Arangkada of Leo Lastimosa for September 17, 2010

        Itik ug plato

Hangtod karon wa kapakita si Cebu Provincial Board Member Sergio Restauro sa "journal" nga iyang giingon nga nagbutyag nga nia na sa Sugbo ang ikalimang strain sa dengue.  Nga, ni Restauro pa, maoy labing kuyaw sa tanang matang sa dengue.  Kay mahimong mamatay ang pasyente sud lang sa 24 oras.

Kay doktor lagi, si Restauro gituohan dayon sa mga nakabati niya.  Apil na si Gobernador Gwen Garcia.  Kinsa man tuod ang magduda sa iyang pag-angkon og mas abanteng kasayuran sa makamatay nga sakit?  Apan dihang akong gipangutana sa ngan sa "journal" nga iyang nabasahan,

niangkon si Restauro nga di diay "journal ang iyang tinubdan.  Kon dili kawani sa Department of Health (DOH) nga wa gani niya mailhi.

-o0o-

    Bisan nabisto na nga wa siyay nabasahan nga "journal," bisan nasakpan na nga wa gani diay siyang kaseguro kon doktor ba sa DOH ang tinubdan sa iyang kasayuran, ug bisan gitataw na sa World Health Organization (WHO) nga wa pay ikalimang strain sa dengue (human wa mapamatud-i ang gidudahan nga bag-ong strain sa dengue sa New Delhi, India), wa ning kapugong ni Restauro pag-insistir sa paggamit og kemikal.  Wa sab kahatag og bisan gamayng panagana ni Garcia paghimo niyang pangu sa kinatibuk-ang kampanya batok sa dengue.
    Nipasalig si Restauro nga ang iyang kinaham nga kemikal, deltamethrine, nga gikompra karong bag-o sa Kapitolyo nga way subasta ug gipasirit na bisan sa mga plato ug mga kaldero sa mga kusina sa Liloan, maoy labing luwas batok sa dengue.  Ang iyang sukaranan?  Itik sa Talisay nga wa mamatay bisan iyang gipasiritan.  Ambot kanus-a nahimong eksperto si Restauro sa kahimsog sa itik.  Apan may mas makinaadmanon nga pagtuon nga sukwahi ang sangpotanan.

-o0o-

    Si Dr. Enrique Ostrea, Pinoy nga neonatologist ug professor sa pediatrics sa Wayne State University School of Medicine sa Detroit, Michigan, nipahibawo nga nakaplagan sa iyang pito ka tuig nga pagtuon niadtong 2003 dinhi sa Pilipinas nga ang paggamit sa pesticides ug insecticides (nga mas huyang kay sa deltamethrine ni Restauro) batok sa mga lamok makadaot sa mga bata , apil na sa mga puya nga naa pa sa sabakan sa mga inahan:  Mahimong mosangpot sa autism, pagkabungol ug leukemia (chromosomal biomarkers).
    Ang WHO, nga gihulagway ni Restauro nga mas kasaligan kay sa DOH, nilista sab sa mosunod nga mga epekto sa deltamethrine ngadto sa katawhan, labi na sa mga bata ug mga hamtong nga huyang na og immune system, nga makasingo sa kemikal:  Convulsions (di mapugngan ug subsob nga paggahi ug paghumok sa kaunoran), ataxia (di magkadimao nga paglihok, sama sa barag nga paglakaw), dermatitis (paghubag, pagkatol ug labhag sa panit), diarrhea (sunudsunod nga pagkalibang), tremors (pagkurog sa kamot ug tiil), and vomiting (pagsuka).  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada of Leo Lastimosa for September 16, 2010

        Pakang-pakang ang show

    Mahimong namakak ang pipila ka opisyal sa Talisay City Hall sa mga kontrobersiya nga naglambigit nilang Mayor Soc Fernandez ug sa iyang sinagop nga si Joavan.  Apan wa sila mobabag sa mga pakisusi ni motago sa mga dokumento nga gipangayo sa nagpakabana nga mga magbubuhis pinaagi sa mga sakop sa media.  O di lang gyod kamaong motabon maong nasakpan ang nangalisbo nilang mga eskandalo.
    Lahi sa ubang mga opisyal sa kagamhanan nga, samtang nagpatuong bukas ug matinud-anon, kusganong nibabag sa tanang mga pagsuway pagsusi, mabudhiong nitago sa mahinungdanon nga mga dokumento nga gipangayo ug bangis nga nanggukod sa tanang nangahas pagsubay sa nangalisbo nila nga mga transaksiyon.

-o0o-

    Human nikumpisal nga nasayop sa pagdeklarar ni Benedict Gabasa, ang nagpatuong drayber sa sakyanan ni Mayor Fernandez nga nasakpan sa kapolisan nga gisudlan og kahimanan sa ilegal nga drugas, si Talisay City Human Resource Management Officer Emily Cabrera namawi pinaagi sa pag-uyon nga pakit-on mi sa tanang mga dokumento pagmatuod nga wa mamakak ang mayor sa iyang pag-insistir nga si Gabasa job order employee sa feeding program nga iyang gipaduma ni Joavan.
    Apan ang mga dokumento nga nalilian ni Marlon Bellita sa DYAB Radyo Patrol nakapasamot, inay makapapapas, sa among kalibog.  Si Gabasa nadestino diay sa Committee on Tourism sa Talisay City Council nga gipangulohan ni Bise Mayor Alan Bucao.

-o0o-

    Nikisikisi dayon si Bucao.  Wa siya mahibawo ni pananghiri nga gidestino si Gabasa sa iyang komitiba.  Labawng niulbo si Bucao dihang gibasa ni Marlon ang accomplishment report ni Gabasa:  "Did other miscellaneous tasks as requested by the chairman of the Committee on Tourism, Vice Mayor Alan Bucao."
    Nidalidali pagpasabot si Cabrera nga ang komitiba ni Bucao mao ray nabinlan og pundo nga nitakdo alang sa suholan nilang Gabasa ug kaubanan.  Wa hinuon siyang kapasabot nganong giduhig nilang Gabasa si Bucao sa accomplishment report nga kinahanglang isumiter aron makakobra sa ilang suholan.

