Arangkada for November 12, 2007

       ILONG TUWAPOS

 

       Mahimong di na gyod mahibaw-an unsay tinuod nga namatyan ni Zenaida Montejo, 44, kansang patayng lawas gitunod na sa iyang lungsod nga natawhan sa Sogod sa amihanang Sugbo, duha ka adlaw human nahibalik nga gisud na sa kahon, tulo ka buwan human gikatahong namatay sa Saudi Arabia, ug kapin sa tuig human nanarbaho isip domestic helper sa Kuwait aron makapatiwas pagpatungha sa iyang mga anak.

        Bisan nakahimog autopsy ang medico-legal officer sa PNP Crime Laboratory sa wa pa ilubong, ang lawas ni Zenaida nahilabtan ug naguhay-guhay na pag-ayo.  Bisan matinuod pang kahadlok sa iyang kaparyentihan nga may foul play, gipasidan-an na silang daan sa DFA nga di silang kagukod sa employer nga Kuwaiti o si kinsa may responsable sa iyang kamatayon.

-o0o-

        Di mabasol ang tulo ka anak ug ubang kabanay nga maglisod pagtuo nga aksidente sa sakyanan ang namatyan ni Zenaida niadtong Agosto 8 karong tuiga.  Kay ang report sa Saudi police kadudahan kaayo:

·         Gideklarar si Zenaida nga patay na sa samang oras sa aksidente nga nada pa man unta siya sa tambalanan human nabanggai ang ilang sakyanan;

·         Ang drayber sa gisakyan ni Zenaida nga giila sa Saudi Police nga usa sa namatay mao ra say ilang gikutlo nga tinubdan sa kasayuran sa panagbangga sa duha ka sakyanan; ug

·         Ang magtiayon nga Kuwaiti employers ni Zenaida, nga segun sa kapolisan namatay uban niya ug sa laing katabang nga Indonesian, maoy naghikay aron mapada ang iyang patayng lawas balik sa Pilipinas ug sa Sugbo.

-o0o-

        Apan unsa man intawoy ilang mahimo?  Dihang nangahas pag-awhag ang mga anak og autopsy sa Saudi, igo lang silang giingnan nga mosamot kalangay ang pagpada sa patayng lawas ni Zenaida.  Ang DFA pay nipapirma nilag dokumento nga magmatuod nga gidawat na nila nga aksidente ang namatyan sa ilang inahan.

        Wa kaiban sa kaguol sa mga bata ang nagusbat nga dagway ug nanglagom nga mga bahin sa lawas ni Zenaida nga nisugat nila.  Igo na lang silang nagpatulo sa ilang mga luha kay natugkad sa linghod nilang pangisip nga inutil ang kagamhanan pagpangitag hustisya alang sa ilang minatay.

-o0o-

        Di pa na maoy kinutoban sa kalbaryo sa mga anak ni Zenaida.  Wa pa mapagawas sa OWWA ang iyang mga benepisyo.  Asa man sila og ibayad sa punerarya ug ubang gasto sa paghipos sa iyang patayng lawas?

        Ang kamaguwangan, si Debraliz, nag-review alang sa nursing licensure examination sunod buwan.  Iyang duha ka manghod naa sa unang ang-ang sa kolehiyo.  Segun sa OWWA, di silang kakobra sa mga benepisyo sa ilang inahan kon di kakuha sa pagtugot sa ilang amahan nga dugay rang nibiya nila.

        Unsa may dangatan sa nailong mga anak sa OFW nga gitawag sa kagamhanan nga bag-ong bayani?  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada for November 11, 2007

       POSAS NI GWEN        

 

       Kon ang tuyo ni Gobernador Gwen Garcia sa pagpasaka og mga kasong sibil ug kriminal batok nako mao lang ang paghasol, nilampos na siya.  Nakapalta na ko sa akong trabaho ug nabuslot nang akong bolsa sa pagpanagang sa duha ka kasong kriminal ug usa ka kasong sibil nga iyang gipasaka nako sa Dakbayan sa Sugbo ug sa habagatan kasadpang lungsod sa Barili.

        Apan kon ang tuyo sa iyang mga kiha mao ang paghadlok ug pagpahilom ug pagpahunong nako ug ubang mga sakop sa media ug ubang hut-ong sa katilingban sa pagpangayo og katin-awan sa mga transaksiyon nga wa pa niya kahatagi og kuwentada, mapakyas siya.

-o0o-

Nanghinaot ko nga kon ang tinarung nga awhag sa Sugbuanong mga magbubuhis wa makapakihol sa Ombudsman, COA ug ubang ahensiya, ang dakong baligho sa among kahimtang ni Garcia makapapugwat nila:

·         Ang nagdumili pagpakita sa publiko sa mga dokumento sa CICC ug sa uban niyang transaksiyon sud na sa dul-an sa tuig (280 na ka adlaw) mao na hinuoy nagpatuyang pagpanggukod; ug

·         Ang magbubuhis nga igo lang nangutana giunsa paggasto ang iyang buhis mao na hinuoy prisuhunon.

-o0o-

        Mahimo ko nilang ipabilanggo bisan unsang orasa.  Matod sa akong abogado, Atty. Celso Espinosa, gibasura na sa Cebu City Prosecutor's Office ang motion for reconsideration sa ilang hukom pagpasaka sa unang kasong libelo nga gipasaka ni Garcia ngadto sa hukmanan.  Nagpasabot ni nga napirmahan nang City Prosecutor Nicolas Sellon ang information.

Bisan kon ubos sa mga lagda may katungod ko pag-apelar ngadto sa ulohang buhatan sa DOJ, gitambagan ko ni Atty. Esinosa nga di ni makapugong sa pagpasaka sa kaso ngadto sa hukmanan.  Sa laktod, way makasupak kon mag-apura si Garcia pagpa-posas nako.

-o0o-

Kon mapasaka nang kaso, ubos sa lagda, i-raffle pa ni uban sa laing mga kaso matag Lunes pagtino kinsa ang maghuhukom nga mohusay.  Ang hingtungdang maghuhukom, segun sa lagda, motimbang-timbang pa may sukaranan bang prosecutor's office.  Kon matagbaw, una pa siya moluwat og warrant of arrest batok nako.

Apan di tanang higayon nga matuman ang mga lagda.  Mapahigayon ang special raffle, ma-apura ang maghuhukom ug busa mapadakop ko bisan unsang adlawa.

Ubos sa lagda, madakop lang ko sa mga oras nga tingtrabaho ug may katungod ko sa pagpiyansa.  Apan way makapugong nila pagpadakop nako dayong tak-op sa mga hukmanan alang sa weekend aron pagtino nga mabalhog gyod ko sa bilanggoan sa di pang kapiyansa alang sa akong temporaryong kagawasan.

