Arangkada of Leo Lastimosa for March 8, 2010

                        Kay ug Kini

 

            Pasagdi na lang ang mga piliunon sa nasudnong katungdanan.  Nga magpatugatuga gyod og Binisaya sa ilang pangampanya aron pag-ulug-ulog nato nga suod ta sa ilang kasingkasing.  Kon ang kabaliko sa ilang Binisaya ang pasikaran, wa silang kasabot nato.  Labaw nang wa sila katugkad sa labing batakan natong mga pangandoy ug panginahanglan.

            Maong gil-asan ko matag higayon nga makabati sa pinugos nga Binisaya nilang Senador Mar Roxas ug Senador Loren Legarda.  Maayo na lang nga wa mohimakak sa kadaginuton sa ilang Binisaya nilang Senador Noynoy Aquino ug Senador Manny Villar.  Hangtod karon lisod sabton ang Binisaya ni Pres. Arroyo.  Ang labing tarung nga molitok og Binisaya nilang tanan mao si Senador Chiz Escudero.

-o0o-

            Lahi sa mga piliunon nga mga Tagalog, kitang mga Bisaya way kapasanginlan ngano nga di tang kamao nga molitok sa atong kaugalingong pinulongan.  Mas magkasinabtanay ta kon tun-an, suhituon ug isangyaw ang atong dila.  Gawas nga atong katungdanan ang pagtipig ug pagpalambo sa atong pinulongan alang sa umaabot nga kaliwatan.

            Salamat ni Antonio Pigafetta, kauban sa pagdunggo ni Ferdinand Magellan sa Sugbo niadtong 1521, nakalili ta nga wa diay kalainan ang pinulongan sa atong katiguwangan 489 ka tuig ang nilabay:  Ilok (armpit), bungot (beard), dughan (chest), sampot (buttocks), tinapay (bread), lubi (coconut), mari ka (come here), balangay (boats), balay (house), tuhod (knee), kawayan (bamboo), baboy (pig), luy-a (ginger), kuko (fingernail), mata (eye), kalayo (fire) ug dalunggan (ear).

-o0o-

            Di man ta mahuman kon ang hisgutan ang tanan, tuguti nga tukion nako ang duha sa labing bantang nga sayop nga giuran-uran na ron sa mga magsisibya nga hinaot wa pa masunod sa mga tigpaminaw:  Ang pagluba sa "kay" ug "kini:"

·        Ang "kay" gihimo nilang way kahulogan nga panumpay sa mga pung nga di kinahanglang sumpayon (inay "Ang akong ngan kay si Gwen," mas tukma "Ang akong ngan si Gwen," o "Ako si Gwen.")

·        Ang "kini" alang lang gyod unta sa usa ka butang o usa ka panghitabo, apan gigamit na lang sa usa ka tawo o bisan gani daghang tawo ("kini" ang gamiton alang sa sunog apan "siya" alang sa bombero o "sila" sa mga bombero).

-o0o-

            Sayop:  Ang premyo "kay" usa ka milyon ka pesos.  Sakto:  Ang premyo usa ka milyon ka pesos.  Sayop:  Ang akong lungsod nga natawhan "kay" ang Minglanilla.  Sakto:  Ang akong lungsod nga natawhan mao ang Minglanilla.  O natawo ko sa Minglanilla.

            Sayop:  Si Mayor Mariano Martinez nitambong "kini" og kasal.  Sakto:  Si Mayor Mariano Martinez nitambong og kasal.  Sayop (nadunggan nako sa usa ka magsisibya niadtong Sabado):  Ato kining (mga biktima sa sunog sa Consolacion) tabangan.  Sakto:  Ato silang tabangan.  O mas maayong butangan og palihug aron mas daghang motabang.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada of Leo Lastimosa for March 7, 2010

                        Krus ni Soc

 

            Si Talisay City Mayor Soc Fernandez niisip nga iyang krus ang iyang sinagop nga si Joavan.  Kansang binuhatan nakahatag niya og daghan ug dagko uyamot nga kahasol ug kauwawan.  Sa naandan nga malumo ug mapaubsanon niyang tingog, ang mayor nangayo sa pagsabot nga di mahimong ikatungina sa katawhan:  Mahimo bang tugotan siya nga mopas-an sa iyang krus?

            Kinsa man tuod ang makaako pag-awhag ni Fernandez pagsalikway sa iyang anak?  Ang labing nasilag sa daotang mga binuhatan nga gipasangil batok ni Joavan maglisod tingali pagsugyot nga talikdan siya sa iyang amahan.  Bisan ang mga biktima sa mga krimen nga gipasangil batok ni Joavan, ang akong gipasabot ang mga buhi pa, di tingali molalis nga katungdanan ni Fernandez ang pag-unong sa iyang anak.

-o0o-

            Ang akong problema ni Mayor Fernandez mao nga gusto niyang moapil ang katawhan og pas-an sa bug-at niyang krus.  Ang iyang kapakyas pagbadlong ug ang iyang kapakyas pagsilot sa di maayong mga binuhatan ni Joavan mao ang di makiangayon nga pagduhig sa katawhan sa pait nga kalbaryo sa iyang nahimutangan.

            Mas dakong atraso ni Mayor Fernandez:  Iyang gitunglo ang mga molupyo sa Talisay ug kasilinganang mga dakbayan ug kalungsoran sa Sugbo nga umaabot nga mga biktima sa sunod nga mga higayon nga ganahan na sab si Joavan nga managpa, manumbag, mamatid, mangulata, manligis, manion og armas ug, kon tuohan ang mas seryusong mga pasangil batok niya, mamusil o managit og babaye.

-o0o-

            Pasayloa nga maglisod ko pagtuo sa pasalig ni Mayor Fernandez nga wa niya gamita ang gahom ug influencia sa iyang buhatan pag-areglo sa mga kaso batok ni Joavan.  Samtang tinuod nga kaduha na nabilanggo si Joavan, nakagawas siya sa matag higayon.

