sa katawhan sa Influenza A (H1N1) virus:  Higpitan ang kasayuran nga ihatag ngadto nila.  Inay dugangan ang pagpasabot nga ang kagaw di angayng makapa-inutil sa ilang kalihokan, mohunong si Duque paghatag og inadlaw nga briefing sa A (H1N1).

            Kaduha na lang matag semana ang briefing.  Nagtuo si Duque nga dungan sa pag-iban sa kasayuran motidlom ang kahadlok sa katawhan.  Way nakahunghong niya nga ang dakong haw-ang sa kasayuran di makatagbaw sa makiangayong panginahanglan sa katawhan nga mahibawo sa kalamboan sa pagkatap sa sakit.  Ug nga ang dakong haw-ang mahimong kahulipan og mga sayop nga kasayuran nga makapasamot lang hinuon sa kaguliyang.

                        -o0o-

            Angayng unahong pag-edukar si Duque nga ang katawhang Pilipinhon di bugo.  Nga magpataka lag tuo sa bisan unsang istorya.  Dihang ilang gitino nga may natakdan sa A (H1N1) atol sa kasal sa Zambales, wa manglayat ang taga Zambales.  Dihang natino nga may tulong natakdan sa Sugbo, wa magubot ang mga Sugbuanon.  Dihang natino nga may natakdan sa Bohol, wa magkaguliyang ang mga Bol-anon.

            Ang gitumbok ni Duque nga kaguliyang sa usa ka tulonghaan sa Metro Manila tungod sa sayop nga kasayuran sa wa pa matino nga kaso sa A (H1N1) di tungod sa kabugo sa katawhan.  Ni sa mga tinun-an.  Kon dili tungod sa pataka sa prinsipal sa tulonghaan.  Nga usa sa giisip nga Duque nga labing edukado ug responsable nga tinubdan sa kasayuran.

                        -o0o-

            Di sab makiangayon ang pasangil ni Duque nga mas seryusong hulga ang epidemiya sa sayop nga kasayuran gikan sa mga sakop sa media.  Di ang media maoy nagmaskara ug naglubos puti sa pagsugat sa gihilantan nga mga pasahero sa mga ayroplano gikan sa ubang kanasuran.  Di ang mga sakop sa media ang morang nakakita og sanglahon nga nihatod sa gihilantan nga mga pasahero ngadto sa mga tambalanan sakay sa nagngiyaw ug naghaguros nga mga ambulansiya.

            Mga sakop ni Duque, di mga sakop sa media, ang nipasabot nga mas maayong hadlukon ang katawhan aron mapugos pagbantay batok sa makamatay nga sakit.

                        -o0o-

            Karong nilampos na silang Duque ug kaubanan paghadlok sa katawhan nga dunay ungo, kita na say ilang tulisukon kay di dayon motuo sa bag-o nilang linya nga wa diay ungo?  Si Duque mismo wa motuo sa iyang gipanulti.  Human nisugo og home quarantine sa mga pasyente, gipa-ospital niyang langyaw nga gidudahan pa lang nga natakboyan sa kagaw.

            Gibasol sab niyang paspas nga pagsaka sa mga kaso sa A (H1N1) ngadto sa agresibong contract tracing sa DOH.  Sa ato pa, may bag-o na sab siyang paagi pagmenos sa mga kaso sa makamatay nga hilanat:  Di na lang sila tultulon ni ila-ilahon.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada of Leo Lastimosa for June 10, 2009

                        KALAKI NI DUQUE

 

            Karong nihukom na si Health Secretary Francisco Duque III nga isipon nga kasarangang hilanat ang Influenza A (H1N1), nga di na subayon ang mga nakaduol sa mga natakdan sa kagaw ug nga di na dad-on sa mga tambalanan ug ipabilin sa ilang pinuy-anan ang mga pasyente, tungod sa iyang paneguro nga huyang ug di makamatay ang kagaw nga nakasud sa Pilipinas, angayang ipatuman sa labing daling panahon ang mosunod nga kausaban:

·        Libkason sa CHED ang pagsuspenso sa klase sa kolehiyo ug magklase na ang pribadong mga tulonghaan sa tibuok nasud; ug

·        Tangtangon nang thermal scan sa tugpahanan ug bakwion nang health checklist nga nakahasol sa mga pasahero.

                        -o0o-

            Nganong maghasol pa man ang De La Salle University (DLSU) ug Far Eastern University (FEU) pagsuspenso sa ilang klase nga kasarangan ra man diayng hilanat ang nitakboy sa ilang mga tinun-an?  Ang ubang mga kolehiyo ug unibersidad nga wa pay kaso sa A (H1N1) labaw nang way sukaranan pagtinalawan pagsugod sa klase.