-o0o-

    Mas makapanlipaghong ang sunod nga mga kasayuran ni Cabrera:  (1) Si Gabasa usa lang sa 960 ka job order employees nga gisuweldohan og P280 matag adlaw; (2) nga ilang ipakang-pakang sa mga proyekto nga kakuhaan sa P6 milyones nga binuwan nilang suholan; ug (3) dawaton si bisan kinsang girekomendar nilang Mayor Fernandez ug ubang mga opisyal, maong gidawat si Gabasa bisan daghan og patik ug may nag-ung-ong nga kasong kriminal.
    Mas makapasubo:  Di monopoliya sa Talisay kining higanteng binuang.  Ang ubang local government units nisabotahe sab sa limitasyon nga 60% ra sa tinuig nga gahin ang maggamit sa personnel services pinaagi sa pagdestino sa naghinobrang mga kawani sa bisan unsa na lang proyekto.  Bahala nag layo ra sa aktuwal nilang trabaho.  O, nakatag-an ka, bahala na kon wa silay trabaho.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada of Leo Lastimosa for September 15, 2010

Raket ni Joavan

Karon pa lang, bisan wa pay kaso nga napasaka sa hukmanan mahitungod sa labing bag-ong kontrobersiya sa sinagop ni Talisay City Mayor Socrates Fernandez nga si Joavan, naklaro na ang mosunod nga kalapasan:

• Si Benedict Gabasa, ang nadakpan sa drayber sa nasakmit nga Toyota Revo SGH 541, di kawani sa kagamhanan sa Talisay busa way katungod sa pagmaneho sa sakyanan sa mayor;
• Si Gabasa way driver's license busa way katungod sa pagmaneho sa bisan unsang sakyanan; ug
• Ilegal ang biyahe ni Gabasa kay wa siyay trip ticket nga gimando sa Commission on Audit (COA) aron mahibaw-an unsang orasa nibiya ug niabot ang sakyanan ug kinsay mga sakay.

-o0o-

Si Mayor Fernandez, inay mopasabot nganong nahimong kawani sa iyang buhatan si Gabasa nga way bisan unsang papel sa personnel department sa City Hall ug nganong gipagamit ang iyang sakyanan nga way trip ticket, nipasa sa bulilyaso ngadto ni Joavan.  Kinsa maoy iyang gipaduma sa feeding program sa iyang buhatan.

Apan si Joavan mismo di kawani sa City Hall.  Samang Gabasa, utrong way papel sa personnel department.  Sa ato pa, wa say katungod paggamit sa bisan unsang kabtangan sa City Hall, apil nang sakyanan sa iyang amahan.  Mas lisod ipasabot nganong gida ni Joavan ang sakyanan sa mayor sa Cogon, Pardo niadtong Lunes sa buntag ug sa Mango Square Mall pagka hapon.  Nga ang kataposan niyang feeding niadto pa man untang niaging semana.

-o0o-

Kon hangtod karon magpa-goryo-goryo si Mayor Fernandez nga wa kaibawo giunsa paggamit ni Joavan ang sakyanan sa iyang buhatan, maayong magsulti sila.  Giangkon nang Joavan nga niadto siya sa Cogon aron pagpaningil og utang.  Moinsistir ba lang gihapon ang mayor nga feeding program ray raket sa iyang sinagop?
Mas makapa-intriga ang lakaw ni Joavan sa Mango Square.  Ambot unsay sinugdanan, nakit-an sa mga guwardiya sa mall nga naapil si Joavan sa away sa Korean national ug sa uyab nga Pinay.  Ganahan tingaling mahibawo ang mayor nga ang babaye nisakay sa iyang sakyanan.

-o0o-

Dihang naabtan sa kapolisan ang sakyanan sa mayor, wa na si Joavan ug ang babaye.  Mga drayber sa trisikad nakakita hinuon nilang nanaog sa eskina sa Villa Bulsita sa Bulacao, Cebu City sa wa pa maabti sa kapolisan.
Kay nihit mang detalye sa mayor sa salida ni Joavan, may dugang kasayuran parteng Gabasa:  Silingan silang Joavan sa Mansueto Subdivision sa Bulacao, Talisay; gipatik ang ngang Joavan sa iyang tuong tiil; ug apil siya sa nag-ung-ong pang kasong Joavan sa pagpangulata ug pagtanggong sa mga kawani og vulcanizing shop sa Tabunok.  Ug dugang kasayuran sa kauban nilang babaye:  Nangadlawon siya sa presinto sa Pardo, nagpailang si Rosalie Flores Palomo ug nangangkon sa bag ug cellphone nga nahibilin sa nasakmit nga sakyanan.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada of Leo Lastimosa for September 14, 2010

Insulto ni Noynoy

Ang Chief Executive sa Hong Kong, si Donald Tsang Yam-kuen, ba ang nanginsulto ni Presidente Noynoy Aquino pinaagi sa suwat human sa hostage crisis sa Quirino Grandstand?  Nagpabilin ning kalibogan tungod sa pagdumili ni Aquino pag-ila kinsay nagpada sa suwat gikan sa gobyerno sa HK nga iyang giisip nga nanginsulto pinaagi sa pag-detalye unsay angay niyang himuon human sa trahedya.
Matod ni Aquino wa niya tubaga ang suwat aron di mosamot pag-aslom ang relasyon tali sa Pilipinas ug HK.  Nireklamo hinuon siya sa tinuorayng liderato sa People's Republic of China sa Beijing.  Bisan wa nganli ni Aquino, nitingog si Tsang.  Ug kusganong nihimakak nga iyang giinsulto si Aquino.

-o0o-

Gipahibawo ni Tsang nga iyang gisuwatan si Aquino niadtong Agosto 26, tulo ka adlaw human sa pagpamihag nga nipatay sa walo ka turista gikan sa HK ug tulo ka adlaw sa wa pa si Aquino niangkon og responsibilidad sa trahedya ug nangayo og pasaylo.  Gihulagway ni Tsang ang iyang suwat nga tinarung ug matinahuron.  Matod ni Tsang kumbinsido siya nga ang imbestigasyon nga gimando ni Aquino independente, komprehensibo ug propesyonal.
Samang Aquino, nagdumili si Tsang pagpakita og kopya sa suwat.  Mahimo hinuon nga ang nakapa-insulto ni Aquino mao ning kabahin sa suwat ni Tsang nga gibutyag sa iyang buhatan:  "The investigation report should include what had happened, the negotiations between the authorities and the hostage-taker, and also say why the gunman's demands were not accepted in exchange for the release of the hostages."