            Mahimong wa manghudlat ang mayor sa kapolisan.  Ni nanuburno sa mga piskal ug mga huwes.  Apan naareglo ang mga kaso tungod sa pagsibog sa mga biktima.  Ug di lisod tultulon diin gikan ang kuwarta, trabaho, o patigayon nga gihatag bugti sa ilang pagtak-om.

-o0o-

            Nipahibawo si Mayor Fernandez sa iyang pagtawag sa Arangkada sa DYAB nga nakadawat siya og mapuslanon nga mga tambag gikan sa iyang kahigalaan unsay angayng himuon kang Joavan.  Gisuwayan na niya ang tanan nilang sugyot.  Apan niangkon nga, bisan sa tanan niyang pagmaymay ug pamalandong, napakyas siya.

            Wa pa koy anak apan mangahas ko pagsugyot ni Mayor Fernandez nga tingali mas epektibo kay sa may ug pamalandong mao ang tinuoray nga pagpaamgo ni Joavan nga sayop ang iyang binuhatan.  Pinaagi sa paghunong paglukat niya gikan sa mga atraso ug sa pagpaatubang ni Joavan sa mga sangpotanan sa iyang binuhatan.  Ning paagiha lang nga iyang madasig ang mga biktima ni Joavan sa pagsukol ug ang mga polis sa pagpatuman sa balaod.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada of Leo Lastimosa for March 6, 2010

                        Bangko ni Gordon

 

            Kon alsahay og bangko ang salida, way makalabaw ni Senador Richard Gordon.  Way makalalis sa pangangkon nga siyay labing taas og kasinatian sa nagkalainlaing ang-ang sa kagamhanan—gikan sa pagka labing batan-ong delegado sa constitutional convention niadtong 1971, pagka mayor sa Olongapo, pagka sakop sa gabinete ug pagka senador—ug busa siyay labing andam nga mag-presidente.

            Labing dako niyang alas mao ang paghimo sa Subic nga destinasyon sa kalibotanong mga kompaniya human nibiya ang mga Amerikanhon ug human natabonan sa bulkang Pinatubo.  Nagdungan ang Sugbo ug Subic pagpangampanya nga mahimong free port.  Napakyas ang Sugbuanong mga politiko nga gipangulohan ni kanhi gobernador Lito Osmena.  Apan nilampos si Gordon kay, niya pa, mas nagkugi ug mas naningkamot.

-o0o-

            Ang katakos ni Gordon pagpasidlak sa iyang bituon kalabwan lang sa iyang kalamposan pagpabantang sa labing laksot nga bahin sa iyang mga kaatbang.  Ang kinakusgan niyang bomba gipaulbo batok ni Senador Manny Villar:

·        Nga iyang gipasanginlan nga nibuong sa kadungganan sa Senado aron lang di makatubag sa mga pasangil sa kahiwian sa C-5 ug di masilotan sa napamatud-an nga kalapasan nga iyang nahimo; ug

·        Nga maoy responsable sa P42 bilyones nga alkanse sa SSS, GSIS ug Pag-Ibig nga pulos nabiktima sa mga kompaniya ni Villar nga nagpatuyang pagtukod og mga pinuy-anan alang sa mga nangutang nga, gawas nga wa masusi may katakos ba pagbayad, labaw pang wa matino kon mao ba gyoy tinuod nga nangutang.

-o0o-

            Laing kinaham niyang puntirya mao ang manag-agawng Noynoy Aquino ug Gibo Teodoro.  Kinsa iyang gilumpong pagtulisok nga uban sa ilang mga ginikanan ug mga apohan, nga nagrepresentar sa Tarlac sa labing tag-as nga katungdanan sa kagamhanan, makauuwaw nga napakyas pagpalambo sa lalawigan.

            Gipasanginlan niya si Aquino nga way laing ikapasigarbo gawas sa iyang pagka anak sa bayaning mga ginikanan.  Gisaway sab niya si Teodoro nga, isip tsirman sa National Disaster Coordinating Council, labihang langayang nakatabang sa mga biktima sa Ondoy, lupig sa iyang giduma nga Philippine National Red Cross nga gawas nga mas paspas maoy nakahatag sa mas daghang rubber boats.

-o0o-

            Daghang nakabati sa mga pamahayag ni Gordon sa Arangkada sa DYAB Abante Bisaya nibilib niya.  Uban nila nibakwi man gyod gani sa ilang pagpaluyo sa ubang piliunon ug nakahukom pagtakli sa ilang boto ngadto niya.

            Apan napakyas si Gordon pag-alsa sa iyang ratings.  Sa labing uwahing survey sa Pulse Asia sa Pebrero, nalansang siya sa 1%.  Natinuod hinuong iyang pangagpas nga mabira sa C-5 si Villar (29%) gikan sa 35% niadtong Enero, ikaduha na lang ni Aquino (36%) nga nius-os sab gikan sa 37%.  Nisaka hinuon si Teodoro ngadto sa 7% gikan nga niungot sa 5% sud na sa pipila ka buwan.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada of Leo Lastimosa for March 5, 2010

                       Kuwarta sa drugas

 

            Kinsa man sa mga piliunon sa Mayo 10 ang nahilambigit sa ilegal nga drugas?  Kinsa man nilay gigastohan sa drug lords?  Kinsa man nilay nagnegosyo gyod sa ilegal nga drugas?  Nga sa labing uwahing banabana mokita nag P356 bilyones matag tuig?

            Naalarma ang State Department sa Estados Unidos sa kadaghan na sa atong mga politiko nga apil sa ilegal nga drugas.  Ug sa katag-as sa mga katungdanan nga ilang gidaganan.  May mga pagduda man gani nga ang tinuod nga tuyo ni CIA Chief Leon Panetta sa kalit nga pagbutho sa Malakanyang sa niaging tuig mao ang pagpasidaan ni Pres. Arroyo nga ang kuwarta sa drugas gigamit na sa terorismo.

