Arangkada of Leo Lastimosa for August 14, 2011

Kataposang hunat


Kon sublion ang nagkalainlaing anomaliya nga gipasangil batok sa pamunoan nilang kanhi presidente Gloria Arroyo ug sa iyang mga alyado--gikan sa pagwaldas sa intelligence funds ngadto sa P1 bilyon nga kape sa Pagcor ug pinaburot nga importasyon sa bugas sa NFA--mabantang ang pait nga kamatuoran nga ang mga tigpasiugda sa nangalisbong mga transaksiyon way pupanagana nga nikawat sa buhis sa katawhan.
Way timaan nga naghunahuna sila sa kahigayonan nga masubli ug masakpan ang ilang panguwarta.  Labaw sa tanan, way bisan usa nila nga nagsusi unsay implikasyon sa ilang pagpaburot sa gahom ngadto sa kinabag-an sa katawhan nga gipanggutom, way mga tambal ug way klarong edukasyon.

-o0o-

Kon ikaw sab tingali ang mahimutang sa ilang lugar matental sab sa pagpatuyang.  Kay sa dakong bahin sa siyam ka tuig nilang pamunoan kinsa man tuod ang mangahas ug may katakos sa pagpaningil sa ilang mga abuso?

• Di ang Kongreso nga ang kinabag-an sa mga sakop nagkangkang ang mga kamot sa way kinutoban nga pagpanuburno sa Malakanyang sa sud ug sa gawas sa palasyo;
• Di ang Korte Suprema ug ubang mga hukmanan nga gidominahan sa mga tinudlo ni Arroyo;
• Di ang AFP ni ang PNP kansang kadagkoan nabuhong sa mga raket nga gilawog nilang Arroyo ug kaubanan; ug
• Di ang mga simbahan kansang kadagkoan, sa sulti pa sa CBCP, nihimo og mga butang nga nisukwahi sa ilang wali.

-o0o-

Wa say nahimo ang katawhan pagpanudya sa ilang kalapasan.  Di tungod sa kakuwang og pagpakabana.  Kon dili tungod kay silay unang gihudlat pinaagi sa hubo nga pasundayag sa paggamit sa bangis nga puwersa sa gobyerno batok sa nagpakabana nga mga sektor sa katilingban.
Wa katabang paghiusa sa katawhan ang mga lider sa oposisyon.  Nga utrong nagkasungi kay pipila nila nalawogan sab diay sa Malakanyang.  Ni sa mga sakop sa media.  Kansang labing dagkong personalidad nabahin sa duha ka hut-ong:  May mga nahudlat sa pagpanggukod sa gobyerno; ug may nanawat sab og makalilisang nga mga suburno gikan sa palasyo.

-o0o-

Bisan ang pagdaog ni Presidente Noynoy Aquino sa piniliay niadtong Mayo sa niaging tuig wa makahatag sa katawhan og paglaom sa makahuloganong kausaban.  Nakadut ang propaganda nga si Aquino di andam, huyang ug magawongan ra gihapon sa gamhanang mga interes nga nigapos nilang Arroyo ug kaubanan.
Hangtod nga gitinuod ni Aquino ang personal nga pagpangu sa kampanya batok sa pangurakot.  Nibahag ang ikog sa karaang Ombudsman ug nanggawas ang mga nangangkon nga mga saksi ug nakaapil sa labing dagkong kawat ug tikas nga gipasangil batok nilang Arroyo ug kaubanan.  Si kanhi first gentleman Mike Arroyo, nga gidungog nga maoy tinuod nga alas sa iyang asawa, nipakitag timaan nga di diay sila kublan sa iyang pagpasangil nga diktadura na ang pamunoang Aquino.  Tan-awon nato asa kutob ang ilang papating.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada of Leo Lastimosa for August 13, 2011