-o0o-

Nasayop ba lang si Aquino pagsabot sa suwat ni Tsang?  Nasobrahan ba lang ni Tsang pagpaneguro nga--human sa nabulilyasong rescue operations, nagkayamukat nga mga ebidensiya ug nagkabayloay nga mga ngan sa mga lungon--di na masaag ang imbestigasyon nga gipangulohan ni Justice Secretary Leila de Lima?
Ang tinuorayng pagsuway sa determinasyon ni Aquino pagsilot sa mga responsable sa makauuwaw nga mga bulilyaso sa hostage crisis moabot inig pagawas na sa resulta ug mga rekomendasyon nilang de Lima ug kaubanan.  Kinsa nipasidaan nga mohingan sila og mga ngan.

-o0o-

Kon ang ipatangtang ug ipakiha nilang de Lima ug kaubanan di maglakip sa mga opisyal nga labing suod ni Aquino, ug kon ang panangtangon ni Aquino kutob ra nilang Manila Police District (MPD) Chief Rodolfo Magtibay ug National Capital Region Police Office (NCRPO) Leocadio Santiago, mawad-an og kaligdong silang Aquino ug ang iyang mga imbestigador.
Kon simbako tabukon og pito ka lawod mahitabo na, mahingpit na gyod ang pagkahagbong ni Aquino sa labing unang dakong krisis nga nahiagoman sa duha pa ka buwan niyang pamunoan.  Ug may sukaranan na gyod si Tsang pagpanginsulto niya nga di labihan pa gyod diayng hilawa ug di pa gyod diayng kamao.  [30]  leo_lastimosa@abs_cbn.com

Arangkada of Leo Lastimosa for September 13, 2010

        Misteryo sa Emerald

    Karon naklaro na.  Di si Pres. Noynoy Aquino kon dili si Manila City Mayor Alfredo Lim ang suki sa Emerald Garden Restaurant, nahimutang pila lang ka lakang gikan sa Quirino Grandstand.  Nabantog na karon ang kan-anan nga maoy command post sa duguong hostage crisis niadtong Agosto 23.  Hapit matag adlaw adto kaon si Lim.  Labing unang higayon to nga nakasud si Aquino sa Emerald.
    Niabot si Lim sa Emerald wa pay alas-7 sa gabii.  Niabot si Aquino alas-8:30.  Dayong ulbo sa pinusilay tali ni hostage taker Rolando Mendoza ug sa mga sakop sa SWAT sa Manila Police District (MPD).  Didto sila makadawat sa masulub-ong kasayuran nga nangamatay ang walo sa mga bihag.

-o0o-

    Maayo pa si Mendoza.  Nakapahimus sa live coverage sa media sa krisis nga iyang gimugna.  Way TV set sa Emerald.  Maong silang Lim ug kaubanan nagsalig lang sa mga taho gikan sa Quirino Grandstand pinaagi sa mobile phone.  Nangayo sila sa mga tagduma sa Emerald og telebisyon.  Apan way signal.  Mga guwardiya nang Lim ang nakahagdaw og antenna aron makita ang live coverage.
    Uwahi nang tanan.  Wa na silang kakita sa binaboy nga pagdakop sa mga polis ni SPO2 Gregorio Mendoza.  Ang naabtan ni Aquino mao na lang ang pagluwas sa mga polis sa nangabuhi apan nagtiyabaw ug samaran nga mga bihag.

-o0o-

    Nibiya si Lim sa tinuod gyong command post sa Quirino Grandstand human niya ipadakop ang igsuon sa hostage taker ug nidiretso sa Emerald.  Diin nagpaabot na niya silang DILG Secretary Jesse Robredo ug NCRPO Director Leocadio Santiago.  Ang rason ni Lim:  Wa pa silay paniudto.

Si DILG Undersecretary Rico Puno, nga maoy gitugyanan ni Aquino pagduma sa hostage crisis, wa gyong kataak sa tinuod nga command post.  Apan didto siya sa Emerald.  Ang tanang kasayuran nga iyang gihatag ni Aquino naggikan ra sab nilang Lim ug kaubanan.  Nga wa say pupanaganang nibiya sa Quirino Grandstand aron pag-adto sa kan-anan nga way telebisyon.

-o0o-

    Wa katilaw si Aquino sa nabantog nga siopao sa Emerald.  Matod sa mga kawani fried rice ug pansit ray gi-order ni Lim.  Laing katin-awan sa tagduma sa Emerald:  Mosilbi lang sila og siopao gikan sa alas-6:30 sa buntag hangtod alas-2 sa hapon.  Apan si DSWD Secretary Dinky Soliman nitataw nga di kaon ang giadto ni Aquino.
    Mao ray gidangat.  Sa pag-atubang sa iyang labing unang dakong krisis, pulos bulilyaso si Aquino:  Gikan sa pagtudlo ni Puno nga igo lang nikalawat bisan unsay gidudho nilang Lim ug sa kapolisan; ngadto sa pagtugot sa mga kauban ra sang Mendoza sa MPD pakigsabot ug pag-atake niya; hangtod sa pagpili sa dapit nga nihikaw pa gani niya sa kahigayonan pagsaksi sa duguong kinutoban sa trahedya.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada of Leo Lastimosa for September 12, 2010

Tinabangay sa dengue

Nakatabang pagpalambo sa mga paningkamot pagtambal sa mga biktima sa dengue sa Sugbo ang wa untay kapuslanan nga binayloay og mga pung nilang Cebu City Mayor Mike Rama ug Gobernador Gwen Garcia:  Mas dako nang kahigayonan nga maluwas ang mga pasyente tungod sa abundang tabang sa City Hall ug Kapitolyo.
Nagsugod ang binayloay nilang Rama ug Garcia sa dengue dihang gimandoan ni Rama ang Cebu City Medical Center (CCMC) nga mga taga dakbayan ray dawaton ug giawhag ang ubang mga dakbayan ug kalungsoran pag-atiman sa ilang kaugalingong mga pasyente.  Gitubag dayon siyang Garcia nga sa mga tambalanan sa lalawigan way bisan usa nga balibaran.