                        -o0o-

            Ang langyab sa taho sa State Department labihan kalapad.  Nga niabot sa atong kaugalingong nataran.  Gibutyag sa Philippine Drug Enforcement Agency (PDEA) nga may piliunon pagka konsehal sa Dakbayan sa Sugbo nga apil sa salida sa ilegal nga drugas.  Sa Bohol, gibisto sab sa PDEA nga may piliunon pagka board member nga aktibo sa ilegal nga negosyo.

            Sama sa naandan, nagdumili si PDEA 7 Director Randy Pedroso pag-ila sa duha ka politiko.  Ni sa ilang gidaganan nga mga partido.  Nipasalig hinuon nga gipaubos na ang duha sa makuting imbestigasyon.  Nipahibawo sab si Pedroso nga ang duha nadakpan na sa nangaging katuigan tungod gihapon sa ilegal nga drugas.

                        -o0o-

            Sama sa naandan, nidangop na sab ang PDEA sa ilang naandan nga pamalibad:  Abunda nang ilang kasayuran sa kalambigitan sa mga politiko sa ilegal nga drugas apan wa pa silay igong mga ebidensiya aron mopasaka og mga kasong kriminal sa mga hukmanan.

            Di kong kapugong sa akong kaugalingon paghinumdom sa mga expose ni Kongresista Antonio Cuenco niadto batok sa gipasanginlan nga drug lords sa Sugbo.  Apan hangtod karon way bisan usa nila nga malampusong nataral ug nakonbikto sa hukmanan.  Mas nahugno ang mga Sugbuanon dihang naapiki ang mga saksi ug nasuod na hinuong Cuenco ang iyang mga gipasanginlan.

                        -o0o-

            Nipadayag ang Estados Unidos sa kabalaka nga ang sangpotanan sa piniliay karong tuiga magawongan na sa labing dagko nga mga durugista. Nisunod ni sa kabalaka sa mga implikasyon sa pagbaha sa way kinutoban nga kuwarta sa kampanya.

            Apan unsa may bag-o?  Bisan unsa pay tinubdan sa magbaha nga kuwarta sa mga kampanya, di mahitabo nga ang kaayuhan sa kinabag-an sa katawhan ang mapatigbabaw.  Lisod nang daan nga tuohan nga ang dagkong gasto sa piniliay di na bawion.  May sukaranan ang kahadlok nga ang matag usa ka dako nga maggasto sa kampanya tugbangan og dugang pag-antos ug mas bug-at nga palas-unon sa labing kabos nga hut-ong sa katilingban sa mosunod nga katuigan.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada of Leo Lastimosa for March 4, 2010

              Tagam ni Joavan

 

          Kaluoy sa guwardiya.  Igo lang siya nga nagtuman sa iyang trabaho.  Igo lang nituman sa sugo sa tag-iya sa building nga iyang gibantayan.  Apan anak sa mayor sa Dakbayan sa Talisay ang iyang nabangga.  Mao nga siya na hinuon ang posibleng mag-atubang og kaso.

          Ang iyang kabangga, si Joavan Fernandez, anak ni Talisay City Mayor Soc Fernandez, sama sa naandan, way kaso.  Gani, mao pay nireklamo sa kapolisan.  Ug ning katilingban nga ang mga dagko ug mga gamhanan maoy kanunayng manghawod, may sukaranan ang kabalaka nga ang guwardiya mapuno sa listahan sa mga makaamgo nga wa nay luna ang pagpakabana ug pagbarug sa kaligdong.

-o0o-

          Si Joavan gipasanginlan na nga nangangkon nga iya ang Talisay.  May sukaranan ang kahadlok nga naglaraw siya pagpangangkon og mas lapad nga teritoryo.  Mao nga di mabasol ang mga nangandoy nga, dihang nagka-engkuwentro na silang Joavan ug ang kapolisan sa Dakbayan sa Sugbo, nga di na under-the-bunal sa iyang amahan, kahatagan na gyod og kahigayonan nga mapatigbabaw ang balaod.

          Apan sa makausa pa napamatud-an na sab nga mananakod ang katalawan pagpahamtang sa balaod batok sa mga nagtungkawo sa gahom ug sa mga sikit nila.  Nga ang kapolisan sa Talisay, nga nilingiw sa gipasangil nga mga atraso ni Joavan, inay sawayon gihimo diayng idolo sa mga polis sa ubang mga dapit.

-o0o-

          Sa party sa iyang ika-26 nga birthday sa IAU Tower sa D. Jakosalem, gipasanginlan silang Joavan ug kaubanan nga nakahimo sa mosunod nga kalapasan:

·        Paggamit sa sakyanan sa Talisay City Hall, nga may plaka sa gobyerno ug markang "For Official Use Only," alang sa personal nga katuyoan (paghatod og puso ug inasal); ug

·        Paggamit og laing sakyanan nga way license plate number.

Apan ang mga sakop sa SWAT wa magtagad pagsita ni Joavan.  Wa gani nila kapkapi bisan gipasanginlan sa guwardiya nga nanghudlat nga may dala siyang armalite.

-o0o-

          Si LTO 7 Regional Director Raul Aguiluz niingon nga ang mga sakyanan sa gobyerno kinahanglang may trip ticket nga maglakip sa destinasyon ug molista sa mga gitugotan pagsakay.  Ambot wa ba lang kahibawo, o wa ba lay bilib, sa Oplan Red Plate sa COA ug Visayas Ombudsman, o naanad na sa paugat sa ubang opisyal, ang mga polis wa magkutikuti ni Joavan.  Matod ni Aguiluz angay sang dakpon ang sakyanan nga way plaka.  Ug pangayoan ang nagmaneho sa mga dokumento sa rehistrasyon pagtino nga di kinawat ang sakyanan.