Bayhon sa sala



Di mabasol ang katawhan nga nagduda sa kalit lang ug nagkadungan pa gyod nga pagpangasakit nilang kanhi presidente Gloria Arroyo ug kanhi first gentleman Mike Arroyo.  Unang nitumaw ang ilang pagduda dihang na-ospital ang kanhi presidente human gyod sa SONA ni Presidente Noynoy Aquino, kanus-a gidabudabohan pag-ayo ang anomalusong mga transaksiyon sa iyang nangalisbo nga pamunoan.
Nisamot ang pagduda dihang nabisto nga nilarga paingon sa Hong Kong ang kanhi first gentleman alang sa medical checkup sa iyang sakit sa kasingkasing human nitumaw ang bag-ong mga saksi ug mga ebidensiya nga siyay tinuod nga tag-iya sa choppers nga gipugos pagpapalit sa PNP isip brand new ug sa pinaburot pag-ayo nga presyo.

-o0o-

Wa mawagtang ang pagduda bisan gi-operahan sa iyang cervical spine ang kanhi presidente sa unang higayon niadtong Hulyo 29.  Nagpadayon ni bisan gi-operahan ang kanhi presidente sa ikaduhang higayon niadtong Huwebes, Agosto 11.  Wa maibani ang pagduda bisan gipahibawo sa mga doktor nga ipaubos sa ikatulong operasyon si Arroyo human sa iyang pagtomar og antibiotics ug kon mawagtang na ang infection sa iyang liog nga ipaubos nga makuting pagpaniid sa mosunod nga tulo ka semana.
Wa katabangi ang kawsa sa mga Arroyo dihang isog nga nibalik ang kanhi first gentleman gikan sa Hong Kong, nanghagit sa iyang mga kaatbang, namasangil nga diktadura ang pamunoang Aquino ug nikiha pa gyod sa usa sa mga namasangil niya.

-o0o-

Apan dihang gidapit sa pagtambong sa imbestigasyon sa Senate Blue Ribbon Committee, ang kanhi first gentleman nibalibad na sab nga labihan niyang masakitona ug nga kon pugson gyod pag-atubang sa mga senador mahimong mamatay siya tungod sa sakit sa kasingkasing.
Wa siya makaangkon og simpatiya bisan gidasonan sa doktor sa Senado nga seryuso ang iyang sakit sa kasingkasing.  Padayong gidudahan nga nag-drama lang ang magtiayong Arroyo.  Kay ang pagpasakit-sakit na lang ang kahigayonan nga makagawas sa Pilipinas aron magpatambal ug makalingkawas sa mga kasong plunder nga napasaka na ug ipasaka pa batok nila.

-o0o-

Tungod sa taas nga litaniya sa gipasangil nga pamakak, panglingla, pangilad ug panikas sa mga Arroyo ug sa ilang mga alyado, nga ang mga ebidensiya karon pang bag-o nagsugod pagpanggawas (salamat sa bangis nilang pagpitlok sa demokratikanhong mga institusyon), wa nang kahibawo ang katawhan kanus-a mobalik pagtuo ug pagsalig nila.
Bisan ang mga awhag sa pangaliya alang sa kaluwasan sa kanhi presidente gidudahan na.  Lisod na tuod ang pagpatigbabaw sa pagtulon-an sa atong katiguwangan nga ang kasal-anan ray angayng kasilagan, apan ang makasasala angay gihapon nga higugmaon.  Kon ikaw pa ang gitulis sa atubangan sa niaging siyam ka tuig, gikawatan og politikanhong mandato ug gihikawan ang kinabag-an sa batakang mga panginahanglan, maglisod sab tingali pagbuwag sa mga sungayan gikan sa ilang binuhatan.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada of Leo Lastimosa for August 12, 2011

Pagkapuo sa Magkuno



Kaingon nako nga lawom ug igo nang akong pagsabot ug kasayuran sa kamahinungdanon sa mga kahoy pagpanalipod ug pagpalambo sa kinaiyahan.  Hangtod nga naka-silingan kong Raul Benjamin Puentespina sa Consolacion sa amihanang Sugbo.  Siyay labing nakapasabot nako sa laing kapuslanan sa pagpananom og mga kahoy, di lang sa bisan unsang kahoy kon dili sa lumad ug haom nga mga kahoy, sa Sugbo ug ubang bahin sa nasud.
Matod ni Puentespina ang tukma nga mga kahoy mahinungdanon kaayo di lang alang sa landong sa ilang mga dahon ug pagtabang sa ilang mga gamot pagpugong sa pagdahili sa yuta.  Kon dili aron sab mamahimong tinubdan sa pagkaon, tugdonanan ug pasanayanan sa mga langgam.

