Arangkada of Leo Lastimosa for November 18, 2011

Di diay himatyon


Nisiwil ang sidsid sa saya ni kanhi presidente Gloria Arroyo sa petisyon nga iyang gipasaka sa Korte Suprema batok sa pagdili sa Malakanyang sa iyang pagbiyahe aron magpatambal sa gawas sa nasud.  Apan ang mayoriya sa mga mahistrado sa labawng hukmanan nipili sa paglingiw ug pagyanguyango sa nagkasukwahi niyang mga pangangkon.
Niang usa sa siwil:  Ang petisyon ni Arroyo niinsistir nga ang iyang kapakyas pagbiya aron pagpagaan o paglikay sa paggrabe sa iyang hypoparathyroidism ug metabolic bone disorder nakapatumaw sa kakuyaw nga ang iyang sakit mahimong permanente ug di na maayo; apan gisukip ni Arroyo sa petisyon ang testimoniya sa iyang mga doktor, silang Dr. Juliet Gopez-Cervantes ug Dr. Mario Ver, nga ang pasyente hingpit nang maayo sa iyang spine surgery sa unom ngadto sa walo ka buwan, kon way komplikasyon.

-o0o-

Sa ato pa, ang pangangkon ni Arroyo nga himatyon na siya gipanghimakak sa iyang kaugalingon nga mga mananambal.  Silang Cervantes ug Ver di mga doktor sa gobyerno nga igo lang nakalili og kadiyot sa pasyente.  Gani, si Ver ang naghimo sa tulo ka sunudsunod nga operasyon sa iyang spine.  Silay gisaligan ni Arroyo sa iyang kinabuhi ug silay labing suhito sa tinuod nga kahimtang sa iyang panglawas.

Laing siwil:  Ang pangangkon ni Arroyo ug sa iyang mga turutot nga kinahanglan siyang magpakita sa labing daling panahon sa endocrinologists ug ubang mga espesyalista sa nagkalainlaing kanasuran, nga ang una ilang gikasabot nga pakigkitaan unta sa Singapore gahapon sa udto, gisukwahi sa kabahin sa iyang petisyon nga nananghid nga motambong sab siya og duha ka international conference.  Unsa pa may laing katuyoan sa biyahe ni Arroyo nga wa maglambigit sa iyang kahimsog?

-o0o-

Maayo na lang nga di tanang mahistrado sa Korte Suprema ang nagpaka buta ug bungol sa kuwestiyonableng mga pangangkon ni Arroyo.  Nakabantay sa mga buslot nga nahisgutan sa ibabaw ug daghan pang uban si Associate Justice Maria Lourdes Aranal Sereno. Kinsa uban sa laing upat ka mahistrado--Antonio Carpio, Jose Mendoza, Bienvenido Reyes ug Estela Perlas-Bernabe--niawhag nga unya na hukman ang petisyon kon mapaminaw nang mga argumento sa gobyerno ni Presidente Noynoy Aquino.

Apan ang awhag gisalikway sa mayoriya, silang Chief Justice Renato Corona, Associate Justices Presbitero Velasco Jr., Arturo Brion, Diosdado Peralta, Lucas Bersamin, Roberto Abad, Martin Villarama Jr. ug Jose Perez.  Kinsa nihukom pagluwat dayon og temporary restraining order (TRO) sa way pagpaminaw nilang DOJ Secretary Leila De Lima ug Solicitor General Jose Anselmo Cadiz.

Wa sab magdali silang Corona ug kaubanan, gitakda ang oral arguments unya pa sa Martes sunod semana.  Mas unahon pa hinuon pagtuki angay bang sagpaon og contempt si De Lima sa dinalidali nila nga en banc session karong adlawa.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada of Leo Lastimosa for November 17, 2011

Korte ni Arroyo


Di makatabang sa ilang kawsa ang pagdalidali sa magtiayong Gloria ug Mike Arroyo paggawas sa nasud.  Makapalig-on lang ni sa pagtuo nga desperado silang molikay sa mga kaso nga nag-ung-ong batok nila.  Makapasamot lang sa pagduda nga nahadlok ang mga Arroyo nga gitinuod na gyong kampanya batok sa labing dagkong kawatan, apil o labi na nila.
Nalasaw ang kinaham nilang lusot, nga himatyon ang kanhi presidente ug nga sa gawas sa nasud ra siya matambalan, nalasaw tungod sa pangangkon sa ilang mga doktor nga ni-arang-arang nang iyang panglawas ug nga daghang espesyalista ug kahimanan sa mga tambalanan nga makaatiman niya dinhi.

-o0o-

Kon tinuod nga luya, di nang kalakaw ug himatyon na si Arroyo, nganong naghaguhago pa man siya pagkatkat sa ambulansiya ug pagsungasong sa bagang duot sa katawhan sa Terminal 1 sa Ninoy Aquino International Airport (NAIA) human gipahibawo ni Justice Secretary Leila de Lima nga gimandoan niyang Buro sa Imigrasyon pagbabag sa ilang biyahe?  Desperado na ba gyod silang moggawas?  O igo lang nisalida pagkuha og simpatiya?
Di makabasol ang mga Arroyo nga wa mokubit ang publiko sa ilang pagpaluoy-luoy.  Kay gawas nga wa silay angay, kadaghan na napaso ang katawhan sa daghan na uyamot nga sapawsapaw nilang inartista, pamakak ug pangilad.

-o0o-

Labaw nang di katabang sa pag-insistir sa Korte Suprema sa ilang kaligdong, atubangan sa sibaw nga mga pasangil nga pulos itoy ni Arroyo ang mayoriya sa mga mahistrado, ang (1) nasobrahang kamasaligon sa mga Arroyo ug ang (2) pag-inat sa labawng hukmanan sa mga lagda aron pag-ulog-ulog sa giisip nga tinuod nilang bosing.
Nag-book nang daan ang mga Arroyo og duha ka flights sa PAL bisan sa wa pa ipahibawo sa Korte Suprema ang resolusyon pagtugot sa ilang biyahe.  Ug nangabli ang labawng hukmanan hangtod sa gabii nang dako aron makapiyansa og P2 milyones ang mga Arroyo ug mahatdan og kopya sa resolusyon sa Department of Justice (DOJ).