-o0o-

Kon ang kihante sama kagamhanan, kaadunahan ug kamaginukdanon ni Garcia, may piskal, polis, o maghuhukom ba nga makabalibad?  Kon ang sinumbong sama kakabos ug kamayukmok nako, unsa man intawoy ikapanagang sa way kinutobang mga pagpanghasi?

Kinsay nag-ingon nga sayon ang pagpangita sa kamatuoran?  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada for November 10, 2007

       DAYO SA BARILI

 

       Barili, Cebu ---- Ang katiguwangan dinhi motug-an nimo nga ang ngan sa ilang lungsod gikan sa pung nga "balili" o sagbot.  Apan bisan unsa pay tumong sa pagduaw dinhi, di kasagbotan ang modapit sa imong pagtagad:

·         Kon igo ka lang moagi, ang hamis ug hamugaway nilang dan nga naglikus-likos sa kabukiran;

·         Kon may panahon ka paghapit, ang lab-as nilang gatas ug lamiang ice cream sa daplin sa dan; ug

·         Kon may pailob ka pagsusi sa ilang mga bantayog, way makalabaw sa ilang Hospicio de San Jose nga maoy labing una, labing malampuson ug labing manggihatagon nga bay sagopanan sa nailo na nga mga hamtong ning bahina sa kalibotan.

-o0o-

        Palihug ayaw na lang ko pangutan-a nganong niabot ko dinhi.  Apan human sa tulo ka takna nakong biyahe latas sa lima ka dakbayan----Mandaue, Sugbo, Talisay, Naga ug Carcar----gipahibawo ko sa lokal nga mga opisyal nga wa pay sukaranan ang pagpangandoy nga ang 375 anyos na nilang lungsod maoy sunod nga mahimong dakbayan sa habagatan-kasadpang Sugbo.

        Gibanabanang 60 mil pa ang ilang populasyon, P60 milyones ra ang tinuig nilang kita (P53 milyones ini gikan sa IRA) ug naapektahan ang ilang paningkamot pagdani og dugang kalamboan tungod sa paspas nga paglambo sa ilang mga silingan, ang Carcar nga maoy labing bag-ong nahimong dakbayan ug ang nagsunod ra unta nilang Dumanjug nga gipangagpas nga mas makaapas na nila tungod sa mas agresibong paningkamot sa ilang lokal nga mga opisyal.

-o0o-

        Apan ang bag-o nilang mayor, si Dr. Teresito Paras Marinas, malaumon alang sa ugma.  Masaligon siyang madugangan ang gamay ra kaayo nilang lokal nga kita (P6M) pinaagi sa pagpalambo sa duha nila ka merkado:

·         Himuon na niyang duha ka adlaw ang ilang tabo sa kahayopan ug mga utanon sa Barangay Mantalungon nga gitapok-an sa labing daghang magpapatigayon sa Sugbo, Negros ug bisan sa kaulohan (nakabentaha sila sa Papan sa Sibonga ug Mantalungon sa Dalaguete nga pulos sudlunon); ug

·         Hingpiton pagbalik ang nasunog nilang merkado sa Poblacion, kay duha pay napabarug sa lima ka buildings nga naugdaw.

-o0o-

        Madasigon sab si Marinas sa ilang turismo.  Gawas sa ilang Mantayupan Falls ug Bolocboloc Hot Spring, gilusad nila karon lang tuiga ang "Kaumahan Festival" aron pagpasundayag sa kadaogan ug kaadunahan sa ilang agrikultura.

        Mga molupyo sa Barili nga akong nahinabi nitataw nga may sukaranan silang mangandoy og kalamposan uban sa batan-on nilang mayor.  Apil siya sa maihap na lang sa tudlo nga mga mayor nga wa pahaylo ni pahudlat sa mga politiko nga gustong mogawong sa tibuok lalawigan.  Wa siya maghangad og mga padrino.  Hinunoa nagtamod ug nangaliya nga padayong paluyohan sa kaligdong ug kakugi sa katawhan nga nagtuboy niya sa katungdanan.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada for November 9, 2007

       INHUSTISYA SA GSIS

 

       Sa gusto niya o dili, ang usa ka kasarangang kawani sa kagamhanan, nga wa igdungog sa kadako sa iyang suholan ni sa kaabunda sa iyang mga benepisyo, kinahanglang motahan sa kabahin sa iyang suholan matag buwan alang sa GSIS.  Bisan mora siyag giibtan og gusok, kay ang bisan unsang maiban sa gamitoy niyang kita magkahulogan man nga mahikawan ang iyang pamilya sa ilang labing batakan ug labing dinalian nga mga panginahanglan, mogaan og diyutay ang iyang paminaw sa pasalig nga ang iyang tampo sa GSIS maoy mosagakay niya sa katuigan sa iyang kahamtong nga wa na siyay kita kay kinahanglan nang mo-retiro sa trabaho.

        Apan ang gipasalig nga kahamugaway atol sa ilang pag-retiro inanay nga nagkahanap.  Salamat sa liderato ni GSIS Pres. ug Gen. Manager Winston Garcia.  Ang GSIS karon maoy labing adunahan di lang sa tinuig nga kita kon dili, ug labi na, sa reklamo sa iyang mga sakop nga wa mahatagi bisan sa labing batakan na lang nga pangalagad.

-o0o-

        Ang gipanghambog sa kadagkoan sa GSIS nga mahimong moabot og P50 bilyones ang kinatibuk-an nilang kita karong tuiga, angay silang pahinumdoman matag karon ug unya, di matinuod kon di pa tungod sa amot sa kinabag-an sa mga kawani sa kagamhanan nga kabos, ligdong ug yano.  Ang pagsalikway sa ilang gidamgong hapsay nga pagretiro usa ka bangis ug pintas nga krimen.

        Sa di pa manghambog si Garcia sa dakong kita sa GSIS angayng suknaon ang iyang kaugalingon natuman ba ang labing batakan niyang tahas.  Nahatag bang mga benepisyo sa mga sakop sa GSIS sa tukmang panahon?  Nasulbad na ba ang way kinutoban nga bagulbol sa retiradong mga sakop sa kalit lang nga pagkawagtang sa ilang pension?  O sa aktibong mga sakop nga padayong gikuhaan sa ilang utang nga dugay nang nabayran?  O sa mga tagtungod sa nangamatayng mga sakop nga sa di pang kakuha sa mga benepisyo mabuktot una pagpakita sa mga dokumento nga gihuptan nang daan sa GSIS?

-o0o-

        Basaha ni ug hilak.

Sa usa ka bahin, ang kasarangang retirado magdawat og gikan sa P3 mil ngadto sa P7 mil nga binuwan nga pension gikan sa GSIS.  Kon mapakyas pagpa-enrol sa iyang eCard Plus matag tuig, bisan naglubog pa sa banig tungod sa grabeng sakit, mapapas ang iyang pension.  Ug abtan siyag siyam-siyam una mahibalik.