-o0o-

Si Puentespina aktibo sa pundok nga nagpakabana alang sa lumad nga mga langgam sa Sugbo.  Giingnan ko niya nga hangtod karon duna pay mga siloy (Black Shama, o Copsychus cebuensis) sa kakahoyang duol sa among pinuy-anan sa bukiran sa Consolacion.
Giasoyan sab ko niya sa higayon nga niduaw paglibot sa Sugbo ang mga langyaw nga mahigugmaon sa langgam.  Naatlan nila di layo sa among bay ang dakong tapok sa dagkong mga langgam nga naglupad-lupad palibot sa langgam nga nadakpan sa lit-ag ug puwerteng kisikisi.  Ilang kuyog nga usa ka embahador nanaog sa sakyanan ug nitabang pagpalingkawas sa langgam.

-o0o-

Si Puentespina nagbase na karon sa Hong Kong.  Ang iyang bay sa Consolacion nagpabiling labong sa lumad nga kakahoyan nga iyang gihagoan pagpangita ug pagtanom sa ilang nataran.  Nga maoy gipunsisokan sa labing daghan ug labing mabulukon nga mga langgam.  Tungod sa mga buwak ug mga bunga sa iyang mga kahoy.
Si Puntespina ang nipaila nako sa Magkuno, usa sa labing gahi nga kahoy sa tibuok kalibotan, nga lisod na kaayong pangitaon sa Sugbo.  Hangtod karon wa pa gyod kong kakita og lawngon.  Mga tigpaminaw namo nga taga Surigao nisaad hinuon nga ila ming dad-on kon makapauli sa ilang lalawigan karong tuiga.

-o0o-

Mao ni akong tinamban nga pagsabot sa kamahinungdanon ug dinaliang panginahanglan sa pagpananom sa lumad nga mga kahoy sa Sugbo:  Kon padayon tang mananom sa mas daling makit-an nga Gmelina ug Mahogany, sama rang atong gipaspasan pagpuo ang Magkuno, Tugas, Kamagong ug ubang lumad nga mga kahoy.  Kay ang Gmelina ug Mahogany mas kusog nga motubo, moilog sa tubig ug sustansiya sa yuta ug mohawong ug mopatay sa katapad nga mas haom untang mga kahoy.
Ang Gmelina ug Mahogany, bisan unsa nila kaabunda, katambok ug katuyhad, di makadani ni tugpahan sa mga langgam.  Nga tungod sa padayong kanihit sa lumad nga mga kahoy mas maglisod na pagpangita og katugdonan, kapahimutangan sa ilang mga salag, katugyanan sa ilang mga piso ug kasumbongan sa ilang tam-is ug tiliis nga mga huni.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada of Leo Lastimosa for August 11, 2011

        Hagit sa SMS

   

    Ang SMS (short message service), nga mas naila dinhi sa ato nga text messaging o texting, bisan nabisto na sa nagkalainlaing kanasuran nga labing dakong raket sa mga kompaniya sa telepono, dugay pang mapapas.  Kay bisan sa pagkamugna sa mas bag-o ug libre nga mga paagi sa komunikasyon, ang SMS nagpabilin nga maoy labing sayon alang sa mas daghang konsumidor.
    Mao nga ang higanteng mga kompaniya sa telepono sa Pilipinas ug ubang kanasuran, bisan napamatud-an na sa mga pagtuon nga way bisan usa ka dako nga gasto sa pagpada sa SMS, nga way kalainan sa ilang sistema kon usa, o napu, o usa ka milyon ka text ang ipada, nagpaugat pagpadayon sa ilang pamintaha.