-o0o-

Sa iyang pagpasaka og petisyon sa Korte Suprema batok sa watch list order (WLO) sa DOJ, si Arroyo nikuwestiyon sa iyang kaugalingong lagda, ang DOJ Circular No. 41, nga unang gipatuman sa iyang kanhi justice secretary, Alberto Agra, niadtong Mayo 25, 2010.
Sa pagtuki sa legalidad sa WLO, ang Korte Suprema mahimong mahigot sa ilang pagpabor sa samang mga lagda sa ubang mga buhatan:  Gipaboran nila ang pagluwat sa Presidential Commission on Good Government og hold departure orders batok sa gidudahang cronies ni kanhi presidente Ferdinand Marcos; ang ang deployment ban nga gipahamtang sa Department of Labor and Employment batok sa pipila ka overseas Filipino workers.
Sa ato pa, bisan sa wa pa silang Arroyo ug Agra, giila na sa labawng hukmanan nga ang pagdili sa pagbiyahe mapahamtang sa ubang buhatan, gawas sa mga hukmanan.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada of Leo Lastimosa for November 16, 2011

        Asoy sa numero

    Mga dumadapig ni Juan Manuel Marquez, nga hangtod karon di pang kadawat sa lain niyang kapildehan ni Manny Pacquiao, nireklamo nga di makiangayon ang pagtutok sa kinatibuk-ang gidaghanon sa kumo nga naihap sa Compubox, ang computerized punches scoring system.  Kay ang mas daghang kumo ni Pacquiao (176 batok 138) nahimo sa hinapos nang mga round human sa pagdominar ni Marquez sa sangka.
    Apan ang mas detalyadong kuwentada sa compuboxonline.com nagpakita nga mas daghang kumo si Pacquiao nga nakaigo sa 11 sa 12 ka rounds nilang sangka niadtong Dominggo.  Nalabwan lang siyang Marquez sa ikawalo nga round ug tabla sila sa ikasiyam.  Sa power punches, labaw si Pacquiao sa walo ka rounds; nakabentaha lang si Marquez sa una, ikaduha, ikalima ug ikawalo.

-o0o-

    Ang dakong baligho mao nga sa unang duha nila ka sangka, segun gihapon sa Compubox, si Marquez ang mas daghan og kumo nga nakaigo (330 batok 305) ug nidominar sa mas daghang rounds (12 batok 9).  Tabla sila sa tulo ka rounds.  Nakabentaha hinuon gihapon si Pacquiao kay iyang gipatumba si Marquez og katulo sa unang sangka ug kausa sa ikaduha.
    Sama sa ikatulo nilang sangka, si Pacquiao ang mas kugihan sa unang duha.  Sama sa naandan, gipaboran sa mga huwes ang mas agresibong boksidor kay sa kaatbang nga mobawos lang kon unahan.

-o0o-

    Naluya na ba si Pacquiao?  Segun gihapon sa Compubox, nitidlom ang gidaghanon sa mga kumo ni Pacquiao sa ikatulong sangka nilang Marquez (48 matag round) kon itandi sa nagpungasi niyang mga kumo (79 matag round) sa pito ka sangka nga pulos niya gidaog human sa ikaduha nilang panag-abot ni Marquez.  76 ka kumo matag round ang iyang gibuhian batok sa welterweights nga silang Miguel Cotto, Joshua Clottey ug Shane Mosley.
    Mas hingigo ang jabs ni Pacquiao batok ni Marquez niadtong Dominggo (19%) kon itandi sa 13% ra sa nangaging mga sangka.  Nius-os ang iyang power punches nga nakaigo, 43% niadtong Dominggo batok sa 48% sa nangaging mga sangka.

-o0o-

    Naluya na ba si Marquez?  Nitidlom sab ang gidaghanon sa iyang kumo sukad sa ikaduha nilang sangka ni Pacquiao, 36 ka kumo matag round niadtong Dominggo kon itandi sa 60 ka kumo matag round sa nangaging mga sangka.
    Labing kugihan si Marquez sa ikasiyam nga hugna niadtong Dominggo, kanus-a nibuhi siya og 56 ka kumo.  Gilupig hinuon gihapon siyang Pacquiao nga nibuhi og 70 ka kumo sa samang round.  Nikalit pagtidlom ang gidaghanon sa kumo ni Marquez ngadto sa 36 ka kumo matag round sa kataposang tulo ka rounds.  Ambot tungod ba sa pasalig sa iyang trainer, Nacho Beristain, nga nag-una siya sa scorecards.  O gihahinumdoman sa iyang lawas nga 38 anyos na siya.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada of Leo Lastimosa for November 15, 2011

Nganong daog si Pacquiao


Kon pareha mo nako nga mas dako ang interes kay sa kasayuran sa scoring system sa boksing apan gustong moapil sa nagpadayong lalis makiangayon bang kadaogan ni Manny Pacquiao batok ni Juan Manuel Marquez, niang batakan nga mga lagda nga tumanon sa tulo ka huwes pagbanabana sa puntos sa mga boksidor:

• Kon ang huwes makakita nga mas daghang kumo ni Pacquiao nga nakaigo sa usa ka round, hatagan niya og 10 puntos si Pacquiao ug 9 puntos si Marquez;
• Kon si Marquez mapatumba ni Pacquiao, ang huwes mohatag og 10 puntos ni Pacquiao ug 8 puntos ni Marquez;
• Kon ang huwes makahukom nga way nakadaog sa round, hatagan niya og 10 puntos ang matag boksidor; ug
• Kon ang boksidor silotan sa referee (sama sa pag-igo ubos sa bakos) ang referee momando sa tulo ka huwes nga kuhaan og usa ka punto ang boksidor gikan sa score card sa maong hugna.

-o0o-

Mao ni sukaranan sa mosunod nga katin-awan sa mga dumadapig ni Pacquiao:

• Ang challenger kinahanglan nga maoy mo-atake kay sa higpit nga mga hugna ang defending champion maoy kasagarang hatagan og 10 puntos;
• Sa ilang sangka niadtong Dominggo, si Pacquiao ang kanunayng ni-atake samtang si Marquez naghuwat lang sa atake dayong bawos;
• Bisan kon daghan pang kumo si Marquez nga nakaigo (nga sukwahi sa naihap sa CompuBox, ang computerized punches scoring system nga giduma sa duha ka operators), 9 puntos lang gihapon ang makuha sa iyang pagdepensa ug si Pacquiao makakuha og 10 puntos sa pag-atake; sa ato pa
• Kay mas daghan man og "10" si Pacquiao, siya ang nidaog.