          Di hinuon gihapon matulisok ang SWAT.  Nahibawo sila unsay gidangatan sa tanang kaso nga gipasaka batok ni Joavan.  Nganong maghago pa man tuod sila?  Gawas pa, nihunong nag pangaway sa Talisay si Mayor Tomas Osmena.  Kay nalinga pagtukod og billboard batok sa mga Garcia.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada of Leo Lastimosa for March 3, 2010

                        Way kapaingnan

 

            Ug natinuod ang gikahadlokan sa Sugbuanong mga magbubuhis.  Way nahitabo sa tulo ka buwag nga imbestigasyon sa pagpalit sa Kapitolyo sa luna nga naa sa ilawom sa dagat sa Tinaan, Naga:

·        Ang imbestigasyon sa Provincial Board (PB), nga gisugdan tunga na sa tuig ang nilabay ug gipasalig nga motino nga di na masubli ang sama kakuwestiyonable nga transaksiyon, gusto nang kalimtan sa kinabag-an sa mga sakop;

·        Ang imbestigasyon nga gipasiugdahan ni Gobernador Gwen Garcia utro sab nga wa pay klarong sangpotanan; ug

·        Ang imbestigasyon sa Visayas Ombudsman gikahadlokan nga mahisama sab sa nangagi nilang mga pakisusi—lawalawaan na lang ug hingpit nga kalimtan.

                        -o0o-

            Ang imbestigasyon sa PB labihan kamasaaron og sinugdanan.  Ang board members agresibo nga nagbanusbanos sa pagsukitsukit sa mga nahilambigit sa transaksiyon nganong nalutsan sila, nganong wa tarunga pagsusi ang luna, nganong paspas nga nahikay ang mga dokumento ug nganong morang kilat nga nahatag ang P98.9 milyones nga bayad.

            Sa kapulihay nabisto ang tinuod nga tumong sa PB.  Gusto lang ihan-ok ang kinatibuk-ang transaksiyon ngadto sa usa nila ka kauban.  Nga taguon lang nato sa ngan nga Juan Bolo.  Nikalit lang og kabugnaw ang board members.  Dihang nabantang nga bisan unsaon pa nila og paburot ang papel ni Bolo, lain ang nipirma sa transaksiyon.  Nga taguon lang nato sa ngan nga Gobernador Garcia.

                        -o0o-

            Maong gidudahan nang daan ang imbestigasyon nga gipasiugdahan ni Garcia.  Bisan kon si Regional Director Medardo de Lemos sa NBI 7 pa ang nangu.  Kay ang mga nangimbestigar mao ra sab ang imbestigahunon.  Wa sang katabang sa kaligdong sa imbestigasyon ang pagpabaha ni Garcia og daghang pabor sa NBI samtang nagpadayon ang imbestigasyon.

            Ang mga turutot ra tingali ni Garcia ang nakugang nga wa pa kagawas ang sangpotanan sa imbestigasyon hangtod karon.  Kay hagbay ra man sila nga nipasalig nga gamay na lang kaayo og kuwang paghingpit sa pakisusi.

                        -o0o-

            Wa na say nagpaabot og makahuloganon nga sangpotanan sa pakisusi sa Ombudsman.  Kay kon wa pang kagawas hangtod karon ang ilang imbestigasyon sa Cebu International Convention Center (CICC), nga gisugdan pila na ka tuig ang nilabay, way sukaranan ang pagsalig nga mokalit lang sila og kakugihan sa Balili.  May sukaranan ang mga pasangil nga maayo lang ang Ombudsman nga moapiki sa mga sinumbong nga way gahom ni koneksiyon; apan mokalit lang og puti ang ilang kiting kon ang maigo sa kaso mangalisbo og bisan gamay na lang kalambigitan sa Malakanyang.

            Mao nga nahadlok ko nga matinuod ang mas dakong kahadlok sa Sugbuanon nga mga magbubuhis:  Nga bisan unsaon nila pagpakabana ug pagpangisog sa pagtingog ug pagbarug batok sa ilang gidudahan nga mga transaksiyon nga gigastohan sa ilang siningtan nga buhis, wa silay kadangpan.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada of Leo Lastimosa for March 2, 2010

                        Bilib ni Lito O

 

            Sa tanang nasudnon nga piliunon, si kanhi gobernador Lito Osmena ra ang wa mag-usik-usik sa iyang campaign materials.  Siya ra ang nisuway pagtabang sa mga botante pagpangandam alang sa labing unang automated nga nasudnong piniliay.  Si Osmena ra ang niggamit sa iyang posters pagtudlo sa mga botante unsaon paggamit ang bag-ong balota.

            Inay pagbandera sa mas nailhan niyang angga nga "Lito," maoy gibaga ang tinuod niya nga ngan nga "Osmena, Emilio."  Nga maoy mabantang sa panan-aw sa mga botante sa pagsud sa ilang tagsa-tagsa ka presinto karong Mayo 10.  Di hinuon ni makagarantiya sa iyang kadaogan.  Apan di kapasanginlan si Osmena nga nauwahi sa panahon.

                        -o0o-

            Hangtod karon, duha ka adlaw na lang sa di pa ang piniliay, kasagaran sa mga piliunon niggamit gihapon sa ilang mga angga.  Sama nilang Gibo, Noynoy, Erap, Loren, Mar, Bayani, Teacher Neric ug daghan pang uban.  Makasabot ta nganong gipangga pag-ayo ang ilang mga angga.  Apan angay silang pahinumdoman nga di na masuwat sa mga botante ang ilang angga.  Nga di na makasuwat og bisan unsa ang mga botante gawas sa pag-marka sa mga lingin sa tungod sa ilang tinuod nga mga ngan.

            Sama sa naandan, nakabentaha si Senador Manny Villar.  Iyang apelyido ang nagbansiwag sa tanang posters, jingles ug TV ug radio ads.  Mas nakasakay hinuon sa kausaban si Senador Ramon Revilla Jr.  Kinsa nipausab sa iyang apelyido ngadto sa mas nailhan niyang alyas nga "Bong Revilla."