-o0o-

Usa ka adlaw human sa pamahayag ni Rama, matod ni Dr. Myrna Go, tagduma sa CCMC, nitidlom pag-ayo ang gidaghanon sa mga pasyente sa dengue sa CCMC.  Ilang nahibaw-an nga ang district hospitals sa kasilinganang mga dakbayan ug kalungsoran nipalambo sa ilang pag-atiman sa mga biktima sa makamatay nga sakit.

Pananglitan, ang Mandaue City District Hospital, nga sa sinugdanan sa pag-ulbo sa mga kaso sa dengue nihatag lang og 50% nga diskuwento sa bayranan sa mga pasyente, karon nilibre na sa tanang gastohan.  Ang Danao City District Hospital nilbre na sab sa tanang mga pasyente sa dengue nga taga Danao.  Hinaot ang ubang district hospitals may katakos sab paglibre sa mga bayranan.

-o0o-

Nga maoy labing dakong piang sa pasalig sa Kapitolyo nga dawaton nila si bisan kinsang pasyente sa dengue bisan diin gikan.  Kasagaran sa ilang mga tambalanan way katakos pag-atiman sa mga pasyente sa dengue.  Nga kasagaran ipasa lang dayon sa mas takos nga pag-atiman sa Vicente Sotto Memorial Medical Center (VSMMC).
Dinhi nisud ang laing kaayohan sa away nilang Rama ug Garcia.  Matod ni Department of Health (DOH 7) Regional Director Susana Madarieta gisuplayan sa Kapitolyo og dextrose ang VSMMC ug ang district hospitals sa lalawigan.  Hinaot nga libreng ipagamit.  Labi na sa labing kabos nga mga pasyente.

-o0o-

Nga nakamugna og lain pa gyong kaayohan.  Tungod ba kaha sa panaway ni Garcia, o nakaamgo sa kamahinungdanon pagtabang pagluwas sa labing nameligro nga mga biktima sa dengue, gibuksan pagbalik ni Rama ang CCMC ngadto sa tanang pasyente sa dengue nga nagkinahanglan og tabang.  Gihikay na ron ang CCMC Auditorium aron mas daghan pang pasyente ang ilang maatiman.
Atubangan ning makadasig nga kalamboan, gikinahanglan pa ba sa mga tambalanan ang kapin sa P300,000 nga balor sa dextrose nga hinabang gikan sa manggihatagong mga tigpaminaw sa DYAB?  Matod ni Go gikinahanglan nilang tanang tabang kay dali rang mahurot ang ilang dextrose tungod sa kadaghan sa mga pasyente.  Matod ni Madarieta mahimong padayong mosulbong ang mga kaso sa dengue sa di pa mous-os dayong tapos ning buwana.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada of Leo Lastimosa for September 11, 2010

Kilkil sa katalagman

Nakadungog na tingali ka sa kahibung sa usa ka pari nga nakakita og estatuwa ni Buddha tapad sa rebulto ni Hesukristo sa tindahan nga bag-o lang niyang gi-bendisyonan.  Mas nakugang siya sa katin-awan sa tag-iya:  "Paneguro lang ning amo, Padre, kay kon di mi paminawon ni Kristo makadangop pa ming Buddha."
Mas duol pa gani tingali sa imong kasingkasing ang sugilanon sa usa ka inahan nga mabalak-an kaayo nga nimaymay sa iyang bata pagtuon sa major exam sa lisod nga subject nga hagbungunon na siya, "Wa kay ligoy ron ha, pagtuon gyod.  Unya hatagi diay ko sa ngan sa imong maestra kay tingalig may kaila tang makahangyo niya."

-o0o-

Masulub-on kong motaho nimo nga mao sab ni nahitabo sa atong kampanya batok sa dengue.  Napamatud-an na sa atong kasinatian sa daghan na uyamot nga kasinatian, ug wa nay bisan usa nga mangahas sa paglalis, nga ang pagpanlimpiyo sa palibot maoy labing epektibong panagang batok sa makamatay nga sakit.
Apan ang atong lokal nga mga opisyal mosaling-it gyod sa paggamit og kemikal sa paglusad og fogging ug mist-spraying.  Bisan ang kadagkoan sa Department of Health (DOH), nga maoy nagsige og pasidaan sa kainutil sa fogging ug mist-spraying batok sa lamok ug sa kadaot batok sa katawhan ug kalikopan, niduko na sa papating sa mga politiko.

-o0o-

Mahimong nakumbinser silang Dr. Eric Tayag, nasudnong epidemiologist sa DOH, nga sa di pa silang kasugod og pasirit sa kemikal makalupad nang mga lamok.  Busa igo lang sila nga naghatag sa katawhan og sayop nga sukaranan sa pagkumpiyansa inay nga maninuod gyod sa pagpanlimpiyo sa ilang palibot.
Apan mahimong, sama sa tag-iya sa tindahan ug inahan sa hagbungunon nga tinun-an, igo lang silang naneguro.  Nga tingali diay og matsambahan sa fogging ug mist-spraying ang mga lamok, di na sila kinahanglang maghago sa paghipos sa mga basura ug pagyabo ug pagpaagas sa tanang nagpundong tin-aw nga tubig.

-o0o-

Sa usa ka yanong pinuy-anan, mahimong sayon rang pagpanilhig sa tanang basura ug pagyabo sa tanang nabiyaan nga mga balde, planggana, karaang ligid ug ubang sudlanan sa tubig.  Apan sa usa ka barangay, o lungsod, o dakbayan, nga napasagdan na sa daghang katuigan, dako na kaayong gasto ug trabaho ang paghipos sa tanang hugaw ug pagpaagas sa tanang kanal.  Labi na kay di kabutangan sa ilang mga ngan ug hulagway ang mga imburnal.
May mga politiko gyod hinuon nga wa lang maneguro.  Gipahimuslan gyod nila ang kahadlok sa dengue aron pagpalusot sa makalilisang nilang mga komisyon sa way kapuslanang mga kemikal.  Sa mga nanguwarta sa katalagman sa dengue, di si Kristo, ni si Buddha, ni si bisan kinsang kaila nilang magtutudlo, makaluwas sa pagkalaglag sa ilang mga kalag.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada of Leo Lastimosa for September 10, 2010

Joker ni Arroyo

Ang pag-angkon ni Pres. Noynoy Aquino og responsibilidad ug pagpangayo og pasaylo sa napakyas nga rescue operation sa hostage taking sa Quirino Grandstand gihulagway ni Senador Joker Arroyo nga nakapabarato sa buhatan sa presidente.  Sakit ang komentaryo kay si Joker nahimong executive secretary ug usa sa labing sinaligan ni anhing presidente Cory Aquino.
Apan human sa pagdupa ni Joker sa mga eskandalo ni kanhi presidente Gloria Arroyo, nga niapil pa gani siya paghasi sa star witness sa NBN-ZTE scandal nga si Jun Lozada, wa na siyay kalainan sa mga turutot ni Arroyo nga hangtod karon di pang kadawat nga si Aquino ang nakadawat sa makabungog nga mayoriya sa niaging piniliay.