-o0o-

Ang tulo ka huwes buwag nga gipahimutang sa matag eskina sa ring.  Sa ikaupat nga eskina magpahimutang ang ring-side commissioner.  Maong masabot kaayo nganong managlahi ang score sa mga huwes kay lainlain man ang mga anggulo sa sangka nga ilang makita.

Ang referee mokolekta sa scorecards sa mga huwes human sa matag hugna ug itunol ngadto sa commissioner.  Human sa sangka, ang commissioner ang mokuwenta sa tanang puntos aron pagkab-ot og desisyon (daog, pilde, o tabla):

-o0o-

• Kon ang tanang huwes mopadaog ni Pacquiao, daog sa unanimous decision (UD) si Pacquiao;
• Kon ang duha ka huwes mopadaog ni Pacquiao ug usa ka huwes mohukom nga tabla, daog nga majority decision (MD) para ni Pacquiao;
• Kon duha ka huwes mopadaog ni Pacquiao ug usa ka huwes mopadaog ni Marquez, daog nga split decision (SD) para ni Pacquiao;
• Kon ang tanang huwes mohukom nga tabla, draw pinaagi sa unanimous decision (D-UD); ug
• Kon duha ka huwes mohukom og tabla ug usa ka huwes mopadaog sa usa ka boksidor, ideklar ang sangka nga majority draw (D-MD).  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada of Leo Lastimosa for November 12, 2011

        Higanteng taytayan


    CTU Main Campus--Kabahin sa tibuok tuig nga kasaulogan sa Cebu Technological University (CTU) sa iyang sentenaryo mao ang pagtukod og bag-ong buildings nga kapahimutangan sa nagtubo niya nga populasyon.  Apil sa tukuron ang dugang classrooms, bag-o ug mas dakong canteen ug office spaces nga paabangan sa pribadong mga kompaniya pagdugang sa kinitaan sa eskuylahan.
    Way apil sa plano ang paghimo og taytayan.  Way nakita nga panginahanglan silang, Dr. Bonifacio Villanueva, CTU President, ug ubang kadagkoan, sa pagtukod og taytayan.  Apan sa niaging pila na ka tuig, ang CTU maoy nahimong taytayan di lang sa kabos nga mga tinun-an nga nakalingkawas sa kaburong ug kakabos kon dili, ug labi na, sa pag-abot sa mga tabanganan ug sa mga may katakos ug kasingkasing sa pagtabang.

-o0o-

Sa makausa pa, gipahigayon na sab dinhi ang labing dakong piyesta sa libreng mga pangalagad, ang Grand Halad sa Kapamilya.  Ang CTU maoy among napilian nga labing haom ug labing andam nga abotanan sa mga Sugbuanon nga nipili sa pagkuptanay inay sa pag-unay, sa pagtinabangay inay sa pag-iyahay.

Matag pahigayon sa Grand Halad sa Kapamilya dinhi, motuybo ang higanteng taytayan nga motapak sa dakong kang-a tali sa katawhan nga angay gyod untang mag-abot inay nga magbuwag.  Ang gamhanang mga puwersa nga nibuak-buak nila nalupig sa mas dakong tinguha sa pag-ilhanay, pagsinati sa usag-usa, paggakos sa managsamang kawsa ug pagdungan pagkab-ot sa ilang mga damgo.

-o0o-

Ang Grand Halad sa Kapamilya di na maangkon sa usa lang ka institusyon.  Di sa CTU.  Ni sa ABS-CBN.  Kay di ni makabarug sa samang gidak-on ug di makalahutay sa samang gilapdon sa mga pangalagad kon usa, duha, o pipila ray magtikaw-tikaw.  Ang nagkadaghan nga libreng mga pangalagad ug ang mas daghan nga natambalan, naalagaran ug natabangan maoy bayhon sa kinatibuk-an nga nagkadako nga katilingban nga nipili pagtukod, inay pagsunog, sa taytayan.

Ang Grand Halad sa Kapamilya ila na sa labing gagmay ug labing kabos nga nangahas pagtabang sa mas nagkinahanglan.  Ug labaw pa ning ila sa labing masakiton ug labing nagkalisudlisod kansang tumang kamapasalamaton nakadasig sa uban sa pagpalambo pa sa ilang pagtanyag sa ilang panahon, katakos ug katigayonan.

-o0o-

    Minilyon ka pesos ang balor sa mga hinabang ug pangalagad nga masaksihan sa matag Grand Halad sa Kapamilya.  Dako ra kaayo kon abagahon sa usa lang ka kompaniya o institusyon, bisan unsa pa kadako ug kaadunahan.  Apan tungod sa pagtampohay sa tanang nangapil--dagko man o gagmay--mas gaan ug mas sayon nga napatuman.
    Maong daghang salamat sa inyong pagtabang pagtukod ning higanteng taytayan sa pagtinabangay.  Bisan unsa kabangis sa baha ug kakusog sa bul-og sa mga pagsuway, may taytayan na tang kadangpan.  Busa, mahimo ba, di na gyod ta magbuwag ug mobalik sa atong karaang pag-iyahay?  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada of Leo Lastimosa for November 10, 2011

        Lumalabay ang gahom


    Di kabasol si kanhi presidente Gloria Arroyo sa katawhang Pilipinhon nga nagdumili pagkubit sa pangangkon sa iyang mga turutot nga kinahanglan siyang pagawason sa Pilipinas sa labing daling panahon aron matambalan sa iyang sakit.  Kay gawas nga nagkasukwahi ang kasayuran nga ilang giluwatan--may nangangkon nga labihan na niyang daota, may niingon nga maglisod na siya pagkaon, may nitug-an nga puti nang iyang buhok ug may nibutyag gani nga hapit na siya mamatay--nakaila ang katawhan ni Arroyo ug sa iyang mga hinanib.
    Nga pulos sila di kasaligan.  Kay sa sila pay nagtungkawo sa gahom, mas daghan bakak kay sa tinuod ang ilang gipamugos sa katawhan.  Ang kalainan mao nga niadtong higayona matuman ang bisan unsa nilang tinguha.