                        -o0o-

            Di pa hinuon uwahi ang tanan.  Katudloan pang Gibo ang Rivermaya pagkalit og litok sa "Teodoro" aron masumpay sa "Lipad" sa iyang jingle nga wa kabaswat sa iyang ratings.  Katudloan pang Noynoy si Baby James pagsiyagit og "Aquino" sa rap nga buut-buot nilang Kris Aquino ug Boy Abunda.

            Mausab pa ang "Alagang Loren" ngadto sa "Legarda Pa Rin."  Mas sangay paminawon ang "Estrada para sa Ginhawa" kay sa "Erap."  Maglisod hinuon si Bayani pagdawat nga mas makatabang sa iyang kandidatura si "Fernando."

                        -o0o-

            Makatabang hinuon sa tanang piliunon, apil nang Osmena, ang pagpada sa Comelec og sample ballots ngadto sa tanang 50 milyones ka rehistradong mga botante.  Kon di mahitabo ang naandan nga bulilyaso sa koreyo, maka-praktis gyod matag botante pag-marka sa mga balota.  O paghimo nilang kodigo alang sa adlaw sa piniliay.

            Bisan sa akong pagbilib sa iyang paggakos sa kausaban, gawas sa mas tin-aw niyang plataporma pagpakatap sa kalamboan ngadto sa mga lalawigan, wa pa kong kaseguro mobotar bang Osmena, Emilio (nga mag-una sa listahan sa iyang ig-agaw nga si Osmena, Sergio) pagka senador.  Kay si Osmena, sama sa ubang nanagan nga nipili pagpabilin sa langob sa kakaraanan, nagpataka og papilit sa iyang campaign materials sa bisan asang koral ug mga poste sa suga.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada of Leo Lastimosa for March 1, 2010

                        Leksiyon sa tsunami

 

            Usa ko sa gikuyawan nga nagpaabot sa tsunami.  Labi na nga alerto ang tibuok Asya ug Pasipiko.  Ug human ang tagduha ka metro nga mga bawod nihapak sa Chile ug kasilinganang mga isla ug nakakalas ug nakaanod og kapin sa 20.  Human sa makalilisang nga linog nga nakapatay og kapin sa 300.

Ang unang pasidaan sa tsunami sa Pilipinas giluwatan sa Phivolcs (Philippine Institute of Volcanology and Seismology) dayong tungang gabii niadtong Sabado.  Bisan ang mga lalawigan nga nag-atubang sa Pacific Ocean ray gipasidan-an, mga molupyo sa Sugbo ug Kabisay-an nabalaka sab.  Maong wa ko makugang nga ang taga Leyte, Southern Leyte, Northern Samar ug Eastern Samar nangreklamo nga way tarung kinatulgan.

-o0o-

            Kalma ug klaro ang pasidaan ni Phivolcs Director Renato Solidum sa iyang Tsunami Alert Level 1:  Gipaabot nga moigo ang dagkong bawod sa atong kabaybayonan gikan sa ala-una hangtod sa alas-2:30 sa hapon sa Dominggo.   Ang mga bawod mahimong may gidak-on nga hangtod sa usa ka metro.  Apan ang mas peligro di ang gidak-on kon dili ang gidaghanon sa dagat nga mobanlas sa kabaybayonan.

            Gawas sa upat ka lalawigan nga gilista sa ibabaw, ang Phivolcs nihingan sa laing 15 nga pulos nahimutang sa silangang kabaybayonan.  Gipaandam ang mga molupyo sa posibleng pagbakwet, labi na ang mga nahimutang duol sa dagat.  Nisamot ang kuba sa dughan sa mga molupyo dihang giisa sa Phivolcs ang tsunami alert ngadto sa level 2 pila ka takna sa wa ang gitakda nga pag-abot.

-o0o-

            Apan sayop ang Phivolcs.  Way tsunami nga niabot.  Gilibkas sa Phivolcs sa tsumani alert gahapon sa hapon.  Di hinuon sila angayng mauwaw.  Naapil gyod ang Pilipinas sa lumbay sa mga nasud sa gikahadlokang maagian sa tsunami.

            May mga timaan na hinuon nga ang tsunami di sama kabangis sa linog nga iyang gisundan.  Nidagko ang bawod apan way tsunami sa Hawaii, Australia ug New Zealand.  Mas dagko ang mga bawod nga nihapak sa Japan, nga gikinahanglan ang pagpabakwet sa dul-an sa 100,000 ka mga molupyo, apan way dagkong kadaot nga gikataho.

-o0o-

            May mga leksiyon hinuon nga angayng tun-an sa Phivolcs ug ubang buhatan sa kagamhanan sa sunod nga mga pasidaan sa tsunami.  Dihang giluwatan ang tsunami alert, gibahaan ang among sibyaanan sa mga pangutana kon gakotan ba sab ang mga barko sa mga pantalan.  Nitubag ang Philippine Coast Guard nga weather bulletins ra sa Pagasa ang makapugong sa mga biyahe.  Kon simbako nahinayon pang tsunami, unsa man intawoy dangatan sa mga pasahero ug mga kargamento sa mga barko nga wa kapugngi?

            Obligado bang lokal nga mga opisyal nga mopatuman sa tsunami alert?  Gipabakwet ang mga molupyo sa Aurora.  Apan way nakabadlong sa mga nangaligo sa kadagatan sa Digos.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada of Leo Lastimosa for February 27, 2010

                        Party-list ni Glo

 

            Ang pagawal ni Kongresista Mikey Arroyo nga gitanyagan siya nga mahimong nominee sa lima ka party-list groups ug ang pagkabisto nga si Energy Secretary Angelo Reyes mao diay ang numero unong nominee sa usa ka transport group mao lang ang labing uwahi sa nagkataas nga listahan sa mga eskandalo sa paglubag sa gimbut-an sa konstitusyon paghatag unta og tingog sa labing gagmay ug huyang nga mga sektor sa katilingban.