-o0o-

    Labing uwahing nihagit sa SMS mao ang Facebook Messenger, buwag nga application alang sa iOS ug Android, nga way kalainan sa nag-una nga Yahoo Messenger, MSN Messenger ug Google Talk.  Gituohan nga bangil sab ni sa umaabot nga iMessage nga hangtod karon wa pa malusad sa Apple ug sa bag-ong nitumaw nga Huddle sa Google+.
    Dakong alas sa Facebook Messenger mao ang 750 milyones niya ka sakop.  Ang pagpalit sa Facebook sa teknolohiya ug mga inhinyero sa Beluga ug ang ilang alyansa sa Skype dako og ikatabang sa ilang pagdominar ning bag-ong natad nga ilang gisudlan.

-o0o-

    Ang limitasyon sa mga nanghagit sa SMS mao nga pulos sila nagkinahanglan og Internet connection aron kapuslan.  Libre tuod ang kasagaran nila apan mobayad una alang sa Internet access o mangita una og libreng wifi hotspots sa di pa makapada og bisan unsang mensahe.
    Ang SMS sa pikas nga bahin maggamit offline, maka-text ka bisan sa labing layong bungtod o sa labing hilit nga barangay nga wa pa mataaki og signal sa wifi apan hagbay rang nahabolan sa mas gamhanang langyab sa cell sites sa mga kompaniya sa telepono.  Ug, kon di pa na igo, mapada pa gyod sa bisan unsang telepono ug sa bisan unsang network.

-o0o-

    Akong kinaham nga alternatibo sa SMS mao ang Gmail SMS.  Libre kang makapada og text message sa bisan unsang mobile phone sa Smart, Globe o Sun sa Pilipinas o ubang kanasuran (kon nag-roaming) gikan sa Gmail.  Ang tubag sa imong ka-text (P1/text sa Smart ug Globe ug P0.50/text sa Sun) madawat nimo isip chat sa Gmail.
    Duna kay 50 ka libreng text messages matag adlaw.  Apan mora ra gihapon og unlimited.  Kay matag tubag sa imong ka-text hatagan ka og dugang lima ka libreng text messages.  May limitasyon hinuon:  Kinahanglang motubag ang imong ka-text human sa napu ka mensahe una ka makapada og laing mensahe.

Alang tingali sa Google (tag-iya sa Gmail), kon way nadawat nga tubag ang imong napu ka mensahe, may kahigayonan nga wa ganahi ang imong ka-text ug makaayo ninyong duha kon di ka na maghago pagpada og dugang mensahe.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada of Leo Lastimosa for August 10, 2011

        Katungod sa konsumidor

   

    Kon ang konsumidor di hatagan og tukmang sukli, o binuangan sa presyo, timbang, o kalidad sa iyang gipalit, o ilaron sa kuwestiyonableng mga promo, kinahanglan nga mohangad siya sa langit ug mangilaba og balaanong tabang.  Kay dako ang kahigayonan nga wa siyay hustisya nga makuha dinhi sa yuta.

Kon modangop siya sa Department of Trade and Industry (DTI), dako ang kahigayonan nga ipasa siya sa Department of Health (DOH) o sa Department of Agriculture (DA).  Nga kon abtan sab og tapol, mosumbalik pagpasa niya ngadto sa DTI.  Ug kon molahutay pagreklamo ang konsumidor, pangayoan siya og pormal ug sinuwat nga reklamo.

-o0o-

Nga di unta angayng mahitabo.  Kay ubos sa Consumer Act of the Philippines, nga nag-detalye sa giisip nga bill of rights sa mga konsumidor, gawas nga labihang sayona sa pagreklamo, ang mga buhatan sa gobyerno gitahasan pa gyod sa paghimo sa tanan aron kapanalipdan ang batakang katungod sa mga konsumidor.  Sa labing daling panahon.