-o0o-

    Nagsugod og katukas ang konsabo sa bakak sa tinuod nga kahimtang sa panglawas ni Arroyo, nga malampuson nilang natago kay dugay na man siyang wa kapakita sa publiko, dihang nakaduaw sa iyang bay sa Quezon City ang iyang igsuon nga si Cielo Macapagal-Salgado.  Kinsa nipahibawo nga pulos sayop ang nahaunang kasayuran nga giluwatan sa mga alyado sa iyang manghod.
    Matod ni Salgado nga di tinuod nga nagtikig na sa kadaot si Arroyo, nga wa mawa ang iyang gana sa pagkaon, nga labihang itoma pa sa iyang buhok ug nga nag-anam na gani og balik ang kalagsik sa iyang panglawas human sa tulo ka sunudsunod nga operasyon.

-o0o-

    Ang palabilabi nga pangangkon sa mga turutot ni Arroyo nga grabe ug talagsaon kaayo ang sakit ni Arroyo nga katambalan lang sa mga doktor sa ubang kanasuran gipanghimakak sab sa iyang kaugalingong mga doktor sa St. Luke's Medical Center.
    Bisan ang labing batid nga mga eksperto nidason sa baruganan sa Philippine Medical Association (PMA) nga dakong insulto ngadto sa mga doktor ug mga tambalanan sa Pilipinas ang di makiangayon nga mga pasangil.  Ang sukwahi nga opinyon sa mga doktor nga wa sa payroll ni Arroyo wa katabang sa maniobra pagkuha sa simpatiya sa katawhan.

-o0o-

    Di hinuon makiangayon ang pagpanungo ni Arroyo.  Samtang masabot kaayo ang katawhan nga nangangkon nga ang sakit nga nitakboy ni Arroyo mao nay sinugdanan sa pagpaningil sa tanang nangalisbo niyang mga binuhatan sa way pupanagana niyang pahimus sa gahom sud sa daghan uyamot nga katuigan, angay gihapong ipatigbabaw ang Kristohanong mithi sa pagpangaliya sa kaayuhan sa mga masakiton ug pagpalingkawas nila gikan sa bisan unsang pag-antos.
    Apan hinaot nga mahimong leksiyon sa tanang opisyal sa gobyerno nga padayong nag-abuso sa katungdanan.  Ang tanang kahawod nga nahuptan ug tanang katigayonan nga natumpi wa kapanalipod ni Arroyo gikan sa kakulian sa panglawas.  Hinaot nga makaamgo sila, sa di pa uwahi ang tanan, nga ang gahom ug ang katigayonan di dumalayon.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada of Leo Lastimosa for November 9, 2011

Di na itoy


Kon si Cebu City Mayor Mike Rama ang pabut-on, angayng subayon sa Cebu City Council ang naandan nilang mga lagda sa pagpasar sa nangaging mga budget--hisgutan lang atol sa panihapon, hapsayon ang gahin sa matag departamento pinaagi sa budget conference, tukion sa sesyon sa konseho kon mahapsay nang tanan, aron nga dali ra kaayong maaprobahan.
Maong nakugang si Rama nga sa pagsugod pa lang sa pagtuki sa budget ang tibuok konseho na ang nahilambigit.  Gani, sa wa pa mapahigayon ang bisan unsang budget hearing gihukman nang daan sa mga konsehal nga way klarong sa P11.8 bilyones, gawas nga wa say klaro unsay gastohan.

-o0o-

Niangkon si Rama nga lahi ang labing unang budget nga gipangayo sa iyang pamunoan kay sa nangagi nga mga budget sa pamunoan ni kanhi mayor, karon Kongresista, Tomas Osmeña--nga gituyo nga gagmay ra kaayo ug gidasonan lang og supplemental budgets sa pagtumaw sa bag-ong mga panginahanglan sa pagdis-og sa tuig.
Nipasabot si Rama nga ang karaang sistema ni Osmeña nisangpot sa kalangay pagpatuman sa batakang mga pangalagad alang sa mga Sugbuanon, sama sa pagkolekta sa basura, pagpalambo sa kahimsog ug pagpugong sa mga baha.  Kay ang supplemental budgets wa dayon mapasar ug busa ang dinaliang mga panginahanglan wa dayon makuha.
Nipasalig si Rama nga kon ipasar sa konseho ang mas dakong budget maatiman ang labing batakang panginahanglan sa mga Sugbuanon sa tibuok 2012.

-o0o-

Klarong nakugang si Rama sa kadaghan sa mga pangutana sa konseho.  Sa akong pakighinabi niya sa Arangkada sa DYAB Abante Pa, Bisaya!, klaro nga di andam si Rama pagtuki sa mga detalye sa iyang budget.
Dihang ako siyang gipangutana unsay sukaranan sa kamasaligon nga modako pag-ayo ang kita sa Cebu City Medical Center (CCMC), City Traffic Operations Management (Citom) ug sa kamerkadohan, gipasaka ko niya sa department heads.  Dihang ako siya gipangutana sa lump sum appropriations, niingon nga unya na motumaw ang mga detalye kon patingugon na sa konseho ang department heads.

-o0o-

Kon paundayonan si Rama, kinahanglang itahan sa City Council ang tinguha sa matinud-anong pagsubli sa budget.  Niinsistir si Rama nga iya ang P11.8 bilyones nga budget, di kang City Treasurer Tessie Camarillo, busa iyang katungod ang pagtudlo ni Assistant Treasurer Emma Villarete pagpanalipod sa budget.  Gipahinumdoman ni Rama ang mga konsehal nga, ubos sa ilang lagda, igo lang silang mangutana sa department heads, di mangimbestigar ni manginsulto.
Di mabasol si Rama sa iyang pagtuo nga ang konseho magpa-ituy-itoy.  Nga maoy iyang gihimo isip konsehal sud sa siyam ka tuig ug isip bise mayor sud sa laing siyam.  Karong mayor na, gisubli-subli pagdeklarar ni Rama nga di na siya itoy.  Sa ilang makuting pagsubli sa budget, gideklarar sa mga konsehal nga di na sab sila mga itoy.  Ni Rama.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada of Leo Lastimosa for November 8, 2011

        Ignorante sa budget


    Unsa ba kaandam si Cebu City Mayor Michael Rama nga manalipod sa iyang gisugyot nga budget alang sa sunod tuig?  Subli-subli niyang gipasalig nga gihashas nila pag-ayo ang P11.8 bilyones nga gahin sa wa pa isumiter ngadto sa Cebu City Council busa andam na kaayo siya ug ang tanang department heads nga manalipod ini.
    Apan ang sulti ni Rama sukwahi sa iyang mga lakang.  Tanang mga timaan nagpakita nga di ganahan si Rama nga manalipod sa iyang budget atubangan nilang Bise Mayor Joy Augustus Young ug mga konsehal.  Mas ganahan siyang manalipod ini atubangan sa mga sakop sa media.  Uban ang panghinaot nga di siya kinahanglang mohatag og detalye asa kuhaon ug unsay gastohan sa budget.