            Sama sa naandan, maglaway ang mga kabos sa mga lingkoranan sa Kongreso nga gitagana unta alang nila.  Inay panalipdan ang kahigayonan sa mga kabos pagsalmot sa pagpanday og mga balaod nga makapalambo sa ilang hut-ong, ang Comelec nagpaggamit sa gamhanang mga politiko pagluok sa batakang balaod.

-o0o-

            Ang pamunoang Arroyo nabulit sa abundang mga ebidensiya sa pagkabayo sa party-list system aron mapun-an ang ilang mga itoy sa House of Representatives.  Sa niaging piniliay, ang determinadong kampanya sa Malakanyang pagpaluyo sa ilang party-list groups ug pagtukod og bag-ong mga pundok nisangpot sa paglingkod sa mas daghan nilang alyado.  Nga gipangulohan sa bayaw ni Arroyo ug sa anak ni Senador Miriam Defensor Santiago.

            Nahigam lang si Arroyo.  Kay nilampos man ang iyang nahaunang maniobra pagpalusot sa ilang pinalabi nga party-list groups sa gikaintapan nga piniliay niadtong 2004.  Nakalingkod ang nominees sa kasagaran sa party-list groups nga nahisgutan sa Hello Garci tapes.  Apil nang usa nga nakaangkon og mga boto nga mas daghan pa kay sa aktuwal nga nakabotar sa Lanao.

-o0o-

            Makiangayon lang ang awhag sa pipila ka mga magbabalaod paghimong mas higpit sa mga lagda sa party-list elections.  Bisan ang higanteng politikanhong mga partido ug dagkong mga opisyal sa kagamhanan makapangangkon nga representante representante sa mga drayber, kababayen-an, mga mag-uuma, mga mangingisda, mga kooperatiba ug uban pang makaluluoy nga mga sektor.  Ang Comelec, tungod sa katapolan ug katalawan, humok sab og ilong nga nipaundayon.

            Apan ang bisan unsang pagsuway pagpatigbabaw sa tinuorayng diwa sa party-list system di kaugpo.  Kon molampos si Arroyo sa mas pagpadaghan pa sa iyang mga hinanib sa Kongreso.

-o0o-

            Way laraw si Arroyo nga mopasinaw lang sa lingkoranan sa representante sa ikaduhang distrito sa Pampanga.  Kon iyang alyado ang sunod presidente, siyay speaker.  Kon iyang kaatbang ang modaog, iyang alyadong party-list groups mahimong mas mapuslanon.

            Nagkinahanglan si Arroyo og 83 lang ka kongresista aron di mahisama ni Joseph Estrada.  Nga gidakop, gihusay ug gikonbikto sa pagpangawat.  Ang 1/3 sa 250 ka sakop sa House makapainutil sa nahibiling 2/3 pagpugong sa iyang pag-impeach sa bag-ong presidente.  Nga mapugos pag-atubang sa impeachment trial sa Senado ug pagtahan sa bisan unsang gilaraw nga makahuloganong kausaban.  Salamat sa iyang daghang paryente ug party-list groups, mahimong way makatandog ni Arroyo bisan wa na sa Malakanyang.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada of Leo Lastimosa for February 25, 2010

                        Huwaw sa Sugbo

 

            Tungod sa nagkasungi nga kasayuran mahitungod sa El Niño—samtang nagrasyon na og tubig ang Iloilo sa Kabisay-an, Zamboanga sa Mindanao ug Isabela sa Luzon, gipasaligan sab ta nga huyang ra ug hapit na gani mahuman—wa kaayo ko mabalaka sa kalapad ug kamalungtaron sa labing uwahing katalagman nga nihasmag sa atong nasud.

            Hangtod nga nakakita ko sa mapa sa kinatibuk-ang langyab karon ug sa mas grabe pang umaabot sa huwaw.  Atol sa among pagduaw sa buhatan ni Chief Meteorologist Oscar Tabada sa Pagasa Mactan.  Nisugod pagtidlom ang uwan niadtong Oktubre, nisobra sa Nobyembre, nitidlom na sab sa Disyembre ug Enero.  Ug hingpit na gyong nitibugsok karong buwana.

                        -o0o-

            Nipasidaan si Tabada nga mas magnihit pa gyod ang uwan sunod buwan.  Kanus-a hingpit na gyong layasan sa uwan ang amihanang tumoy sa Sugbo—ang mga lungsod sa Bantayan, Madridejos ug Sta. Fe sa isla sa Bantayan ug Daanbantayan, Medellin, Bogo ug San Remegio sa mainland.

            Sa mapa ni Tabada, puwa na ang bulok sa tibuok Sugbo sa buwan sa Abril.  Nagpasabot nga mosamot pa gyod pagtidlom ang gidaghanon sa uwan.  Nga mahimong makahulga na sa atong suplay sa tubig.  Nahadlok si Tabada nga ang huwaw karong tuiga susama kagrabe sa huwaw niadtong 1997-1998.  Wa hinuon siya magtuo nga mag-rasyon na sa tubig ang mga Sugbuanon.

                        -o0o-

            Ang konsuylo?  Kasagaran sa mga huwaw sa Pilipinas molungtad lang og siyam ka buwan.  Masaligon si Tabada nga inanay nang mahibalik ang kasarangan nga uwan dayong tapos sa Hunyo.  Tungod sa El Niño, malangay ang pag-abot ug mahimong maibanan ang gidaghanon sa mga bagyo karong tuiga.

            Nitaas na ang temperatura sukad niadtong Oktubre.  Apan kay tingtugnaw man hangtod karong buwana, wa kaayo nato mabatyagi.  Nipasidaan hinuon si Tabada nga mas magping-it na ta sa kainit sugod sa sunod buwan.  Labi na sa Mayo nga maoy labing init nga buwan sa tuig.