Ang DA, DTI ug DOH makahimo sa paglusad og pormal nga imbestigasyon bisan way reklamo gikan sa nabiktima nga konsumidor.  Nga dumalahon sa consumer arbitration officers nga naghupot sa orihinal ug eksklusibo nga hurisdiksiyon sa paghusay sa mga reklamo.  Hatagan ang konsumidor ug negosyante sa tanang kahigayonan pagpanalipod sa ilang masig ka habig.

-o0o-

     Unang himuon sa consumer arbitration officers mao ang pagdasig sa nagkasungi nga mga partido sa pagkab-ot og kauyonan.  Apan kon di gyod magka-uyon, kinahanglan siyang mohimo og pormal nga imbestigasyon, mohusay ug mohukom sa kaso.

Labihang dakoa sa gahom sa consumer arbitration officers aron pagseguro nga mahibaw-an gyod ang tinuod:

• Mahimo siyang mopatawag sa mga saksi ug mopapanumpa nila;
• Makaluwat siya og subpoena (pagpugos sa mga saksi paghatag og testimoniya) ug subpoena duces tecum (pagpugos pagkuha sa gikinahanglang mga dokumento); ug
• Mahimong lakturon ang proseso ug hukman ang kaso sud sa 15 ka adlaw human sa imbestigasyon.

-o0o-

Kon ipatigbabaw lang ang mga probisyon sa Republic Act 7394 (nga kon nakalimot ang DA, DTI ug DOH mao ang Consumer Act nga napasar niadtong Abril 13, 1992), wa gyod untay rason ang hingtungdang mga buhatan sa gobyerno sa pagtalaw ug pagtapol.  Gawas kon konsabo gyod nilang mapahimuslanong mga negosyante, angayng timan-an sa DA, DTI ug DOH nga ilang trabaho ang pagpagpatigbabaw sa mosunod nga mga katungod sa mga konsumidor:

• Panalipdan gikan sa mga hulga sa panglawas ug kaluwas;
• Panalipdan batok sa pangilad, di makiangayon ug salawayon nga mga paagi sa pagbaligya;
• Hatagan og kasayuran ug edukasyon aron mas makatarung pagpili ug mas tukmang paggamit sa iyang mga katungod ang konsumidor;
• Pagtakda sa mga katungod ug mga paagi sa pagreklamo; ug
• Pagpa-apil sa mga representante sa mga konsumidor sa pag-umol sa katilingbanon ug ekonomikanhon nga mga lagda.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada of Leo Lastimosa for August 9, 2011

Sakit ni Pacman


Duna nay makatumba ni Manny Pacquiao.  Mas gamhanan pa kay ni Erik Morales nga maoy kataposang nakapilde niya niadtong 2005.  Nagsugod og hamok niya kining bangis nga kaatbang niadtong 2006.  Na-ospital siya tungod ini human sa piniliay sa Mayo sa niaging tuig.  Mao say responsable sa pagkabalik niya sa ospital karong semanaha.

Ang mortal nga kaaway ni Pacquiao daghan og ngan:  GERD (gastroesophageal reflux disease); GORD gastro-oesophageal reflux disease; gastric reflux disease; ug acid reflux disease.  Nagpabiling misteryo ang tinuod nga hinungdan sa sakit.  Ang labing kalma nga kaso mosangpot lang sa pagpanug-ab o pag-aslom sa ginhawaan.  Ang labing grabe mahimong makamatay.

-o0o-

Ang sakit nga nakahasol pag-ayo ni Pacquiao gitawag sab og heartburn.  Wa ni bisan gamay nga kalambigitan sa kasingkasing.  Apan ang mga timaan way kalainan sa atake sa kasingkasing:  Mosanting pag-ayo ang sakit, manghugot ug morang mosilaob ang dughan ug maglisod pagginhawa ang pasyente.  Maong sa duha ka higayon nga ni-atake ning Pacquiao, nga nakalahutay bisan sa labing bug-at nga santako sa mas dagko ug mas kusgan niyang mga kaatbang, sa ospital nitugpa ang bugtong boksidor nga may pito ka kalibotanong korona sa pito ka nagkalainlaing timbang.