        Sa pikas bahin, si Garcia nagdawat og dul-an sa P1 milyon nga suholan ug mga benepisyo matag buwan.  Gawas sa iyang mga transaksiyon, biyahe ug pagpamalit og luhong paintings, giimbestigar sab siya sa Kongreso tungod sa mga pasangil sa iyang P11 milyones nga housing loan, pagpalit og P10 milyones nga bay sa San Lorenzo Village sa Makati ug P2.1 milyones nga loan pagpalit og awtong Volvo.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada for November 8, 2007

       UNSAON PAGDAGINOT

 

       Sa di pa maghilas-hilas silang Pres. Arroyo ug ubang kadagkoan sa iyang pamunoan pagtudlo sa katawhan unsaon pagdaginot aron kalikayan ang nag-ung-ong nga krisis tungod sa way kinutobang paglayat sa presyo sa lana sa merkado sa kalibotan, angay silang pahibaw-on nga hagbay ra tang naghugtanay sa bakos, salamat sa ilang kapakyas pagpakigsawo sa mga bunga sa ilang gipanghambog nga paglambo sa nasudnong ekonomiya ngadto sa kinabag-an nga maoy labing kabos.

        Inay silay manudlo, si Arroyo ug kaubanan maoy angayng makat-on sa mosunod nga desperadong mga lakang sa paglingkawas sa katawhan gikan sa nagkalapad nga kagutom ug nagkadakong kang-a tali sa kaubos sa kita sa kinabag-an ug sa kataas na sa gasto sa labing batakan ug labing dinalian nilang panginahanglan:

-o0o-

·         Kausa na lang magluto og kan-on ug sud-an alang sa pamahaw, paniudto ug panihapon aron makadaginot sa nagkamahal nga LPG, o sugnod, ginabas ug uling;

·         Gipawong ang refrigerator dayong katug sa tibuok pamilya sa gabii ug paandaron pagbalik inigpangmata na sunod buntag;

·         Giilisan og sihag nga plastic nga sin ang ilang atop aron nga di na kinahanglang pasigaon ang suga sa adlaw;

·         Ang tubig nga giwaswas sa linabhan maoy gigamit pagbisbis sa tanom ug paglimpiyo sa pansayan;

·         Nanglakaw ug nagbisikleta na lang alang sa duol nga mga destinasyon; ug

·         Pag-ilis sa barato-apan-mas-usikan-sa-konsumo-sa-kuryente nga 100 watts nga mga bombilya sa mahalon-apan-mas-madaginuton-sa-konsumo nga 10 watts nga fluorescent lamps.

-o0o-

        Apan ang mga tigpaminaw sa Arangkada sa DYAB Abante Bisaya wa kapugong sa pagpangandoy nga magdaginot sang mga opisyal ug mga ahensiya sa kagamhanan:

·         Ibanan nang wa kinahanglana nilang mga kawani ug bodyguards;

·         Hunungon una ang wa kinahanglana nga mga biyahe sa ubang kanasuran;

·         Hunungon ang pagpabaha og kuwarta pagpamalit sa mga politiko aron mobaraw sa lab-as nga mga kaso sa impeachment;

·         Higpit nang silotan ang mga way kukauwaw nga naggamit sa mga sakyanan sa kagamhanan alang sa personal nga mga lakaw; ug

·         Pugson silang Joseph Estrada ug ubang mga kawatan pag-uli sa ilang mga kinawat ngadto sa katawhan.

-o0o-

        Atubangan sa abundang mga ebidensiya sa makapadugo-sa-kasingkasing nga katimawa sa kinabag-an, mangugat gihapon ang mga mapahimuslanon ug ilang mga itoy pagpanamastamas sa mga biktima:

·         Nagutman sila kay tapolan ug naungo sa bisyo (bahala na kon napakyas ang kagamhanan pagmugna sa gisaad nga minilyon ka kahigayonan sa trabaho matag tuig);

·         Masakiton ug nangamatay sila kay hugawan ug pataka lag patambal (bahala na kon way gapas ug ubang batakang supplies ang nag-sinardinas nga mga tambalanan sa kagamhanan); ug

·         Wa katabang sa nasud ug sige lang bagulbol kay mga burong (bahala na kon kagamhanan maoy napakyas pagtukod og igong mga eskuylahan, pagsuhol og igong mga magtutudlo ug pagpatik og tarung nga mga libro).  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada for November 7, 2007

          BAKOS UG SENSILYO

 

          Kataposan nakong pamalit sa Marina Mall, ang gipatak-opan ni Lapulapu City Mayor Arturo Radaza, gipangutana ko sa tindera duna ba koy 50 sentabos.  Nilingulingo ko human nikuot sa bolsa.  Hilaw ang pahiyom ug mapanagan-on siya nga nitunol nako sa sukli nga may lima ka 10 sentabos.  Ang kakugang sa akong dagway sa kagagmay ug kagaan sa mga sensilyo nakapabuhi sa iyang katawa ug sa ubang kustomer nga nagtan-aw namo.

          Nibiya ko sa stall nga naghunahuna unsay akong mapalit sa mga sensilyo.  Nakaabot na lang ko sa bay wa pa gyod koy baligya nga nahunahunaan.  Maong nanawag dayon ko sa akong mga kaila nga may mga tindahan.   Ilang gidasonan ang akong kahadlok:  Wa nay mapalit ang akong sensilyo nga 10 sentabos.  Di lang karon.   Kon dili sa nangagi pang katuigan.

-o0o-

          Ang imong singko sentabos niadto makapalit na og tulo ka linung-ag nga saging hinog.  Ang tiratira nga 10 sentabos niadto tag-peso na karon, gawas nga labihan nang nihita.  Ang kending Señorita nga taglima singko (P0.05) niadto di na igkita karon.   Ang tag 25 sentabos nga mga kendi niadto tag-tulo dos (P2) na karon, sa ubang tindahan P0.75 nang buok.

          Mas naguol kong naghunahuna sa kaubos na sa ang-ang nga gihagsaan sa atong mga sensilyo dihang nakigsulti sa mas hamtong nakong kasilinganan.   Sa ilang kabatan-on, tagsa ka dako pang pandesal; karon ang tag-P2 mora nang gapas kagaan.  Ang P0.05 nga Bobot (mani nga pinutos og de kolor nga asukar) usa ka na kumkom sa una; karon ang putos nga tag-P0.50 duna na lang ka lugas.

          Mahibung ka pa ba nganong magpasad na lang sa dan ug nga wa na gyoy bisan usa, bisan gagmay pang mga bata, nga maghago pagpamunit sa mga sensilyong singko, 10 o 25 sentabos nga nangahagbong ug nagpasad sa kadalanan?