-o0o-

Mas dalayegon ang pag-angkon og responsibilidad ni Aquino kay sa paglikay-likay sa mga eskandalo nga nihamok sa napulihang pamunoan ni kanhi presidente Arroyo.  Kinsa nipalabi sa pagtago ug pagtak-om atubangan sa sibaw nga mga pagsaway ug mga pangutana sa nangalisbo niyang mga transaksiyon.

Sa di pa manghambog ang mga alyado ni Arroyo nga mas takos silang niatiman sa mga krisis niadto, angay silang pahinumdoman nga 57 ang nangamatay sa masaker sa Maguindanao.  Nga gitulisok ngadto sa ilang alyadong mga Ampatuan.  Ginamit ang mga armas ug mga bala sa Department of National Defense (DND).  Nga mahimong usa sa mga hinungdan nganong nangiwit ang ilang piliunon pagka presidente.

-o0o-

Sa mga nanaway nganong wa mohupot si Aquino og mas aktibong papel paghusay sa krisis niadtong Agosto 23, mas makalilisang ang alternatibong hulagway nga gusto nilang makita:  Kon nisapaw pa silang Aquino, DILG Secretary Jesse Robredo, DILG Undersecretary Rico Puno ug mga tigpamaba nga silang Sonny Coloma ug Ricky Carandang, nga pulos way kasinatian pagpalingkawas sa mga bihag, pangilogan ang tanang hingtungdan nga maghunahuna sa sangpotanan.
Way makalalis sa kasinatian nilang Manila City Mayor Alfredo Lim, MPD Chief Rodolfo Magtibay, Koronel Orlando Yebra ug kaubanan.  Ang ilang pagkabulilyaso di kapapas sa kamatuoran nga silay labing takos nga mohusay sa krisis.
-o0o-
         Ang tinuorayng sukod sa katakos ni Aquino mao ang iyang himuon human sa iyang gimando nga imbestigasyon sa trahedya.  Kon padayong duphan ang iyang mga sinaligan bisan pa kon mapamatud-an nga di haom sa mga katungdanan nga ilang gihuptan, hingpit nang kadudahan ang iyang katakos ug kaligdong.
Hinaot makakat-on si Aquino sa pipila sa labing mahinungdanon nga mga pagtulon-an sa krisis:  Angay diay siyang molantaw lapas sa iyang kaubanan sa Ateneo ug sa iyang mga tigpaluyo sa piniliay pagpangita sa labing takos nga mga kaabag pagpatuman sa iyang mga panumpa pagbadlong sa pangurakot ug pagpapas sa katimawa; di diay makaayo nga padayong tagbawon ang tanang gipangayo sa mga kampo nilang kanhi Senador Mar Roxas ug Bise Presidente Jojo Binay; ug di diay angayng tumanon ang tanang sugyot sa iyang mga igsuon.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada of Leo Lastimosa for September 9, 2010

        Pagpuo sa lamok

    Tungod sa kapakyas sa mga kemikal pagsumpo sa dengue sa kapin na sa 100 ka nasud sa kalibotan nga natakboyan, napugos ang mga siyentipiko pagpangita og laing mga paagi.  Pipila nila nangangkon nga malampuson ang mga pagsuway sa mga laboratoryo sa mosunod nga mga paagi pagpitol sa katakos sa mga lamok pagpakatap sa makamatay nga sakit:

• Ang Malaysia mobuhi na sugod sunod buwan sa lalaking mga lamok nga giusab aron nga ang ilang mga anak dali rang mamatay;
• Ang Australia nakamugna og kagaw nga makalaslas og katunga sa kinabuhi sa mga lamok aron nga di nang kasanay ni makapakatap sa dengue; ug
• Ang Britanya niusab sa mga lamok nga motangtang sa mga pako sa babaye nilang mga anak.

-o0o-

    Nilang tanan, ang Malaysia maoy labing abante.  Paluparon na sunod buwan ang 3,000 ka lalaking Aedes aegypti sa duha ka estado sa Malaysia.  Ang field trial mosunod sa mga pagtuon sukad pa sa 2006.  Gidasig ang katawhan pagpahibawo dayon sa kagamhanan unsay epekto sa eksperimento sa ilang palibot.
    Apan ang environmentalists nipasidaan nga ang eksperimento gawas nga mapakyas pagbadlong sa dengue makadaot pa gyod sa kinaiyahan.  Matod nila ang mga lamok may katakos pagpahaom sa bisan unsang kausaban sa ilang palibot ug busa mahimong molahutay sila ug padayong mopasakit ug mopatay sa ilang mga biktima nga, segun sa World Health Organization (WHO), niabot na og 50 milyones.

-o0o-

    Sa ilang bahin, mga eksperto sa Australia nanghinaot nga ang kagaw nga "Wolbachia," bisan sa gawas na sa laboratoryo, takos nga makapuo sa dagkong babayeng mga lamok nga maoy may katakos pagpakatap sa dengue.  Researchers sa University of Queensland sa Brisbane nigamit sa strain sa Wolbachia nga makaiban og katunga sa kinabuhi sa ilang host.
    Laing alas sa Wolbachia:  Ang matakdan nga lalaking mga lamok makapaanak lang sa mapatakdan sab nga babayeng mga lamok.  Ang babayeng mga lamok nagkinahanglan og usa ngadto sa tulo ka semana sa di pa makapasa sa kagaw sa dengue ngadto sa ilang biktima.  Pinaagi sa Wolbachia, mamatay na sila sa di pa makapanakod.  Nabalaka hinuon ang mga eksperto nga maalkontrahan sa mga lamok ang Wolbachia pinaagi sa pagpamubo sa incubation period sa dengue.