                        -o0o-

            Bisan usahay matental ta nga maghawud-hawod, pahinumdoman ta matag karon ug unya nga mga saop lang diay ta sa kinaiyahan.  Ang atong pagpanamastamas sa atong palibot—pagpamutol sa kahoy, pagpataka og labay sa basura ug paghilo sa atong kayutaan, kahanginan ug kadagatan—inanay na nga nisumbalik ug nanukmat nato.  Wa gyod tay mahimo pagpugong sa El Niño.  Apan di ta hingpit nga inutil.  May mga lakang ta nga mahimo sa paglikay sa labing bangis nga epekto sa huwaw.

            Nia ang mga tambag ni Tabada:  Magdaginot og tubig, mananom og mga lagutmon sama sa kamote ug balanghoy nga maisugon nga molahutay sa ting-init ug magbantay sa red tide nga kasagaran nga motumaw sa pag-init sa dagat ug mohimo nga makahilo sa mga isda ug mga kinhason.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada of Leo Lastimosa for February 24, 2010

                        Pila sa NFA

 

            Kahinumdom pa ba mo ni Regan Rex King?  Nakontrobersiyal siya ug ang iyang kompaniya nga Jolli Traders International Inc. kay gipasanginlan nga nigamit og kooperatiba sa mga mag-uuma aron makapangompra og bugas gikan sa gawas sa nasud.  Niulbo ang kontrobersiya duha ka tuig nang nilabay.

            Sa labing bag-ong kontrobersiya sa bugas, di na si King maoy gipasanginlan.  Kon tuohan ang mga pasangil nga gimaniobra sa National Food Authority (NFA) ang pagpili sa nahatagan og pagtugot pag-import og bugas nga way buhis, siya ang usa sa mga biktima.  Ang unang siyam sa taas nga linya sa mga magpapatigayon nga nagpunsisok sa NFA ray nahatagan og import permit.  Si King ika-14.

                        -o0o-

            Si King mahimong nakabasa sa mga lagda sa NFA nga namantala sa Philippine Star niadtong Biyernes, Pebrero 19.  Nga naglakip sa mga panginahanglan sa paghatag og import permits ngadto sa lisensiyado nga importers og bugas.  Ang wa mahibaw-i nilang King ug kaubanan mao nga, sa samang adlaw, nausab ang hunahuna sa NFA.  Nga nihukom pagpanghatag og priority numbers niadto gihapong adlawa.

            Mao nga ang iyang gisundan sa pila, si Lea Echeveria sa T-Platinum Traders Enterprises, nga nagtukaw sa rehiyonal nga buhatan sa NFA sugod pa niadtong Dominggo sa hapon, labihang kuganga nga ika-12 na sa listahan.  Gipakaingon nga silay nag-una, labihan na diayng iwita.

                        -o0o-

            Di mabasol silang King ug Echeveria nga nagmata lag buntag.  Kay ang bag-ong lagda gimantala sa NFA sa ila rang website (nfa.gov.ph).  Nga bisan pa kon imong apongan, di mopahibawo sa kausaban.  Kinahanglan pa kang mo-click og katulo una makabasa sa pahibawo.

            Nakalingkawas si King sa iyang kontrobersiya niadtong 2008 tungod sa giingong koneksiyon niya sa Bureau of Customs ug sa Malakanyang.  Apan klarong wa siyay higala sa NFA.  Kay kasagaran sa mga nakakuha og priority numbers niadtong Biyernes gitawgan sa ilang mga suod sa NFA.

                        -o0o-

            Usa sa labing unang napahibawo sa bag-ong lagda mao si Teresa Alegado, nasudnong presidente sa Grains Retailers Confederation (Grecon).  Kinsa nitataw nga molampos ka lang pagpamaligya og bugas kon may kasaligang mga tinubdan sa kasayuran, ma-internet man o ma-tawag sa telepono.  Ang sayong kasayuran ni Alegado gigantihan og allocation nga 5,000 metricas toneladas.

            Gipanghimakak ni Alegado nga kabahin siya sa maniobra pagsipong sa binilyon ka pesos nga transaksiyon.  Nisumbalik pa gani sa pakighinabi sa DYAB Abante Bisaya nga ang pipila sa mga namasangil mahimong mga representante sa smugglers.  May suliran hinuong NFA.  Alang sa 80,000 metricas toneladas ang ilang nahatag nga import permits.  Sobra sa allocation alang sa Sugbo.  Ang kasulbaran nakab-ot human nasubli sa NFA ang mga dokumento sa mga Alegado.  Kansang lisensiya pag-import di nang kaabot sa lugway sa importasyon hangtod sa Disyembre karong tuiga.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada of Leo Lastimosa for February 23, 2010

                        Patong sa bugas

 

            Tinuod ba nga may sindikato nga nagmaniobra sa importasyon sa pribadong sektor sa bugas humay dinhi sa Sugbo ug sa ubang bahin sa nasud?  Tinuod ba nga ang kadagkoan ra sab sa Departamento sa Agrikultura (DA) ug National Food Authority (NFA) ang nagbuot kinsay maka-import ug kon pilay makuwarta sa importasyon?

            Atubangan sa gikahadlokan nga kanihit sa bugas karong tuiga, tungod sa nagsunod nga mga bagyo sa niaging tuig ug lapad nga huwaw karong tuiga, ang NFA naglaraw nga mangompra og dugang 800,000 ka toneladas sa bugas humay gikan sa Vietnam ug Thailand.  Wa pay labot ang nahaunang importasyon nga giaprobahan na sa niaging tuig.