-o0o-

          Di na bag-o ang nakaplagan sa labing uwahing survey sa SWS nga, tungod sa nagkadaghang nagkalisudlisod ug gipanggutom, mas gipahugtan pa sa mga Pilipino ang ilang bakos:

·        Sa gagmay pa, kaming kabos nga mga tinun-an mamalit og tag-P0.05 nga pan nga "Bahugbahog" nga among ingkibon dungan sa pag-inom og daghang tubig aron mas daling makabusog;

·        Nagkadaghang mga pamilya nga nagpasalamat sa tinughong nga mas barato sa lugaw (kay bahaw may sabwan inay lab-as nga bugas) ug champorado (kay mahal mang tableya) apan kon daghanan lag asukar mas makapatagbaw sa kagutom;

·        Si Urban Poor Leader Edward Ligas nibutyag nga kasagaran sa mga iskuwater nagpalaban sa noodles, buwad ug daghang kan-on; ug

·        Mga silingan nako sa Pasil niadto, sa wa pa makaplagi ang lamiang "buwa" (pagpahid sa manteka sa kinuposan nga namilit sa kawa), magkupot sa duha ka pikas sa puso, ang pikas sa ilang tuo maoy kan-on samtang ang pikas sa wala maoy sud-an.   [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada for November 6, 2007

          NEDA UG GWEN     

 

          Ang duha ka trahedya nga niigo sa mga mananaog sa piniliay sa barangay sa niaging semana, kon wa pa mong kabantay, pulos naglambigit sa mga opisyal sa Sangguniang Kabataan (SK) nga nagsaulog sa ilang kadaogan sa dagat:

·        Unang nabiktima ang bag-ong napili nga SK chairman sa Punod, Pantar, Lanao del Norte nga namatay dihang nakuryentihan sa iyang victory party sa usa ka beach resort niadtong Huwebes sa hapon; ug

·        Ang pagkalumos ug pagkamatay sa unom ka mga konsehal sa SK niadtong Dominggo sa hapon samtang nagsaulog sa beach resort sa Carles, Iloilo.

Atubangan sa nitumaw nga kabalaka nga mas sayo nga

natudloan og pangurakot ang mga batan-on tungod sa gikatahong pinalitay sa mga boto sa piniliay sa SK, ang mga trahedya di makatabang sa mga paningkamot pagkumbinser sa mga hamtong nga angay nang hatagan og kaugalingnan ang mga batan-on.

-o0o-

          Sa tanang bag-ong barangay kapitan sa Sugbo nga pormal nang molingkod sa katungdanan, way makalabaw sa kabug-at sa palas-unon ni Neda Cabrera sa Barangay Luz sa Dakbayan sa Sugbo.   Naa sa iyang mga abaga ang higanteng responsibilidad sa pagpanalipod sa iyang silingang kaliboan ka mga pamilya nga gipalayas nang Gobernador Gwen Garcia gikan sa ilang mga pinuy-anan.

          Atol sa kampanya, gipasanginlan si Cabrera sa iyang kaatbang nga nahalin na sa pikas, nga gigastohan ni Garcia ang iyang kandidatura ug nga karong nidaog na angayng manguros na lang daan ang beneficiaries sa Provincial Ordinance 93-1 kay hingpit na gyod silang kahinginlan.   Apan ang dakong mayoriya ni Cabrera sa piniliay nagmatuod nga wa tuohi sa kinabag-an sa mga botante ang pagpanamastamas sa iyang kadungganan.

-o0o-

          Labaw ni bisan kinsang opisyal sa barangay ug sa dakbayan, si Cabrera maoy labing dakog papel pagdasig sa mga molupyo pagbayad sa ilang obligasyon ngadto sa Kapitolyo ug paghiusa nila karon nga gihulgang palayason bisan ang mga nakaimpas na sa ilang mga luna.   Ug gipili siya sa mga molupyo isip labing takos nga mopadayon ug motiwas sa kutas nga tahas.

          Napamatud-an nang Cabrera nga makaharung siya ni Garcia.   Tungod sa kaligdong sa liderato ni Cabrera, ang maniobra paglaktaw sa mga opisyal sa dakbayan ug barangay pinaagi sa direktang pakigsulti sa Kapitolyo sa beneficiaries klarong nihungaw.

-o0o-

          Gawas ni Cabrera, nitambong sa Kulokabildo.Com sa DYAB Abante Bisaya, ang sinemanang tapok sa kamatuoran sa Ayala Cebu Entertainment Center, ang laing tulo ka bag-ong kapitan:  Silang Eduardo Lauron sa Carreta, Pancho Ramirez sa Sto. Niño ug Stephen Carl Belarmino sa Sambag 2.

          Silang Ramirez ug Belarmino nasuhito na sa mga panginahanglan sa mga molupyo kay mga konsehal na sila.   Samtang si Lauron magsusi pa pilay tinuig nga kita sa Carreta ug unsay mga gahom sa iyang buhatan nga magamit pag-atiman sa labing dinaliang panginahanglan sa katawhan.   [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada for November 5, 2007

       NAG-UNG-ONG GUBAT

 

       Silang Pres. Arroyo, Speaker Jose de Venecia Jr. ug ilang mga alyado pulos nipasalig nga way kausaban sa liderato sa House of Representatives pagbalik sa sesyon human sa tulo ka semana nga bakasyon sa kalag-kalag.  Lisod ning tuohan.  Kay samtang ang panaghiusa nilang Arroyo ug de Venecia makapatigbabaw sa ilang politikanhong mga interes, makahimo sab ning kataw-anan sa ilang paglingiw ug pagsuway pagtabon sa higanteng kang-a sa ilang relasyon:

·         Mosugot ba lang diay si Pres. Arroyo nga magpabiling ikaupat nga labing taas nga opisyal sa nasud si de Venecia nga nibarug alang sa iyang anak, JDV III, nga nilambigit niya ug sa iyang bana sa NBN-ZTE scandal?; ug

·         Paluyohan ba lang diay gihapon ni de Venecia si Arroyo nga gawas nga gipasanginlan ni JDV III nga kawatan gitumbok pa gyong nikasaba niya, JDV Jr., tungod sa pagdumili pagbadlong sa expose?

-o0o-

        Ang pagpabilin ni de Venecia isip House speaker naa ra sa mga kamot ni Pres. Arroyo.  Kansang hingpit nga pagkontrolar sa kinabag-an sa mga kongresista napasundayag sa tibuok nasud ug sa tanang katawhan niadtong adlaw sa giingong pagpabaha og kuwarta sa hawanan sa Malakanyang.  Iyang senyas ray gikinahanglan sa mga kongresista pagpalagpot ni de Venecia ug pagpili sa bag-o nilang pangu.