Mga suod ni Pacquiao nipasabot nga sa duha ka higayon nga nalukapa siya sa GERD, napasaran siya sa gutom.  Ang wa nila mahibaw-i mao nga ang sakit di tungod sa pasmo.  Mas dako og papel ang tiningob ug naghinobrang pagkaon.  Maong mangahas ta pag-ila ning misteryusong sakit.

-o0o-

Ang atong pagkaon hilison sa asido nga hinimo ug gitipigan sa tiyan.  Kansang putos may igong gibag-on nga makapugong sa asido paggawas ug paghimo og kadaot sa ubang bahin sa lawas.  Apan sa hangtod karon wa pa matino nga hinungdan, may mga higayon nga ang asido mosaka paingon sa esophagus.  Nga moabli lang unta aron pagpasud sa pagkaon ngadto sa tiyan ug pagpahungaw sa daklit ug tagsaon kaayong tug-ab.

Kay ang esophagus di man sama kabaga sa tiyan, mameligro ning magguba kon kanunayng masudlan og asido.  Kon magbalik-balik ang GERD, mahitabo ang gitawag sa mga doktor nga erosive esophagitis.

-o0o-

Apan di hingpit nga inutil si Pacquiao batok sa GERD.  Samtang wa pay nakit-an nga panagang, mahimo niya ang mosunod nga mga lakang aron pag-iban sa kahigayonan sa sakit:

• Kon mopahuway nga magtakilid, makatabang kon matug sa wala nga kilid sa tiyan inay sa tuo nga kilid;
• Mas maayo gyod hinuon kon maghayang ginamit ang duha ka unlan, o gipa-ibabaw ang ulohan nga bahin sa higdaanan;
• Makatabang sab kon mag-diyut-diyot og ginagmay nga kaon kay tagsa ug tiningob nga dagkong kaon; ug
• Labing maayo nga balikon ang gihimo sa atong katiguwangan nga manihapon sa wa pay alas-6 sa hapon ug palabyon ang upat ka oras sa di pa matug.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada of Leo Lastimosa for August 8, 2011

Tinuod nga hawod



Si Mahatma Gandhi nihulagway sa mga konsumidor nga maoy labing gamhanang puwersa sa ekonomiya:  Kay kon mohunong sila og pamalit, mahagsa ang ekonomiya.  Nitakdo ni sa nabantog niyang mga kampanya sa civil disobedience sa Africa ug ang pagdumili pagbayad sa buhis sa asin nga gipahamtang sa Britanya nga nipalayas sa mga langyaw gikan sa India.
Ang pagtulon-an ni Gandhi maoy mosukwahi sa sayop nga pagtuo sa katawhan sa atong panahon nga wa silay dag-anan sa panagkonsabo sa higanteng mga negosyante ug dagkong opisyal sa gobyerno.  Ang patigayon ug ang gobyerno pulos nagsalig sa katawhan, labi na sa labing gagmay nga maoy labing daghan.  Ang kapakyas sa paghiusa mao ra gyoy nakababag sa katawhan pagkab-ot sa makiangayon nga kausaban.

-o0o-

Labing menos tunga sa milyon ka Sugbuanon ug mga dumuduong ang manud sa shopping malls sa Metro Cebu matag adlaw.  Palandonga unsay mahitabo kon magkauyon sila nga di lang una manud ni mamalit sa malls sud sa pila ka adlaw:

• Inay mangaon sa restaurants, maglung-ag ug maghikay og pagkaon nga saw-an sa mga sakop sa pamilya sa ilang mga pinuy-anan;
• Inay manan-aw og sine, manan-aw una og TV, labi kay hapit na matapos ang Mula sa Puso ug Minsan Lang Kita Iibigin; ug
• Adto lang una mamalit og bugas, sud-an, lamas, prutas ug sinina ug ubang inadlawng panginahanglan sa Carbo, Taboan, V. Gullas ug gagmayng tindahan.