            Nganong mag-thermal scan pa mang mga tugpahanan nga di man dad-on ang mga pasyente sa tambalanan?  Di na sab kinahanglan ang taga Bureau of Quarantine ug Department of Health nga magmaskara ug magsul-ob og puti.  Bisan makatsamba pa sila og mga pasahero nga gihilantan, di silang kadagan sa tambalanan.  Mas maayo pang motabang pagtino pila ray mobotar ni Duque kon modagan.

                        -o0o-

            Kon simbako hilantan ka, ayaw na lang paghago pagpanawag sa DOH.  Usik lang sa panahon ang pagsumiter sa imong kaugalingon alang sa respiratory swab.  Kay bisan matino pa nga A (H1N1) ang nakatakod nimo, di man gihapon ka dad-on sa tambalanan.  Mas maayo pang mopalit og paracetamol ug mopahuway sa bay.

            Karong gibakwi nang Duque ang iyang pasidaan nga makamatay ang A (H1N1), angay niyang awhagon ang World Health Organization (WHO) paghunong na sa inadlaw nilang ihap sa mga natakdan ug nangamatay.  Angay sab niyang ipasabot nganong nangompra ang kagamhanan og kapin sa usa ka milyon ka kapsula sa antibiotics.

                        -o0o-

            Kay wa may katakos ni kahimanan si Duque pagtino nga magpabilin sa ilang mga pinuy-anan ang mga pasyente, kay wa man say kasayuran ang katawhan nga natakdan nang ilang silingan kay di man ipasulti ni Duque bisan ang lalawigan nga gigikanan, ug kay mas makamao pa man diay siya sa mga eksperto sa WHO nga padayong niisa sa kalibotanong alerto batok sa makamatay nga sakit, gilawog tang tanan ni Duque sa kaluoy sa kagaw nga wa pa mahibaw-i unsay panagang.

            Sa kasamtangan, atong pasidunggan si Duque.  Samtang wa pay bisan usa sa labing maayong mga mananambal sa kalibotan nga nakahibawo diin gikan ang makamatayng kagaw, di Duque nahibawo na nga di ni masaag dinhi sa ato.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada of Leo Lastimosa for June 9, 2009

                        MAS DAKONG HASOL

 

            Sa di pa mangambisyon si Health Secretary Francisco Duque III sa pagsunod sa gihimo sa ubang kanasuran pagpatuman sa "home quarantine" sa mga pasyente sa Influenza A (H1N1), aron paglikay sa gikahadlokang paghuot sa mga tambalanan, angay siyang magsusi kon wa ba manghagad og mas dakong suliran.  Kon papuy-on sa ilang mga pinuy-anan ang mga pasyente ug ang tanang nakaduol nila, mahimong huwasan ang mga tambalanan, apan may igo bang katakos ug kahimanan ang DOH pagtino nga gituman nila ang mga lagda sud sa pito ka adlaw nga pagtanggong?

            Sa di pa manghambog si Duque maayo tingaling iyang suhiron unsa kakuti ang mga paagi ug unsa kadaghan ang mga kawani ug kahimanan nga gikinahanglan pagpatuman ang "home quarantine" sa Estados Unidos ug ubang kanasuran, apil na sa atong silingang Singapore.

                        -o0o-

            Giunsa pagpatuman ang "home quarantine" sa ubang kanasuran?

·        Ang matag bay nga may pasyente butangan og electronic camera;

·        Ang matag pasyente hatagan og thermometer ug mask;

·        Ang mga pasyente kuhaan sa ilang mga numero sa telepono, sigehan og tawag sa mga inspektor gikan sa alas-8 sa buntag hangtod sa alas-11 sa gabii ug kinahanglan silang mopakita sa electronic camera aron pagmatuod nga wa mogawas sa ilang bay;

·        Ang mga pasyente di kagawas sa bay sa bisan unsang hinungdan, kon may mahinungdanong tuyo sa gawas mahimo silang manugo sa mga inspektor;

·        Kon mogawas ang mga pasyente sa ilang bay, (1) pasul-ubon sila og electronic tag aron matultolan bisan asa mopaingon, (2) tanggungon sa tambalanan o sa laing dapit, ug (3) ang subling kalapasan kapahamtangan na og multa og silot nga pagkabilanggo.

                        -o0o-

            Atol sa "home quarantine" ang mga pasyente hatagan sa tanang benepisyo sa trabaho.  Kon nahurot nang ilang benepisyo, ang mga kompaniya mandoan paghatag og dugang benepisyo ug hinabang salapi aron di maapiki ang mga pasyente.