        Apan may alas si de Venecia.  Nga maoy nakapapugong ni Arroyo paglunggo sa iyang liog.  Samtang sayon rang palagputon si de Venecia pagka speaker, gikuyawan ang palasyo nga ang mga kongresista nga lunod-patay ni de Venecia, pun-an sa taga oposisyon nga nagpanilap sa daplin nga nagpaabot sa hingpit nilang panagbuwag, igo pa nga maka-impeach ni Arroyo sa House ug makapada sa Articles of Impeachment ngadto sa Senado. 

Kansang mayoriya utro sang naglaway sa kahigayonan pagkunis-kunis sa presidente sa usa ka impeachment trial.

-o0o-

        Kon tinuod mang magpabilin si de Venecia sa katungdanan karong semanaha, nagpasabot ning nalangay lang ang gubat nga gideklarar nang Arroyo batok niya.  Mahimong nagkinahanglan ang Malakanyang og dugang panahon pagtino nga di nang kakuha og 1/3 sa House ang nag-ung-ong nga alyansa tali ni de Venecia ug sa oposisyon.

        O mahimo sab nga, sama sa Hello Garci ug ubang nangaging mga eskandalo, pasagdan lang ang mga pangutanang wa matubag bugti sa pagpabilin ni Arroyo sa gahom.

-o0o-

        Apan may alas sab ang oposisyon.  Ang mas lig-ong impeachment complaint di mahimong isnabon ni de Venecia.  Kay ang labing dakong sukaranan sa kaso mao ang expose ni JDV III.  Nga inay badlungon maisugon niyang gibarugan.  Ug maoy hinungdan sa pagdumot ni Arroyo niya.

        Sa gusto ug sa dili sa mga hingtungdan, magkabangga gyod sila.  Gawas lang kon, sa makausa pa, kapamatud-an na sang Arroyo nga mas mat-an pa siya kay sa pinya sa Ormoc ug mas daghan pag kinabuhi kay sa iring sa Pasil.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada for November 4, 2007

       HAPDOS UG KUTOY

 

       Nganong wa may namakpak sa panghambog nilang Pres. Arroyo ug ubang kadagkoan sa kagamhanan nga ang kalig-on sa peso batok sa Amerikanhong dolyar maoy di malalis nga timailhan nga nilambo nang nasudnong ekonomiya?  Nganong wa may nagsayaw-sayaw sa kadalanan sa pasalig sa mga ekonomista nga inanay nang nakabangon ang ekonomiya sa Pilipinas human sa pagpahamtang sa EVAT ug ubang bag-ong buhis niadtong 2005?

        Kini tungod kay gawas sa way kinutobang pagarpar ug ulug-ulog sa Malakanyang, way laing kaayuhan nga naangkon ang kinabag-an.  Ang DOLE mismo niangkon nga nadoble ang gidaghanon sa mga way trabaho sa dagkong mga dakbayan sa nasud tungod sa kaapiki sa patigayon.  Mas sakit paminawon ang pangandak sa kalamboan kon ang kahimtang sa katawhan nisamot hinuon kahagip-ot.

-o0o-

        Magpabiling taphaw ug mangalisbong pangilad ang mga pangangkon sa paglig-on sa peso ug paglambo sa ekonomiya kon di matilawan sa kinabag-an, nga maoy labing kabos, ang gisaad nga mas haruhay nga kahimtang, kon di man hingpit nga pagkahaw-as gikan sa katimawa:

·         Inay mobarato ang presyo sa inadlawng palaliton, ang wa malansang nisaka pa gani hinuon;

·         Inay mo-us-os ang plitehan, gipasakaan pa ug ang transport groups nanghulga pa gani nga molusad og nasudnong welga kay wa matagbaw sa uminto;

·         Inay pausbawan ang suholan, di pa igo nga gipiskan lang sama sa naandan og mumho ang mga mamumuo, gisabotahe pa gyod ang pagpatuman sa gamay kaayong usbaw sa suholan dinhi sa Sugbo ug Central Visayas; ug pagdugang sa insulto

·         Ang OFWs, bisan padayong giulug-ulogan nga bag-ong mga bayani, maoy nagsangkiig sa mas gamayng baylo sa dolyar nga ilang gipada dinhi.

-o0o-

        Ang pait nga kamatuoran:  Mas nihuyang ang dolyar kay sa nilig-on ang peso.  Napiskan lang ang Pilipinas sa puhonan nga nikagiw gikan sa nitibugsok nga Amerikanhong merkado ug nibalhin sa mas madasigong mga merkado sa Asya ug Uropa.

        Mas pait nga kamatuoran:  Ang mas lig-ong peso nagkahulogan unta nga mohiyos nang atong langyawng utang ug busa mas dako nang ikagahin sa mga proyekto pagpalambo sa nasud; apan ang mga alyado mismo ni Arroyo sa Kongreso nagbagulbol nga nisamot kagamay ang bahin sa 2008 budget ang gawasnon kay way hunong si Arroyo pagkontrata og bag-ong mga utang.

-o0o-

        Ang kasaysayan nagtudlo nato nga bisan unsa katikasan ug kakawatan sa usa ka lider magpabilin siya sa gahom hangtod nga may sud pang tiyan sa iyang gidaugdaog nga katawhan.  Pananglitan, ang malambuong ekonomiya sa Estados Unidos sa dekada 90 maoy nakapalingkawas ni Bill Clinton gikan sa pagkalagpot tungod sa iyang Oval Sex scandal.

        Asa puniton si Pres. Arroyo kon sa kataposan makaamgo nang kinabag-an sa katawhan nga bisan sa tanan niyang pangangkon sa kalamboan padayong naghapdos ang nagkutoy nilang tiyan?  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada for November 3, 2007

       KONTRA KOPRAS

 

       Banggiitang politiko sa Sugbo labihang lingawa sa pagbasol sa kapolisan sa pagpanlabay og granada sa barangay hall sa Inayagan sa Dakbayan sa Naga sa habagatang Sugbo ngadto sa pilderong kandidato nga giingong nakunsimisyon nga gikopras sa mga botante ang dakong kuwarta nga iyang gipabaha sa nagkalainlaing mga sitio.

        Matod sa politiko, ang nalingaw nga tang-an di ang linghod nga pildero, katuohan ang pasiunang kasayuran nga nahipos sa kapolisan.  Nakasugat na siya og managsamang mga kaso sa kadaghan na sa mga piniliay nga iyang naapilan, kasagaran nila iyang nadaog.  Matod niya kasagarang nabiktima sa kopras, nga iyang gitumbok nga dugay nang nagsugod sa wa pa moawhag si Serging Osmena sa iyang mga dumadapig nga "kan-a ang paon, iluwa ang taga," mao ang bag-o ug kuwartahang mga politiko nga nagpataka lang og pamayad.