-o0o-

    Niang mga timaan nga nakakumbinser nako nga wa kahibawo si Rama sa iyang gipanulti nga kakinahanglanon ug kamakiangayon sa pinaburot pag-ayo niyang budget:

• Gidid-an niya ang department heads pagtambong sa pre-budget hearing nga gipatawag sa City Council Oktubre 27 uban ang pasalig nga andam na sila sa pagsugod sa pormal nga budget hearing;
• Dihang gisugdan nang pormal nga budget hearing niadtong Nobyembre 4, wa motambong si Rama ug igo lang gipada ang iyang kalihim aron maoy mobasa sa iyang mensahe sa budget ngadto sa konseho; ug
• Sa samang adlaw, gidid-an niya si City Treasurer Tessie Camarillo pagtambong ug gipa-walkout ang department heads dihang gipakuha ni Young si Camarillo.

-o0o-

    Kon tinuod pang andam si Rama pagpanalipod sa budget, gihangop unta niya ang tanang kahigayonan pagpasabot asa kuhaon ug unsaon paggasto ang iyang gipangayo nga P11.8 bilyones, ma-pasiuna o ma-pormal nga budget hearing man.
    Ang iyang pakiglalis sa technicalities kinsay manalipod sa budget ug ang iyang pasidaan sa mga sakop sa konseho sa di pagpangimbestigar sa department heads, bisan wa pa pormal nga makasugod ang pagsubli sa budget, nakapatumaw sa makapaalarma nga kahigayonan nga wa kasuhito ug busa maglisod pagpasabot sa budget silang Rama ug ang kasagaran sa department heads.

-o0o-

    Gisuwayan na sa pipila ka sakop sa media pagpangutana si Rama mahitungod sa mga detalye sa iyang budget apan abtik kaayo siyang nipasa nila ngadto sa department heads.  Posible kaha nga, sama sa nangagi niyang pataka nga mga pirma, nipirma na sab siya sa proposed appropriation ordinance sa way pagbasa ni pagtuki sa mga detalye?
    Pipila ka department heads nga nihangyo nga di lang gyod intawon ilhon nikumpisal nga nakugang sila sa dakong pagburot sa gahin sa ilang mga departamento.  Posible kaha nga di si Rama ray ignorante sa budget?  Gibalik-balik pagdeklarar ni Rama nga ang iyang budget mao ang budget sa katawhan.  Taliwa sa iyang beautification projects ug ubang salida, kanus-a man siya nakahigayon pagkonsulta sa mga Sugbuanon mahitungod sa budget?  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada of Leo Lastimosa for November 7, 2011

Piit sa budget


Mahimo bang atong piyongan kadiyot ang kamatuoran nga ang gubat sa budget sa Dakbayan sa Sugbo alang sa 2012 nanukad sa panagsungi sa politika nilang Mayor Michael Rama ug mga sakop sa City Council nga ang mayoriya alyado ni Kongresista Tomas Osmeña, ug subayon ang mga numero nga nahilambigit sa lalis:

• Mapilo og hapit katulo (262%) ang budget karong tuiga (P4.5 bilyones) kon maaprobahan ang P11.8 bilyones nga gisugyot ni Rama alang sa sunod tuig; ug
• Ang nakolekta sa dakbayan gikan sa Enero hangtod sa Septiyembre karong tuiga niabot lang og P3.2 bilyones, gikahadlokan nga maalkanse og labing menos P800 milyones inig tapos sa tuig.

-o0o-

Ang mga sakop sa konseho, pagpalig-on sa ilang pagduda nga maglisod ang dakbayan pagpangita og tinubdan sa P11.8 bilyones nga gipangayo ni Rama, nihatag sa ilang kaugalingong mga numero:

• Ang budget ni Rama mas dako kay sa gisugyot nga P11 bilyones nga budget sunod tuig sa Quezon City, ang labing adunahang dakbayan karon sa Pilipinas;
• Ang Quezon City nakakolekta na og P20 bilyones nga buhis gikan sa Enero hangtod sa Septiyembre karong tuiga; ug
• Lisod apson ang kita sa Quezon City, nga dunay 58,000 ka rehistradong negosyo, sa Dakbayan sa Sugbo nga duna lay 28,000 ka rehistradong negosyo.

-o0o-

Sa pikas nga bahin, si Rama masaligon nga mapalambo ang koleksiyon sa buhis sunod tuig nga di na gani kinahanglan nga hinayunon ang pag-utang og P2 bilyones alang sa iyang mga proyekto.  Nihit hinuon ang mga detalye ni Rama asa gikan ang dakong koleksiyon nga iyang gipasalig sunod tuig.
Mas abunda og numero si Budget Officer Nelfa Briones, nga usa sa ni-walkout sa budget hearing sa niaging semana:  Kon ipasikad sa 36.36% nga usbaw sa kita sa dakbayan gikan sa 2009 ngadto sa 2010, masaligon siyang makakolekta og P6.14 bilyones karong tuiga.  Matod niya ang sobrang koleksiyon maggamit alang sa mas dakong budget sunod tuig.