-o0o-

    Ang Oxford University sa Britanya nitaho og mas talagsaong eksperimento.  Malampuson nilang nabutangan og dominant lethal gene ang mga lamok nga mopamubo sa mga pako sa babaye nilang mga anak.  Kon di nang kalupad ang babayeng mga lamok, di nang kakatap ang kagaw sa dengue, nga sila ray takos nga makada, ngadto sa katawhan.

Laing epekto sa kapakyas sa babayeng mga lamok paglupad:  Mapuo nang mga lamok.  Kay ang panguyabay ug upahay sa mga lamok mag-agad sa awit ug kayab sa ilang mga pako.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada of Leo Lastimosa for September 8, 2010

Kahilaw ni Noynoy

Tungod sa iyang tinguha paghaw-as sa kagamhanan gikan sa lang-og nga gahong sa pangurakot, gitudlo ni Pres. Noynoy Aquino sa labing mahinungdanon nga mga katungdanan sa iyang pamunoan ang mga opisyal nga wa maduhigi sa bisan unsang mga eskandalo ni kanhi presidente Gloria Arroyo.  Nga pulos sab way igong kasinatian pagduma sa nagbuntaog nilang mga responsibilidad.
Mao nga dihang niulbo ang labing unang krisis wa pay duha ka buwan human sa pag-asumir sa bag-ong pamunoan, silang Aquino ug kaubanan nidangop sa labing maayong kapilian--pagsalig sa mga may mas lapad nga kasinatian.  Nakapait mao nga ang ilang gisaligan wa lang napakyas pagsulbad sa krisis nibuong pa gyod sa nasudnong kadungganan.

-o0o-

Mahimong usa sa mga hinungdan nga gitugyan lang sa Malakanyang ang krisis ngadto sa lokal nga mga tagduma mao si Manila City Mayor Alfredo Lim:  Kanhi hepe sa Manila Police District, kanhi direktor sa National Bureau of Investigation (NBI), kanhi kalihim sa Department of Interior and Local Governments (DILG) ug suod ug sinaligan ni anhing presidente Cory Aquino.
Way bisan usa sa pamunoang Aquino nga makaambas sa katakos ug kasinatian ni Lim.  Di si DILG Secretary Jesse Robredo.  Ni si DILG Undersecretary Rico Puno.  Nga samtang suod ug suhito sa kapolisan wa pang kasuway pagduma og operasyon pagsulbad bisan sa labing kasarangang krimen.

-o0o-

Apan si Lim, nga gikaintapan ug giaangaan og "Dirty Harry" tungod sa laktod nga pagpamatay sa labing banggiitang suspitsadong mga kriminal ug mga durugista sa iyang panahon, hamtong na.  Wa tingali grabeng sakit apan luya na.  Siyay labing uwahi nga niabot sa command post.  Siya ang labing unang nibiya dayong sugod sa duguong rescue operation sa Quirino Grandstand.
Ug siyay nakahimo sa labing dakong bulilyaso:  Ang iyang pagpadakop sa manghod nga si SPO2 Gregorio Mendoza gitumbok nga maoy nakaaghat ni hostage taker Rolando Mendoza pagpamusil sa iyang mga bihag.  Apan way gustong modaginot ni Lim.  Si Aquino ug iyang pamunoan ang mas madanihong tulisukon.

-o0o-

Ang wa pagduso ni Aquino sa ngan ni Robredo ngadto sa Commission on Appointments (CA) mahimong gitumong pagluwas niya gikan sa pagkusukuso nga iyang mahiagoman gikan sa mga senador ug mga kongresista karong lab-as pang hostage crisis.  Mahimong tinuod sang pangagpas nga si Robredo wa pa mapasaylo ni Aquino sa ilang panagsungi sa niaging kampanya.
Kinahanglan hinuon nga mopaligid si Aquino og dagkong ulo sa iyang mga opisyal aron pagpahinay sa sibaw nga kalibotanong mga pagsaway.  Mamahimong martir si Robredo kon iapil.  Apan way magprotesta kon isakripisyo silang Puno ug Foreign Affairs Secretary Alberto Romulo.  Nga gawas sa nabulilyasong tawag ni Hong Kong Chief Executive Donad Tsang mao say sad-an sa nakanselar nga pagduaw ni Aquino sa Indonesia ug Vietnam.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada of Leo Lastimosa for September 7, 2010

Wa gyong kaandam

Maayo pang Al-Qaeda.  Samtang nikumpisal ang kapolisan sa Pilipinas nga wa silay hostage negotiating manual ni hostage negotiating team, ang labing gikaintapan nga mga terorista sa kalibotan hagbay ra diay nga nakaumol sa ilang manual sa pagpanagit ug pagpamihag aron pagduso sa nagkadugo nilang kawsa.
Detalyado kaayong ilang manual (namantala sa scribd.com).  May mga lagda sila unsaon pagpanagit sa inilang mga tawo ug pagpatay sa dagkong opisyal sa langyaw nga mga kagamhanan.  May buwag silang mga lagda unsaon pagsakmit og building, ayroplano o, nakatag-an ka, bus.  Hingpit sab ang ilang mga tugon unsaon pagpanalipod sa hostage takers ug unsaon nila paglingkawas kon mahatag nang ilang mga demanda.

-o0o-

Samtang wa magtagad ang kapolisan sa Manila pagsusi sa mga detalye sa tourist bus nga gisakmit ni Rolando Mendoza niadtong Agosto 23--unsaon pag-abli ang pultahan, madutlan ba og maso ang mga bintana, unsa kataas ang hagdanan nga gamiton pagkatkat sa bus, katugpahan ba og mga operatiba ang atop sa bus ug may telebisyon ba sud sa bus--ang Al-Qaeda nilatid sa mosunod nga mga sugyot sa pagsakmit og bus:

• Angayng ilhon ang nationalities sa mga pasahero sa bus, kay ang nationalities makatino sa epekto sa operasyon;
• Angayng kuhaon ang tanang kasayuran sa ruta, hunonganan, tubilanan, pahuwayanan, seguridad ug mga laraw sa turistang mga pasahero; ug
• Pagtino sa mga buslot alang sa mas sayon nga pagkontrolar sa mga biktima.