-o0o-

        Ug nisunod ang taas niyang litaniya (hinaot nga di makabasa ini ang tarung ug ligdong ug batan-ong mga politiko; apan kon masaag man ang mga wa pa kawad-i sa paglaom nga mausab pang nangalisbong sistema sa politika sa nasud, hinaot nga ilang kakuhaan og mga leksiyon unsaon pagbadlong ang umaabot pang mga kahiwian sa piniliay) sa mga lagda sa pagpamalit og boto:

·         Ang pagpanghatag og kuwarta sa mga botante kinahanglang hanigan og lapad nga pagtuon (nga i-detalye karong taudtaod sa ubos);

·         Ang pagpanghatag og kuwarta sa mga botante kinahanglang dasonan og tukmang sistema sa pagpangolekta (nga i-detalye sab sa ubos); ug

·         Ang pagpanghatag og kuwarta himuon sa labing mahigalaon ug pinahimutang nga paagi nga ang makadawat nga botante di mainsulto, di makabatyag nga gipalit na siya ug, labaw sa tanan, di makalimot nga utangan na siyag kabubut-on nimo.

-o0o-

        Mga hanig sa di pang pinalitay:

·         Ilhang tanang botante (nagkinahanglan ka sa labing bag-ong listahan sa mga botante ug mapa sa ilang pinuy-anan);

·         Ilista kinsay imo ug kinsay tua sa pikas;

·         Ilhang imong mga tawo nga makapabalitok sa mga tua sa pikas; ug

·         Ipagawas ang kuwarta pagdasig sa mga dumadapig sa pagbotar ug pagpugong sa mga lunod-patay sa kaatbang sa pagduol sa mga presinto.

-o0o-

        Unsaon pagbaraw sa kopras:

·         Ipakatap ang mga lider ug mga sakyanan paghakot sa mga nabayran ngadto sa mga presinto;

·         Paubani og mga dagko og braso nga mopahinumdom sa mga gilaay pagbotar nga di makaayo kon ang nadawat mabayad sa tambalanan tungod sa ilang mga bun-og o limos sa ilang haya; ug

·         Dugangi dayong bayad kon palabwan sa kontra.

-o0o-

        Apan ang labing mahinungdanon niyang lagda:

        Isipa ang pagpamalit sa mga botante nga usa ka sugal.  Kon makadaog, pasalamat sa imong suwerte.  Kon mapilde, ayaw paghubug-hubog kay mahimong makunsimisyon ug peligrong makahunahuna pagpalit og granada.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada for November 2, 2007

       BUGKOS SA LUBONG

 

       Pagkamatay sa akong amahan pila na ka tuig ang nilabay, akoy gitahasan sa akong mga igsuon, nga kasagaran tua na manimuyo gawas sa Sugbo, pagpahimutang sa iyang patayng lawas.  Dihang nangabot na sila dinhi, ug dihang nakaduaw nang uban namong kaparyentihan, klarong wa sila ganahi sa punerarya sa Opon nga akong gipili kay mao ray naabot sa gamay nakong suholan.  Gani, gibalhin gyod ang haya sa Tabunok, Talisay aron nga mas maduol sa iyang dapit nga natawhan.

        Kay wa pa man gyod kong kasabot sa kamatuoran nga di na kong kabuutbuot unsaon paghipos ang iyang patayng lawas, nangahas pa gyod ko pagsugyot nga ilubong namo siya og kadlawon aron di ming kahasol sa trapiko.  Gisigaan lang ko nila sa mata nga nagtangag og pasidaan nga duha ming ilubong kon lisudlisuron ang among kaparyentihan paghatod sa among amahan sa iyang lubnganan.

Tungod sa kadaghan sa mga kinabuhi nga nahikap sa among amahan, labihang taasa sa bara sa trapiko sa dan gikan sa Tabunok paingon sa Poblacion, Talisay nga nakaseguro kong ang kadagko ra sa lawas sa among ig-agawng mga polis maoy nakapugong sa mga motorista pagbalikas sa among paghasol ug paglangay nila.

-o0o-

        Wa matuman ang tuyo sa among kaparyentihan nga itapad ang lawas sa akong amahan sa lubong sa iyang mga igsuon tungod sa kaapiki sa luna.  Napugos mi pag-abang og gamayng nitso nga gipanag-iya sa Simbahang Katoliko nga kinahanglang lab-ason matag lima ka tuig.

        Apan ang labing dakong kahasol mao nga ang akong inahan ug manghod, nga mao ray kanunayng makaduaw sa lubong sa akong amahan, naa magpuyo sa Opon.  Laayo kaayo gikan sa Talisay, sa way paghisgut sa kalisod nang sagubangon sa trapiko.  Mao ni hinungdan nga kaming managsuon, sa way pagkonsulta ni pagpananghid sa among kaparyentihan sa Talisay, nihukom pagpalit og luna sa usa sa bag-ong memorial parks sa Opon ug gibalhin ang patayng lawas sa among amahan didto.

        Sa ikaduhang sunudsunod nga kalag-kalag karong tuiga, wa ko mangahas pagpakita sa Talisay tungod sa labihang kahadlok nga sudyaan sa among paglapas sa labing mahinungdanong lagda sa di pagpalayo sa among amahan gikan sa iyang mga kaliwat.  Mao nga kon nakabasa sila ini, sa ngan sa akong inahan ug mga igsuon, kinasingkasing ming mangayo og pasaylo.

-o0o-

        Ang bag-ong luna sa among amahan mingaw pa.  Pipila pa lang ang katapad nga mga lubong.  Dako sab kaayo ang hawan sa memorial park nga nahimo nang duwaanan sa iyang mga apo.

Matag higayon nga magkaabot mi sa sam-ang, mabatyagan namo ang kadako sa kahaw-ang nga namugna sa pagtaliwan sa among amahan.  Ug ang mas dakong haw-ang kay, sa gusto namo ug sa among mga paryente o dili, giuwang nag lapad nga kalaworan ang among mga pinuy-anan tungod sa managlahi namong mga kinabuhi.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada for November 1, 2007

          BABAYE SA CANSOJONG

 

          Si Eladio Geoca nakadlawonan nga nagmaneho sa iyang taxi.  Gipara siya og babaye sa Cansojong, Talisay.  Nagpahatod ang babaye sa Bulacao, Talisay.  Nakalingkod nang pasahero dihang nakabantay si Eladio nga labihang basaa sa babaye.  Nagkuray sa katugnaw.  Pagkataudtaod, nihangyo ang babaye nga manghuwam sa iyang jacket.  Iya ning gikupo, naibanan ang iyang kurog, hangtod nga niabot sa ilang destinasyon.

          Nikanaog ang babaye.   Nisaad nga mobalik siya uban nang plite.  Dugay nga nagpaabot si Eladio.  Nahibung nga wa pa mobalik ang babaye.   Nagpaabot pa siya og dugang.  Apan wa na gyoy babaye nga nagpakita.