-o0o-

Niay duha ka pait kamatuoran nga di mahitabong isulti sa nagkasungi nga mga pundok:

• Ang kampo ni Rama nakaamgo nga makatabang nila pagdaog og lab-as nga termino sa 2013 mao ang paglabaw sa mga nahimo ni Osmeña, o ang pagtulisok sa BO-PK kon wa silay mapatuman nga mga proyekto; sa pikas nga bahin
• Ang kampo ni Osmeña kumbinsido nga ang pinaburot nga budget gamiton sa reelection campaign ni Rama ug, kon di palutson sa konseho, ihan-ok ngadto nila ang tanang tulisok sa pagbabag sa kalamboan.

Sa kalidad sa mga argumento sa nagpadayong lalis, nakabentaha ang kampo ni Osmeña:  Ang pagduda may kuwarta ba alang sa P11.8 bilyones nga budget mas katuohan kay sa salida ni Rama paghimong ituy-itoy sa department heads nga way laing kapilian gawas sa pagyangu-yango bisan unsay iyang gusto.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada of Leo Lastimosa for November 6, 2011

        Gubat sa budget


    Sentro sa gubat sa budget tali nilang Cebu City Mayor Michael Rama ug sa mga sakop sa Cebu City Council mao ang makapahibung, nga angayan lang nga makapa-alarma sa mga Sugbuanon, nga panagsungi sa tulo ka labing tag-as nga opisyal sa Cebu City Treasurer's Office:

• Si kanhi city treasurer Ofelia Oliva, sa wa pa tangtanga ni Finance Secretary Cesar Purisima niadtong Hulyo, nipasalig nga dako ang buhis nga makolekta sunod tuig ug busa may sukaranan ang dakong usbaw sa budget;
• Si OIC City Treasurer Tessie Camarillo, nga nipuli ni Oliva, niangkon nga kuwang ang kita sa dakbayan alang sa gisugyot ni Rama nga P11.8 bilyones nga budget sa 2012; ug
• Si Assistant Treasurer Emma Villarete maoy gisaligan ni Rama nga manalipod sa budget atubangan sa konseho.

-o0o-

    Dali rang sabton ang away tali nilang Rama ug Bise Mayor Joy Augustus Young ug mga konsehal.  Ang lisod tugkaron mao ang managlahi nga baruganan nilang Oliva, Camarillo ug Villarete.  Managlahi ba ang mga libro ug mga numero nga ilang gitamdan?  Nganong wa may bilib si Camarillo sa pasalig nga makatigom ang dakbayan og P11.8 bilyones sunod tuig.  Nganong mas masaligon man silang Oliva ug Villarete?
    Makiangayon ba gyong banabana sa kitaon sa dakbayan ang gipasikaran sa baruganan sa tulo ka opisyal?  O hasta sila natakdan na sa hilanat sa politika nga hagbay rang nitakboy sa liderato sa dakbayan?

-o0o-

    Si Oliva, nga usa na ron sa daghan uyamot nga consultants ni Rama, nitambag ni Camarillo sa pag-resign kon di siyang kapaluyo sa dakong budget nga gipangayo sa mayor.  Klarong gimingaw na si Oliva sa iyang mga gimik sa sayaw-sayaw ug bahakhak.  Nga kon wa pa mong kabantay napakyas pagkolekta og igong buhis aron gastuhon sa mas gamay nga budget alang karong tuiga.
    Mas interesado kong maminaw ni Villarete.  Kay lisod tuohan nga tua siya pusta ni Rama kay ang iyang bana, si Nigel Paul Villarete, suod ni Kongresista Tomas Osmeña, nga maoy usa sa nakapatudlo niyang general manager sa Mactan Cebu International Airport.

-o0o-

    Utrong lisod sabton si Camarillo.  Human nikumpisal ni Young nga gipugos siya pag-certify sa availability of funds alang sa P11.8 bilyones nga budget, si Camarillo nipasalig na sa iyang pag-atubang sa konseho human ni-walkout ang ubang department heads niadtong Biyernes sa hapon nga may igong mga tinubdan alang sa dakong budget.
    Mas maayong prangkahan ni Camarillo ang Sugbuanong mga magbubuhis:  Gipugos ba gyod siya nilang Rama ug Oliva pagpirma sa budget?  May igo ba gyong tinubdan sa dakong budget?  O, sama sa iyang kaubanang department heads, mora siyang lusay nga nagpaanud-anod lang sa bawod, depende kinsang politikoha ang iyang kaatubang?  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada of Leo Lastimosa for November 5, 2011

        Lunsay nga Halad


    Si Jhune (di lang nako isulti ang tibuok niyang ngan kay wa kong kapananghid niya) mananghid sa iyang gitrabahoan nga shopping mall sa downtown area sa Dakbayan sa Sugbo nga mopalta siya sunod Sabado, Nobyembre 12, kay moboluntaryo siya pagpangayo og personal computers atol sa Grand Halad sa Kapamilya sa Cebu Technological University (CTU) Main Campus.

Akong gipangutana si Jhune kon di ba sobra ra kaayong iyang sakripisyo?  Gipahibawo nako siya sa akong kabalaka nga maapektahan hinuon ang tibuok niyang pamilya kon tibuok adlaw siya nga di motrabaho.  Natandog ko sa kamatinud-anon sa iyang tubag:  "Mao ra gyod ni akong nahunahunaan nga ikahalad."

-o0o-

    Wa mag-inusara si Jhune sa kalunsay ug kahingpit sa iyang halad.  Hairdresser sa Mandaue, nga taguon lang nato sa ngan nga Denden, ni-text nako nga mohalad siya og libreng tupi alang sa mga bata ug mga dagko atol sa dakong piyesta sa libreng mga pangalagad.  Nahadlok ko nga, sama ni Jhune, masakripisyo sab ang tibuok adlaw nga kita nga Denden.
    Sa ilang bahin, ang napagngan sa kahayag nga mga sakop sa Bright Pathway Association sa Sugbo mohalad og libreng masahe.  Foot reflex sab ang ihalad sa mga sakop sa St. Joseph ug San Roque groups nga gipangulohan ni Boy Cañedo.  Suki na sila sa nangaging mga Halad kaduha matag tuig sa niaging unom na ka tuig.