-o0o-

Si Koronel Orlando Yebra niangkon nga iyang gipalabay ang mga kahigayonan sa pagsakmit sa armas ug pagdakop ni Mendoza, bisan sa awhag sa iyang kaubanan ug kadagkoan.  Klarong mas nabalaka nga ang umaabot nga hostage takers di na mosalig niya kay sa seguridad sa mga biktima.  Sa kasong Yebra, nausik ang pasidaan sa Al-Qaeda batok sa negotiators:

• Di angayng saligan ang negotiators kay kamaong motanom og kahadlok sa kasingkasing sa hostage takers;
• Kinahanglang magpabiling kalma ang hostage takers bisan maglangay-langay ang negotiator aron paghatag og higayon sa puwersa sa kagamhanan pag-atake; ug
• Ang pagpamihag kinahanglan mub-on aron di mahimong mas lisod ang pagkontrolar sa mga bihag.

-o0o-

Ang imbestigasyon sa hostage crisis nga gipangulohan ni Justice Secretary Leila de Lima ug naglakip sa mga representante sa pribadong sektor angayng makapauwaw sa mga senador ug mga kongresista.  Kansang mga pakisusi gidominahan sa wa kinahanglang pamostura ug panginsulto.
Way lipud-lipod silang de Lima ug kaubanan pagsubay unsay tinuod nga nahitabo sa duguong trahedya sa Quirino Grandstand.  Sa way pagtabon sa pamunoan ni pagtulisok sa mga kaatbang.  Ang pagpakita sa pakisusi ngadto sa publiko ug ang pag-angkon ni Pres. Aquino og responsibilidad maoy mga timaan sa kalig-on ug kaligdong.  Nga sablig sa lab-as nga tubig human sa pagtabon sa way kinutobang mga eskandalo sa napulihang pamunoan.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada of Leo Lastimosa for September 6, 2010

Broadcasters Congress

Mariners Court, Port Area, Cebu City--Malampusong napahigayon ang ikaduhang Broadcasters Congress sa Kapisanan ng mga Brodkaster ng Pilipinas (KBP) Cebu Chapter dinhi.  Ubos sa liderato ni Chairman Carlo Dugaduga, nagtapok ang mga magsisibya sa Sugbo aron pagtuki sa labing mahinungdanon ug dinaliang kalamboan sa industriya.
Upat ka resolusyon ang napasar sa kongreso:  Una, pagpaluyo sa pagpalapad sa Sotto Law; ikaduha, pagpaluyo sa balaodnon nga magmando nga ang kaso batok sa sakop sa media angayng ipasaka sa dapit nga nahimutangan sa iyang buhatan; ikatulo, pag-awhag sa Kongreso pagpasar sa Freedom of Information (FOI) bill; ug ikaupat, ang pagsupak sa news blackout atol sa crisis situations.

-o0o-

Ang unang duha ka balaodnon pulos napasar sa House of Representatives pinaagi sa pagpangamahan ni kanhi kongresista Raul del Mar.  Apan naapsan sa panahon ang bersiyon sa Senado.  Sa bag-ong Kongreso, gipasaka pag-usab ang duha ka balaodnon ni Kongresista Cutie del Mar.  Ug mas dako nang kahigayonan nga malahos tungod sa pasalig ni Senate Majority Floor Leader Tito Sotto nga siyay mangamahan sa mga bersiyon sa Senado.
Ang Sotto gipasaka sa apohan ni Sotto, si Don Vicente Sotto.  Sa panahon nga mga pamantalaan pay tinubdan sa mga balita.  Maong ang pagpatigbabaw sa katungod sa mga peryodista pagpanalipod sa mga tinubdan sa balita wa maglakip sa mga magsisibya sa radyo, telebisyon ug internet.

-o0o-

Ang FOI bill napasar na sa niaging Senado apan nabiktima sa nukus-nukos ni kanhi speaker Prospero Nograles.  Nipasalig silang House Speaker Feliciano Belmonte ug Senate President Juan Ponce Enrile nga unahon pagpasar ang balaodnon ubos sa ilang pagduma.
Ang FOI bill mas nipalig-on sa katungod sa katawhan pagpakisayod.  Ang karaang Code of Conduct and Ethical Standards igo lang nagmando sa mga buhatan sa kagamhanan paghatag sa gipangayong dokumento sud sa 15 ka adlaw.  Ang FOI bill naglatid nga di kinahanglang mosulti pang magbubuhis unsay hinungdan sa iyang pagpangayo sa dokumento, hinunoa ang kagamhanan maoy mopasabot kon di mahatag ang dokumento.

-o0o-

Gawas sa pagsupak sa news blackout, ang mga magsisibya nisalmot sab sa panel discussion unsay ilang mahimo pagtabang paglikay sa pagkasubli sa duguong hostage crisis sa Manila.  Nagkauyon ang panel--silang Special Concerns Undersecretary Christopher Tio, Bobby Nalzaro sa GMA, Rose Basadre sa RMN, Atty. Paul Oaminal sa DYLA ug Psychologist Fredrick Boholst--nga mas epektibo sa blackout ang sabutsabot tali sa media ug kagamhanan.
Si Tio nipasalig nga di paluyohan ni Pres. Noynoy Aquino ang bisan unsang sugyot paglugpit sa kagawasan sa media.  Gidasig niya ang media sa boluntaryong pagtuman sa mga lagda nga nagdili pagbutyag sa kasayuran nga makapapeligro sa kapolisan ug kasundalohan ug mga bihag.  Gitataw ni Atty. Ruphil Bañuc sa RMN nga ang mga probisyon sa balaodnon sa news blackout ni Kongresista Luigi Quisumbing naa na sa KBP Broadcast Code.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada of Leo Lastimosa for September 5, 2010

Kutaw sa dengue

Ambot kapila na balik-balika sa Department of Health (DOH) ang ilang tambag ngadto sa mga politiko sa paghunong na pagpangompra og mga kemikal batok sa dengue.  Matod sa DOH bisan unsa pang kemikal ang gamiton sa fogging o mist-spraying di makapuo sa mga lamok nga nagda sa makamatay nga sakit sa dengue.
Yano kaayo ang katin-awan sa DOH:  Sa di pang kasugod ang fogging o mist-spraying, nanglupad nang mga lamok ngadto sa laing mga dapit.  Binilin ang mga molupyo nga di kalupad busa mapugos paghingos sa gibuga nga kemikal.  Labi nang mga bata ug mga hamtong nga maoy labing huyang og panagang sa mga kemikal nga makadaot sa ilang panglawas.