Kay hapit na mang alas-5 sa buntag, nga maoy takda sa iyang paglimpiyo ug pag-grahe sa taxi, nibiya na lang siya sa bay.

-o0o-

          Human nahatag ang iyang kita ug ang taxi sa tag-iya, nibalik si Eladio sa bay sa Bulacao.   Tiguwang babaye ang iyang naabtan.  Gisuginlan niya mahitungod sa babayeng pasahero nga nagpahatod didto.  Matod sa tiguwang siya na lang usa ang nagpuyo sa bay.  Iyang anak nga babaye nanarbaho na sa laing dapit ug ang lain, nga usa ka magtutudlo, patay na.

          Nakugang si Eladio pagkakita sa hulagway sa anak nga namatay:   Siya ang babaye nga nisakay sa taxi.  Iyang giingnan ang inahan nga iyang anak dakong buhi ug gani maoy iyang pasahero pila pa lang ka oras ang nilabay.  Subli siyang giingnan sa tiguwang nga patay nang iyang anak.  Ug di mahitabong makapara ni makasakay pa sa iyang taxi.

-o0o-

          Nitanyag ang inahan pagbayad sa plite ug gidapit siya nga mangadto sila sa lubnganan sa iyang anak nga babaye.   Nanganaog sila sa tungod sa minteryo sa Cansojong, sa luna nga gibarugan sa babaye nga nipara sa iyang taxi.

          Gitultolan siya sa inahan sa nitso nga dunay samang hulagway nga iyang nakita sud sa bay sa Bulacao.  Nalansang si Eladio sa iyang nahimutangan.  Wa na siya magduda nga patay na ang babaye nga nipara ug nisakay sa iyang taxi.   Apan ang nakapasiga sa iyang mga mata mao ang iyang jacket nga gisab-ong sa nitso.

-o0o-

          Nahitabo ni niadto pang 1964.   Apan hangtod karon, bisan 43 ka tuig nang nilabay, maglisod pa gihapon si Eladio paghikalimot sa talagsaon niyang kasinatian.  15 sentabos pa ang flagdown rate sa taxi niadtong higayona.   45 sentabos ra ang plitehan sa metro sa pagkanaog sa babaye sa Bulacao.

          Nangagpas ang inahan nga ang pagpakita sa iyang anak nga labihang basaa ngadto ni Eladio nagpasabot nga magpabalhin siya og lubnganan kay ang ilang luna sa minteryo kanunay lang mabahaan.   Apan ang pagpakita sa babaye may laing kahulogan alang ni Eladio:  Kon isul-ob niyang jacket labihang daghana niyang pasahero; kon makalimtan niyang jacket sa bay, labihang mingawa sa iyang pamasada sa taxi.   [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada for October 31, 2007

          TULO KA RAMA

 

          Pipila ka adlaw sa wa pang piniliay sa barangay, pipila sa mga barangay kapitan sa Dakbayan sa Sugbo nitataw nang daan nga di na nila paluyohan si ABC Cebu City Federation President Jingjing Faelnar.  Human naproklamar si Faelnar alang sa lab-as nga termino human sa binuntagay nga iskutenyo sa Guadalupe, samang mga kapitan nisubli sa ilang pangandoy sa kausaban sa liderato sa ABC.

          Ang ilang mga reklamo batok ni Faelnar nasentro sa giingon nilang kakuwang niyag katakos.  Matod nila kon di pa tungod ni Cebu City Mayor Tomas Osmeña, si Barangay Kapitan Jose Navarro sa Punta Princesa gyod unta ang labing takos nga mangu sa ABC.  Iniglingkod sa mga mananaog sa piniliay karong Disyembre 1, andam ang mga kapitan nga mobarug pagpasabot ni Mayor Osmeña nganong di na nila madawat si Faelnar.

                   -o0o-

          Si Faelnar, sa iyang bahin, nipasabot sa DYAB Abante Bisaya nga ganahan pa siyang magpasubli isip pangu sa ABC.   Apan kon di na siya paluyohan sa iyang kaubanang mga kapitan hangpon sab niyang kahigayonan pagtingob sa iyang panahon pag-atiman sa way kinutobang mga panginahanglan sa mga molupyo sa Guadalupe, ang labing dakong barangay sa dakbayan.

          Subling nanalipod si Faelnar sa mga pasangil nga di siya maoy direktang nagduma sa ABC kay gitugyan ngadto sa di pinili nga kawani ang pagpanimon sa kahugpongan.   Ang maong kawani gipasanginlan nga mas hawod pa siyang Faelnar kay nanginsulto sa mga kapitan nga nangahas pagkuwestiyon sa iyang mga sugo.

          Wa paminawa ni Faelnar ang ilang mga protesta niadto.   Karon sa lab-as nilang termino nanganti ang hingtungdang mga kapitan sa pagpaila ni Faelnar nga di mahimong bugalbugalan lang ang ABC.

                   -o0o-

          Usa sa gihugon-hugon nga mohagit sa liderato ni Faelnar mao si kanhi Cebu City councilor George Rama, nga bag-o lang napili pagka barangay kapitan sa Basak San Nicolas.   Si Rama, bisan sa wa mohukom pagdagan alang sa iyang kanhi katungdanan, nikuwestiyon nang daan kon makadagan pa ba si Faelnar sa laing termino.

          Silang Rama ug Faelnar pulos suod ni Mayor Osmeña.  Maong di na magamit ni Faelnar ang iyang kasikit sa luwag pagkuha sa pagpaluyo sa mga kapitan.   Apan makahimo ba si Rama pagsukwahi sa iyang kaugalingong panganti?

                   -o0o-

          Si Rama nibalibad sa tanyag nga padaganon pagka konsehal niadtong Mayo 14.  Kay di siya gusto nga mahimong makamugna og eskandalo sa kahigayonan nga tulo ka Rama ang manlingkod sa Cebu City Council:  Silang Bise Mayor Michael Rama, Konsehal Edu Rama ug siya.

          Kon mapili siyang ABC president, si Rama ang molingkod sa konseho isip representante sa mga kapitan sa dakbayan.   Kamenosan bang eskandalo sa panag-ipon sa tulo ka Rama kay wa siya direktang modagan pagka konsehal?

          Kinsay nag-ingon nga sayon ipunon ang prinsipyo ug politika?  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada for October 30, 2007

       HANGAD SA LANGIT

 

       Nagbaha ang mga reklamo nga among nadawat mahitungod sa pinalitay sa boto, hinakotay sa mga botante, panghasi batok sa mga molupyo ug ubang kalapasan sa mga lagda sa piniliay.  Apan dihang among gihagit sa pagkuha og mga hulagway ug pagpakita ug ubang mga dokumento pagmatuod sa ilang mga pasangil, maklaro ang kalit nga pagkahugno sa ilang kadasig ug nipasalipod sa pasangil nga igo lang silang namasin nga ang mga sakop sa media maoy makasakop sa pangabuso sa ilang mga kaatbang.