-o0o-

    Mao ni ang tinuod nga hinungdan sa talagsaong kalamposan ug lahutay sa Grand Halad sa Kapamilya.  Ang labing dakong bahin sa kalapad sa libreng mga pangalagad sa matag Halad naggikan sa labing kabos ug sa labing nagkinahanglan.  Mas makahuloganon ang tabang kon mora og langkaton gikan sa nagtabang.
    Wa koy tuyo pagpagamay sa mga hinabang gikan sa dagkong kompaniya ug kahugpongan nga matinud-anon sab nga nitabang sa Grand Halad sa Kapamilya.  Angay silang pasidunggan sa paghatag pagbalik ngadto sa katilingban sa mga grasya nga ilang nadawat.  Apan ang halad sab sa labing gagmay maoy nakahingpit sa katahom sa diwa sa pagtinbangay.

-o0o-

    Way usa lang ka kompaniya, bisan unsa kadako, nga makaatiman sa way kinutoban nga mga panginahanglan sa kaliboan ka masakiton, gutom, burong, kabos, naglibog ug hapit na mawad-i og paglaom nga mga Sugbuanon.  Apan tungod sa panag-abot sa mga dagko ug gagmay nga pulos may kasingkasing sa pagtabang, nilampos ang Grand Halad sa Kapamilya sa paghikap sa mas daghang kinabuhi.
    Maong nauwaw ko isip usa sa mga tigpasiugda sa Halad.  Nasentro ang among pangandam ug kabalaka sa pagpangita sa labing daghang tambal ug libreng mga pangalagad.  Nga among nataligam-an ang mas dakong kadaogan--ang pagtumaw nga mas lawom nga pagsinabtanay sa mga kabos ug adunahan, sa mga wa ug naa, kay nag-abot sa kalihokan nga nangahas pagsumpay sa dakong kang-a sa managlahi nilang kahimtang.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada of Leo Lastimosa for November 3, 2011

        Raket sa taxi


    Sa usa ka gamayng kan-anan daplin sa dan, napuno sa kahibung ang duha ka managhigalang taxi drivers.  Di tungod sa mga putahe nga ilang gi-order.  Kon dili tungod sa managsama nga body number sa ilang mga sakyanan.  Mas nidako ang ilang mga mata pagkakita nga managsama ang prangkisa sa duha ka sakyanan.  Nga pulos pirmado sa bag-ong direktor sa Land Transportation Franchising and Regulatory Board (LTFRB) nga si Ahmed Cuizon.
    Human sa pila ka adlaw, nahibaw-an nila nga dunay ikatulong taxi nga lahi tuod ang body number apan naggamit sa samang prangkisa. Dihang gisumbong ngadto sa ilang operators, nahibaw-an nga ang mga dokumento gipalusot sa babaye nga nag-upisina kilid sa rehiyonal nga buhatan sa LTFRB.

-o0o-

    Nahibaw-an nako ang istorya pagsakay sa taxi nga gimaneho sa higala sa usa sa mga drayber.  Kay nahibawo man nga nagkauban mi si Direktor Cuizon niadto sa DYAB Abante Pa, Bisaya!, iya kong giawhag sa pagsusi kon nalutsan ba lang si Cuizon, o naapil na sa binuang sa iyang buhatan.
    Nikumpisal siya nga nagsugod na sila og duda ni Cuizon kay hangtod karon wa pay bisan unsang kaso nga napasaka batok sa operators sa kapin sa 2,000 ka taxi units nga nasakpan ni kanhi LTFRB 7 director Benjamin Go nga peke ang prangkisa.  Inay pasidunggan sa iyang kaisog, gilabay hinuon si Go sa Mindanao ug gipulihan ni Cuizon.

-o0o-

    Gisumbong dayon nako ni Cuizon ang kasayuran dihang nagkasulti mi sa "Arangkada" sa DYAB.  Matod ni Cuizon wa siyay labot sa nikatap nga peke nga mga prangkisa sa taxi.  Nagduda siya nga gikopya lang ang iyang pirma sa fixers nga naglublob sa kilid sa iyang buhatan.
    Gipahibawo ming Cuizon nga duna nay fixers nga ilang gikiha.  Ang pipila nadakpan na sa kapolisan sa Mabolo.  Ang uban nagtagu-tago na.  Apan iyang nahibaw-an nga ang mga paryente sa ilang mga nasakpan ang nagpadayon sa ilegal nga kalihokan.

-o0o-

    Giawhag ni Cuizon ang mga baligyaan og prangkisa sa taxi sa pag-adto sa ilang buhatan, inay mosimang ngadto sa fixers.  P50 ray bayranan pag-verify lehitimo bang prangkisa.  Nipahibawo sab si Cuizon nga naaprobahan nang P50 milyones pagtukod og building sa LTFRB aron makalingkawas na gikan sa fixers.
    Niangkon si Cuizon nga wa pay resulta ang imbestigasyon ni Go nga nakabisto sa kolorum nga taxi units sa Sugbo.  Iyang gibasol ang sunudsunod nga kausaban sa mga liderato sa LTFRB ug Department of Transportation and Communications (DOTC) sa hapit na usa ka tuig nga kalangay pagsubli sa findings sa audit team nga gipada sa ilang ulohang buhatan Nobyembre sa niagi pang tuig.  Wa hinuon isalikway ni Cuizon ang kahigayonan nga ang nasakpan nga taxi operators nigamit na sa ilang mga koneksiyon.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada of Leo Lastimosa for October 29, 2011

Pusta sa pikas


Di gyod diay sayon ang pagpakabana alang sa katungod sa mga konsumidor.  Ang mga sakop sa Consumers Rights for Economic Welfare (Crew) wa gyod magpaabot nga mokisikisi pag-ayo ang mga hingtungdan sa ilang paglusad sa inosente kaayong kampanya sa pagsusi sa kamatinud-anon sa mga timbangan sa kamerkadohan ug pag-calibrate sa gasoline stations.
Nitabang sa kampanya sa Crew ang Agham Partylist pinaagi sa paghatag og kahimanan gikan sa nasudnong mga buhatan sa Department of Trade and Industry (DTI) ug Department of Science and Technology (DOST).  Si Kongresista Angelo Palmones ang nangunay pagtugyan sa kahimanan ngadto nilang Crew President Vic Sapio ug kaubanan sa niaging semana.