            Ang pasyente hatagan sab sa iyang kaugalingong lawak ug pansayan, buwag sa ubang sakop sa pamilya.  Kon magpaduol sa iyang mga kabanay, kinahanglang magsul-ob og surgical mask ug manabon sa baba ug ilong kon moubo ug moatsi.  Kon may laing kakulian sa lawas, manawag sa hotline aron kuhaon dayon og ambulansiya.

                        -o0o-

            Maaporan ba og electronic camera ang matag pinuy-anan sa mga pasyente?  May telepono ba ang tanang matakdan sa kagaw?  May igo bang mga kawani ang DOH nga makatawag nila?  Unsaon paghatag og buwag nga lawak ug pansayan ang mga pasyente nga nagpuyo og barungbarong?

            Sa akong pagsuwat ini, nipahibawo si Duque nga 46 na ang natinong kaso ug mohunong nang DOH pagsubay kinsay nakaduol sa mga pasyente.  Niinsistir siya nga isipon ang A(H1N1) nga kasarangang hilanat.  Unsay mahitabo kon simbako, layo ra to, dunay matsambahan sa di na kaayo huyang nga kagaw sa hilanat?  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada of Leo Lastimosa for June 8, 2009

                   HUYANG NGA KAGAW

 

          Ang pagsuspenso sa Commission on Higher Education (CHED) sa klase sa mga kolehiyo ug unibersidad sa tibuok nasud, nga gitakda untang magsugod na karong semanaha, nakapa-bakikaw sa Departamento sa Edukasyon (DepEd).  Nitumaw nga ang CHED maoy mas nagpakabana sa kaluwas sa mga tinun-an; kay sa DepEd kansang kabataan mas huyang og panagang og mas daling takboyan sa makamatay nga kagaw sa hilanat.

          Makapasabot hinuon ang DepEd nga dihang gibuksan nilang klase niadtong Hunyo 1, bisan sa sibaw nga awhag sa nagkalainlaing hut-ong sa katilingban paglangay sa pagbukas sa mga tulonghaan, di pa daghan ang mga kaso sa A(H1N1) sa nasud.  Gawas nga wa pay bisan usa ka tinun-an nga natakdan niadtong higayona.

-o0o-

          Naibanan hinuon ang kapuslanan sa usa ka semana nga paglangay sa pagsugod sa mga klase sa kolehiyo tungod sa pasidaan sa Department of Health (DOH) nga di ni makapahunong sa pagkatap sa kagaw.  Apan human sa sunudsunod nga pagkasakit sa upat ka mga tinun-an sa DLSU ug FEU way bisan usang molalis sa kamakiangayon sa kamandoan sa CHED.

          Bisan kon ang sugo sa CHED di mapahamtang sa pribadong mga tulonghaan sa elementarya ug high school, may pipila nga niboluntaryo paglangay sa ilang mga klase.  Inay karong adlawa, sa Miyerkules pa mangeskuyla ang mga bata.  Ang kasagaran hinuon unya na magklase sa Lunes sunod semana.

-o0o-

          Mas kontrobersiyal hinuon ang sugyot ni Health Secretary Francisco Duque III nga di na lang tanggungon sa mga tambalanan ang mga pasyente sa A(H1N1).  May sukaranan ang kabalaka ni Duque nga sa pagsulbong sa mga pasyente sa mosunod nga mga adlaw, wa nay luna ang pribado ug publikong mga tambalanan nga kasudlan sa tanang matakdan.

          Apan daghang molalis sa iyang sugyot nga ang mga pasyente papaulion sa ilang kabalayan ug igo na lang duawon sa mga mananambal.  Ang nahitabo sa Bohol, diin ang pasyente gitugotan nga makapadayon sa iyang naandang gimbuhaton samtang nagpaabot sa sangpotanan sa laboratory examination, di makatabang sa kawsa sa DOH.

-o0o-

          Bisan ang pasalig sa DOH nga huyang ra kaayong kagaw sa A(H1N1), kay wa pay bisan usang namatay sa 33 na nga natakdan sa Pilipinas ug wa ray 1% ang nakalas sa kapin sa 20 mil ka mga pasyente sa tibuok kalibotan, di makapakalma sa katawhan.  Salamat sa ka-epektibo sa ilang pasidaan nga makamatay ang kagaw ug busa angayng hingpit gyod nga likayan.

          Maglisod na karon ang DOH pagkumbinser sa katawhan, human sa kalibotanong panghadlok sa sakit, nga ang A(H1N1) kasarangan ra diayng hilanat.  Ug nga ang mga pasyente makahimo ra diay sa paggawas sa tambalanan, makapauli sa ilang pinuy-anan, basta nga di lang molaag ug mopakatap sa huyang-apan-mahimo-gihapong-makamatay nga kagaw.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com