        Hangtod sa akong pagsuwat ini, way bisan usa nga nakapada og mga ebidensiya sa kalapasan (bisan sa kasayon ra sa paggamit sa ilang cellular phones o digital cameras ug pagpada sa ilang video o mga hulagway sa among gitagana nga email address:  dyab1512@gmail.com).

-o0o-

        Hinaot nga tungod lang ni kay wa gyoy kalapasan nga nahimo ug tinumu-tumo lang ang mga pasangil pamasin nga sakyan dayon sa media ug madaot ang ilang mga gipasanginlan.  Apan kay klaro mang nagbaha ang kalapasan, mas dako ang kahigayonan nga nakalapas ang pikas ug pikas ug busa wa nay mangahas sa pag-dokumento sa kalapasan nga ila sang gihimo.

        Ang labi dako nakong kahadlok mao nga ang pagpakabana sa atong katawhan kutob na lang sa pagyawyaw.  O pagsuwat.  Nga kon palihugon na sila pagmatuod sa ilang mga pasangil, o pagbarug batok sa ilang gipasanginlan, di na dayon sila manginlabot.  Tungod sa kahadlok sa ilang seguridad.  O di gustong mahasol.  O di lang gustong mailhan.   O di lang gustong mag-apil-apil.

-o0o-

        Di hinuon mabasol ang katawhan, labi nang kabatan-onan, nga magtuo nga ang ilang pagpanginlabot pinaagi sa text o email, mas maayo kon di ilhon ang tinuod nilang ngan, igo nang makapakurog sa mga kawatan ug mga mapahimuslanon sa kagamhanan.  May balita ko nila.  Labihan na kabaga ug kapating sa mga namunoan nga di na matandog kon kutob lang sa gahot ang ilang mga biktima.

        Ang atong katiguwangan nga nipalingkawas sa nasud gikan sa mga kuko sa langyaw ug lokal nga mga malupigon wa matagbaw lang sa pagyawyaw.  Nagmartsa sila sa kadalanan pagpakita sa ilang kumo.  Nialsa og mga armas.  Ug nagpakamatay.

-o0o-

        Tungod sa bag-ong mga teknolohiya, wa nay ganahang maghago pagpainit o pagpasinguwan sa kadalanan kay makhasol lang sa trapiko ang pagbarikada, wa nay magtagad paghipos og mga dokumento ni pagpasaka og kaso sa korte kay may mga ahensiyang gitahasan pagbantay sa mga transaksiyon ug wa nay mobarug, magpaila ug magpaihap kay wa madungog ang mga hawod sa ilang kamapasayluon.

        Nahibawo ta sa tanang panghitabo.  Nasuhito ta sa pagpahimus sa mga gamhanan.  Apan wa tay kaisog sa pagbadlong nila.  Igo na lang moitlib sa atong mga ngabil ug mohangad sa langit.  Nakalimot nga kinahanglan una tang molihok una ta Niya tabangan.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada for October 29, 2007

       ANG BALANGAY

 

       Duna nay balangay ang Sugbo sa wa pa makatultol ang mga Katsila sa atong kabaybayonan.  Ang balangay usa ka sakayan.  Nga maoy gisakyan sa tibuok pamilya pinangulohan sa amahan sa ilang pagpangisda.  Ang balangay mao say sakyan sa pamilya sa pakigbayloay sa ilang mga panginahanglan sa ubang mga dapit, o pagpamalhin og pinuy-anan.  Niadtong higayona, di yuta kon dili dagat ug suba ang sentro sa ilang panginabuhi, patigayon ug pagbiyahe.

        Ang balangay maoy nahimong hulmahan sa pagsugod na sa mga Sugbuanon ug mga molupyo sa kasilinganang mga isla pagtikad sa ilang mga panginabuhi ug pagtukod sa ilang mga pinuy-anan sa yuta.  Sama sa amahan sa balangay, ang nisulbong nga mga katilingban sa yuta duna say tagduma nga giila ug gitahud sa tanan ug maoy mohusay sa panagsungi sa mga sakop.

-o0o-

        Nausab ang dagway sa mga balangay dihang nakadunggo nang mga Katsila ug namugos pagpahamtang sa ilang kaugalingong sistema sa kagamhanan.  Gawas sa pinugsanay nga pagpangolekta sa buhis (tribute), pinugsanay nga pagpatrabaho (polo) ug pinugsanay nga pagtambong sa mga misa ug ubang kalihokan sa simbahan, gidid-an pa gyong mga molupyo sa pagbalhin gikan sa usa ka balangay ngadto sa lain ug gipugos pagpabalhin ang nanobrang mga molupyo sa dagkong mga balangay.

        Segun sa "The Roots of the Filipino Nation" ni O.D. Corpuz, klarong may ila nang sistema sa kagamhanan ang atong katiguwangan sa wa pang mga Katsila.  Nakaplagan nilang Ferdinand Magellan ug kaubanan nga mas organisado ang pamunoan ni Humabon sa Sugbo kay sa Limasawa.  Ug nakaplagan ni Miguel Lopez de Legazpi nga mas lapad ug adunahan ang gingharian ni Sulayman sa Manila kay sa Sugbo ug Limasawa.

-o0o-

        Apan ang labing lig-on mao si Sultan Kudarat sa Mindanao.  Napakyas ang mga Katsila pag-ilog sa mga isla nga iyang giduma.  Lahi nilang Humabon ug Sulayman, si Kudarat giila sa kasilinganang mga gingharian.  Nalupig niyang mga Katsila tungod sa pakighiusa sa iyang kaubananang sultan.  Nakamugna sila og mas gamhanang puwersa kay sa nag-iyahay pagpanalipod sa ilang mga isla.

        Matod ni Corpuz si Sultan Kudarat ang labing unang Pilipino nga nakaamgo nga ang Pilipinas usa ka nasud ug di nagkatag lang nga mga isla.  Mao nga samtang nilampos ang mga Katsila pagsabong sa mga Sugbuanon, Bol-anon ug mga Tagalog, ang mga Muslim ubos ni Kudarat wa gyod nila maulipon.

-o0o-

        Si Lorry dela Serna niingon nga si Reuben Canoy maoy nag-umol sa bag-ong mga barangay dihang mayor pa siya sa Cagayan de Oro City atol sa diktadura ni Marcos.  Gikopya ni Marcos ang ideya, giangkon nga iya ug gipatuman sa tibuok nasud.

        Sa atong pagpili sa mga tagduma sa atong barangay, hinaot nga di nato kalimtan ang kalunsay ug kagamhanan niini sa wa pa lugosa sa mga Katsila ug sa bag-ong mga malupigon.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com