                        -o0o-

            Ang gidaghanon sa bugas humay nga makompra sa Pilipinas mahigpitan hinuon sa daginuton nga nasudnong panudlanan.  Sa way paghisgot sa epekto ngadto sa kalibotanong merkado.  Ang pagka tarantar ni Pres. Arroyo pagpangompra og bugas gikan sa bisan asa na lang nga kanasuran maoy gibasol sa pag-ulbo sa kalibotanong krisis sa bugas pila ka tuig nang nilabay.

            Aron pagsulbad sa kanihit sa kuwarta sa kagamhanan, nahukman sa DA ug NFA nga tugotan ang pribadong sektor pagpangompra og bugas gikan sa gawas.  Ang private sector financed (PSF) importation wa hinuon makaikyas gikan sa bangis nga mga kuko sa pangurakot sa mga nagtungkawo sa gahom.

                        -o0o-

            75,000 metricas toneladas ang pasiunang allocation sa Sugbo karong tuiga nga bahin-bahinon sa lokal nga mga magpapatigayon.  Ubos sa lagda nga gimantala sa Philippine Star, ang pagpanghatag og priority numbers magsugod Lunes sa buntag.  Maong Dominggo pa lang sa hapon, may naglinya na sa rehiyonal nga buhatan sa NFA.

            Nabawo hinuon sila.  Kay may nalista na ang NFA nga siyam ka buok niadtong Biyernes.  Nagduda ang mga nangreklamo nga giluto nang daan ang transaksiyon.  Sama sa ilang gidudahan nga pagmaniobra sa pagpili sa mga maka-import sa 100,000 metricas toneladas nga quota sa Sugbo sa niaging tuig.

                        -o0o-

            Nia pay mas dako nga binuang.  Segun sa kasaligang mga tinubdan, ang mga makadawat sa pagtugot sa NFA di maoy mangompra og bugas gikan sa gawas.  Igo ra nila nga ibaligya ang allocation ngadto sa tinuod gyod nga mga magpapatigayon sa bugas.  Nga way pupanagana nila nga gibunalan og makalilisang nga patong.

            P2 matag kilo nga service fee ang kolektahon sa kagamhanan.  Dul-an sa P40 milyones ang madawat sa kagamhanan alang sa 75,000 metricas toneladas.  Apan mas dako ang kita sa mga gipaboran nga gihatagan og pagtugot sa pag-import.  Kay mas dako ang patong nga ilang kolektahon gikan sa mga magpapatigayon nga maoy aktuwal nga mo-import.  Tungod sa way kukaikog nga pinatongay, ang mga konsumidor, sama sa naandan, maoy labing maalaot.  Kay sila ang magbaguod sa mas taas nga presyo sa imported nga bugas humay.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada of Leo Lastimosa for February 22, 2010

                        Apiki ang NTC

 

            Karong gipugngan na sa Court of Appeals (CA) ang pagpatuman sa mas baratong bayranan sa voice calls sa mobile phones nga gimando sa National Telecommunication Commission (NTC), nisamot kahanap ang kahigayonan nga mapahimuslan sa mga konsumidor ang kaayuhan sa per pulse billing system.  Mahimong malansang na lang gyod sila sa pagpas-an sa karaan ug di makiangayong sistema nga pabayron sila per minute bisan kon ang ilang mga tawag nilungtad lang og 20 segundos.

            Bisan sa daghang promo sa higanteng mga kompaniya sa telepono pagpatuo nato nga nalaslasan na pag-ayo ang bayranan sa telepono, ang pait nga kamatuoran mao nga, sukwahi sa ubang kanasuran, wa mous-os ang bayranan sa telepono sa Pilipinas sa niaging usa na ka dekada.

-o0o-

            Palihug basaha ning mubo nga kasaysayan sa pakigbisog sa NTC pagpatuman sa mas makiangayon nga sistema pagkuwenta sa bayranan sa voice calls sa mobile phones:

·        Niadtong Hulyo 23 sa niaging tuig, nimando ang NTC sa mga kompaniya sa telepono pagpatuman sa maximum billing nga 6 segundos matag pulso;

·        Nisugyot ang Smart og flagdown rate sa unang duha ka pulso (12 segundos) nga P3 ngadto sa P6 ug 70 sentabos ngadto sa P2.25 sa matag mosunod nga pulso ug nga iuswag ang pagpatuman sa Enero 2010 aron makahimo sa technical adjustments sa ilang network;

·        Nisugyot sab ang Globe og flagdown rate nga P1.50 ngadto sa P4 sa unang pulso ug 70 sentabos ug P1.25 sa matag mosunod nga pulso;

·        Niadtong Disyembre 5, 2009, gihatagan sa NTC og katungod ang mga kompaniya sa telepono pagpahamtang per pulse scheme sugod sa Disyembre 6 alang sa mga tawag sa samang network ug Disyembre 16 alang sa mga tawag tali sa nagkalainlaing networks;

-o0o-

·        Nipahamtang ang Smart og prefixes aron maggamit ang P3 nga flagdown rate ug 31 sentabos (Talk 'N Text), 43 sentabos (Smart) ug 25 sentabos (Red Mobile) sa matag mosunod nga pulso;

·        Ang Globe nipahamtang sab og prefixes ug flagdown rates alang sa 10 segundos gikan sa Lunes hangtod Sabado ug 5 segundos sa Dominggo;

·        Niadtong Disyembre 9, ang NTC nimando sa Smart ug Globe paghunong sa ilang karaang billing system, paghimo sa per pulse nga maoy default system sa ilang networks aron di na mahasol ug maglibog ang mga konsumidor sa prefixes ug pag-refund sa mga konsumidor;

·        Tungod sa padayong pagsupak sa telcos, ang NTC nihulga pagkanselar sa ilang mga prangkisa;

Apan ang Smart ug Globe nidangop sa hukmanan (bisan sa ilang nahauna nga pasalig sa Kongreso nga di sila mokiha pagsupak sa bag-ong billing system) ug nilampos pagkumbinser sa CA nga nalapas sa NTC ang ilang mga katungod ug nakakuha og temporary restraining order (TRO).  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com