-o0o-

Ambot nganong hangtod karon nagdumili man pagsabot ang mga politiko.  Ilang kinaham nga lusot mao nga himuon nilang tanan aron kapanalipdan ang mga molupyo gikan sa dengue.  Gawas pa, ang mga molupyo ra say ilang gitumbok nga nagsige og awhag nila paghimo og fogging ug mist-spraying operations.
Lahi ang kasayuran nga among nahipos gikan sa mga molupyo sa nagkalainlaing kabarangayan sa Sugbo ug Central Visayas.  Kasagaran sa mga tigpaminaw sa DYAB Abante Pa, Bisaya nitataw nga wa mous-os ang mga kaso sa dengue sa ilang mga dapit bisan sa paggamit og kemikal.  Pipila nila nangangkon nga nangasakit hinuon sila gikan sa fogging ug mist-spraying, gawas nga mas daghan sa ilang mga bata ang gi-dengue.

-o0o-

Ambot nganong padayon nga gisupak sa mga politiko ang tambag sa tinuorayng mga eksperto sa DOH nga itingob ang ilang panahon ug kahimanan sa pagpanlimpiyo sa tibuok palibot, pagtultol ug pagguba sa tanang tagoanan ug itloganan sa mga lamok.  Nga mas barato man unta ang pagpanlimpiyo kay sa pagpangompra og kemikal nga ilang gigahinan og minilyon sa buhis sa katawhan?
May sukaranan gyod tingaling pagduda nga ang tinuod nga hinungdan mao nga mas dako ang komisyon sa mga kemikal kay sa mga silhig, pala ug basurahan.

-o0o-

Ambot nakamatngon ba kahang mga politiko nga ang mas dakong kadaot sa ilang pagpaugat pagpasirit og kemikal mao ang paghatag nila sa katawhan og sayop nga sukaranan sa pagkumpiyansa.  Nga inay maninuod pagpanlimpiyo sa ilang palibot, ang mga molupyo malingaw na lang og tan-aw sa fogging ug mist-spraying.  Gawas nga mapul-an og tabon sa ilang mga baba ug ilong.
Di magkahiusa ang tanang hingtungdan sa paghangop sa labing epektibong panagang sa dengue.  Nga, gibalik-balik na sa DOH, mao ang pagpanlimpiyo sa palibot.  Kay ang lokal nga mga opisyal mopalabi man gihapon sa ilang kinaham nga mga kemikal.  Bahala na kon hapit na madoble ang gidaghanon sa mga nangasakit ug mga nangamatay sa dengue gikan sa Enero hangtod sa Agosto karong tuiga kon itandi sa samang higayon sa niaging tuig.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada of Leo Lastimosa for September 4, 2010

        Lamok ni Restauro

    Kon paundayonan si Cebu Provincial Board (PB) Member Sergio Restauro, ang gitudlo ni Gobernador Gwen Garcia nga pangu sa kampanya batok sa dengue sa tibuok lalawigan, manguros na lang tang daan.  Ang iyang pagpamugos paggamit og kemikal ug pagsukwahi sa tambag sa tinuod nga mga eksperto sa Department of Health (DOH), gawas nga mapakyas pagbadlong sa paspas nga pagsaka sa mga kaso sa dengue, makahulga pa gyod sa kahimsog sa mga Sugbuanon.
    Si Restauro, pangu sa PB Committee on Health, gitahasan ni Garcia tungod sa iyang kasinatian sa kampanya batok sa dengue sa Dakbayan sa Talisay.  Ambot nganong way nakahunghong ni Garcia nga tungod ni Restauro ang Talisay maoy usa sa labing daghan og kaso sa dengue sa Central Visayas.

-o0o-

    Naglibog na kong daan sa kamahigugmaon ni Restauro sa kemikal sa kampanya batok sa dengue sa Talisay ug karon sa tibuok Sugbo.  Nakugang ko sa iyang katin-awan dihang nagkahinabi mi atol sa Arangkada sa DYAB Abanate Pa, Bisaya:

• Epektibo ang kemikal batok sa dengue kon ipasirit atol sa mga takna nga magpatara lang ang mga lamok;
• Gisukwahi niya ang tambag sa mga eksperto sa DOH batok sa kemikal tungod sa iyang "honest opinion;"
• Luwas ang kemikal nga gigamit kay wa mamatay ang itik nga iyang gisuwayan pagpasirit;
• Kinahanglang gamitan gyod og kemikal kay nia na sa Sugbo ang ikalimang strain sa dengue; ug
• Nangompra ang Kapitolyo og kemikal nga way subasta kay dinalian ang panginahanglan.

-o0o-

    Ambot unsang lamoka ang nailhan ni Restauro nga magpatara lang.  Ug ambot nganong sa iyang "honest opinion" sayop ang pasidaan sa epidemiologists sa DOH nga makalupad nang mga lamok sa di pang kapasirit sa kemikal ug mamalhin na hinuon sa ubang dapit nga wa unta mameligro sa dengue.
    Matod ni Restauro nabasahan niyang ikalimang strain sa dengue sa journal.  Dihang gipangutana unsa nga journal, niingon siya nga gikan diay sa doktora sa DOH nga wa niya mailhi.  Tigpaminaw na sa DYAB ang nitultol pinaagi sa Google nga ang gipasabot ni Restauro mao ang bag-ong strain sa dengue nga gidudahan sa New Delhi sa India.  Nga hangtod karon wa matino bisan gidudahan na niadto pang 2002 ug 2004.

-o0o-

    Ang kemikal nga gipasalig ni Restauro nga luwas mao ang deltamethrin.  Nga gihulagway sa National Pesticide Information Center nga makadaot sa katawhan, kahayopan ug kalikopan.  Nganong nisugot man si Garcia pagpasirit og pesticide nga mahingos sa katawhan human nipalambo sa organic farming?
    Ang kapakyas sa Kapitolyo pagsubasta sa pagpamalit sa kemikal sa dengue nakadapit sa pagtagad sa bag-ong consultant sa buhatan ni Bise Gobernador Greg Sanchez nga si, nakatag-an ka, Cris Saavedra.  Kinsa nisugyot nga mas dinalian ang pagtambal sa mga pasyente inay pagpangompra og kemikal nga di kapatay og lamok.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com