-o0o-

Hapsay ang unang hugna sa inspeksiyon sa Crew nga gihimo sa mga timbangan sa merkado sa Carbon ug gasoline stations sa Dakbayan sa Sugbo.  Daghang timbangan ang nasakpan nga depektuso.  Giawhag sa mga sakop sa Crew ang mga mamaligyaay sa pagtarung sa ilang timbangan.  Tanang gasoline stations nga nasusi nakaplagan nga sakto ang sukod.
Nagsugod ang kalbaryo sa Crew sa ikaduhang hugna sa inspeksiyon nga ilang gihimo sa Dakbayan sa Mandaue.  Duha ka gasoline stations nagdumili pag-atiman nila.  Si Direktor Antonio Labios sa Department of Energy (DOE) Visayas niingon nga wa nila tugoti ang Crew pagsusi sa gasoline stations.  Si Mandaue City Market Administrator Mussoline Suliva nikuwestiyon sa kapkyas sa Crew pagpakiglambigit sa iyang buhatan.

-o0o-

Sa di pa maluya ang mga sakop sa Crew, angay silang pahibaw-on nga wa sila makalapas sa bisan unsang lagda ug nga igo lang silang nagtuman sa ilang katungdanan isip nagpakabana nga mga konsumidor:

• Di sila kinahanglan nga mangayo sa pagtugot ni Labios una makasusi kon sakto bang sukod sa gasolina o krudo nga gipatubil sa ilang sakyanan;
• Di sila kinahanglan nga mananghid ni Suliva ug sa ubang market administrators una makasusi kon sakto ba ang timbangan sa ilang gipalitan; ug
• Ang mga konsumidor makahimo pagpanalipod sa ilang katungod bisan kon ang mga gitahasan unta pagpanalipod nila, sama nilang Labios ug Suliva, kadudahan nga tua pusta sa pikas.

-o0o-

Pasayloa, apan gihilasan ko nilang Labios ug Suliva.  Inay hangpon ang tabang sa mga konsumidor, gikuwestiyon na hinuon nila ang Crew.  Sa tuno sa ilang sinultihan, mora og mas dako og atraso ang Crew kay sa tikasang mga timbangan ug gasoline stations.
Unsay nahimo sa mga buhatan nilang Labios ug Suliva?  Gikan sa Enero hangtod sa Septiyembre karong tuiga, ang DOE nakasikop og 45 ra ka gasoline stations ug si Suliva nakasakmit og 17 ra ka tikasan nga timbangan.  Si Labios dunay unom ka inspektor sa kapin sa 2,000 ka gasoline stations sa 16 ka probinsiya sa tibuok Visayas.  Si Suliva niangkon sab nga nagnihit ang ilang inspektor.  Lisod sabton nganong inay mangayo og tabang, silang Labios ug Suliva nangugat nga ipabilin ang ilang kainutil.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada of Leo Lastimosa for October 28, 2011

Sukol sa kilkil

Mactan-Cebu International Airport--Di lang usa, ni duha, kon dili tulo ka pormal nga reklamo ang gipasaka batok sa mga polis sa MCIA nga gipasanginlang nangilkil.  Gikuyogan namo si Tisha "Inday Tikay" Ylaya aron ma-imbestigar ug masilotan ang abusadong mga polis ug guwardiya nga dugay nang gireklamohan sa publiko.
Nikuyog namo si Marc Ian Almeres sa Juscar Taxi nga nipasangil nga tabangan unta og kulata sa mga polis ug mga guwardiya kon wa pang kadagan.  Nisumiter sab og pormal nga reklamo ang duty manager sa Lufthansa Airlines nga si Armenio Lopez batok sa polis nga gipasanginlang nangilkil sa drayber sa delivery truck sa ilang supplier.

-o0o-

Nakigtagbo namo sa Public Affairs Office silang MCIA General Manager Nigel Paul Villarete, Police Chief Melvin Gayotin ug ubang kadagkoan sa MCIA.  Gihangop nila ang pagbarug ug pagpangisog nilang Inday Tikay ug kaubanan.  Hinaot nga di sila kutob sa pagarpar lang.
Nakapadaghan sa among panon dinhi mao ang mga sakop sa Consumers Rights for Economic Welfare (Crew) nga gipangulohan ni Vic Sapio.  Nagkuwang ang mga lingkoranan ug naghuot mi sa gamayng buhatan.  Apan mahigalaon ang tigom.  Nagbuwag mi nga malaumon nga masilotan ang mga nangilkil, mabugnaw ang ubang polis ug guwardiya pagsunod sa binuang, mangisog nang MCIA management pagbadlong sa kahiwian ug madasig ang ubang mga biktima pagbarug batok sa pangabuso.

-o0o-

Atubangan nilang Villarete ug Gayotin, giasoy ni Inday Tikay giunsa niya pagkakita ang giingong pangilkil sa polis nga si Rene Conje.  Kinsa nisugat sa taxi nga iyang gisakyan sa parking space sa departure area sa alas-4 sa kadlawon.  Giablihan ni Conji ang pultahan sa front seat sa passenger side ug giingnan ang drayber nga dunay pasahero, bisan taas kaayong linya sa nakaunang mga taxi.  Nituyok siya, giablihan ang pultahan sa drayber ug gibuka ang iyang kamot.  Bisan nagtan-aw si Inday Tikay ug ubang pasahero, mao say iyang gihimo sa sunod nga taxi nga niabot.
Pasiunang pakisusi sa MCIA nagpakita nga si Conje sa Gate 2 nadestino.  Busa way labot sa departure area.  Ug di kadto ang una niyang atraso.

-o0o-

Nadestino si Conje sa Gate 2 tungod sa daghang reklamo batok niya.  Bisan ang ubang polis sa MCIA nangreklamo sa iyang kalihokan.  Nasuspenso na siya sa panahon pa ni kanhi general manager Danilo Augusto Francia.  Ug may laing duha ka kaso nga nag-ung-ong karon batok niya.  Ang pagpakabana ni Inday Tikay mahimong mao nay kinutoban sa iyang raket.
Maayong timaan sa kamatinud-anon sa MCIA pagbaraw sa pangabuso:  Giusab ang ilang complaint form aron mahimo nang ka-notaryohan.  Sa ingon, bisan di makatambong ang biktima sa imbestigasyon, makabarug nang kaso.  Nisaad ang mga abogado sa MCIA nga bisan di magpaila ang complainant motabang sila pagsusi unsa katinuod ang pasangil batok sa mga kawani sa MCIA.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com