-o0o-

Way negosyanteng makasugakod, bisan si Henry Sy, ni gobyernong mobarug, bisan sama ka-popular ni Presidente Noynoy Aquino ang mangu, kon mohunong ang katawhan pagpamalit ug pagbayad og buhis.  Apan tungod sa kapakyas sa katawhan paghiusa, ang mga negosyante natental pagpamintaha ug ang mga politiko pagpangawat.
Daghan nang mga balaod ang naumol pagpanalipod sa mga konsumidor, kasagaran kinopya sa Consumer Bill of Rights ni US President John F. Kennedy.  Apan sama sa ubang mga balaod, salamat sa kasuod sa gobyerno ug negosyo, mas gilapas kay sa gipatuman.

-o0o-

Kon gusto ang mga konsumidor og ebidensiya sa kadako sa ilang mahimo kon magkahiusa, dapiton nakong ilang pagtagad sa Amerikanhong rebolusyon nga nipalayas sa Britanya niadtong 1783, pinasikad sa protesta batok sa "taxation without representation."
Gawas sa armadong pag-alsa ni George Washington, ang Amerikanhong mga konsumidor nilusad sa kampanya sa "nonconsumption."  Nagdumili sila pagpalit sa mga produkto nga gibuhisan sa Britanya.  Ang kababayen-an nagtukaw adlaw ug gabii sa mga kusina pagpakaon sa kalalakin-an ug kabataan, sa way paghikap sa mga produktong gibuhisan.
Nawad-an ang Britanya og gatasan busa wa hingpit mapalambo ang iyang puwersa batok sa mga rebolusyonaryo.  Ang mga konsumidor nakapadaog og rebolusyon duha ka siglo nang nilabay.  Kinsay nag-ingon nga inutil sa pagpanalipod sa batakan nilang mga katungod karon?
(Kabahin ni sa akong pakigpung sa pormal nga pagkatukod sa Consumers Rights for Economic Welfare [Crew] niadtong Sabado.  Nihangyo silang Crew President Vic Sapio ug kaubanan nga akong suwaton aron ilang matipigan.)  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada of Leo Lastimosa for August 7, 2011

Alas sa email

Ambot nganong padayon nga nituo ang Philippine Postal Corporation (Philpost) sa ilang kaugalingong propaganda nga mobalik ang ilang naandang kinitaan kon makaamgo na ang katawhan nga ang koreyo mas kasaligan lang gihapon kay sa text, email ug ubang modernong kahimanan sa komunikasyon.  Mangahas ko pagsulti nila nga ang mga nakasuway na sa kapaspas ug kakasaligan sa text, email ug ubang modernong teknolohiya sa komunikasyon di na mahitabong mobalik pa sa Philpost.
Tanang mahinungdanong komunikasyon nadawat nako sa tukmang panahon pinaagi sa text, email ug VoIP.  Mga komunikasyon ra sa korte mahitungod sa kasong libelo nga gipasaka ni Gobernador Gwendolyn Garcia batok nako maoy nalangay.  Kay, nakatag-an ka, gipaagi sila sa koreyo.

-o0o-

Ang kakaraan sa mga paagi sa Philpost mas mabantang sa mga pangangkon nga ang email mao ang bag-ong "snail mail."  Kay mas makaapas sa panginahanglan sa mas paspas nga komunikasyon sa bag-ong panahon ang instant messaging (IM) ug VoIP (Voice over Internet Protocol) sa Yahoo Messenger (YM), Google Talk (GT), MSN Messenger, Facebook ug Skype.
Ang mga pasidaan sa nag-ung-ong nga kamatayon sa email gihimo pila na ka tuig ang nilabay.  Apan nagpabilin nga buhi ug baskog ang email.  Ebidensiya ini mao ang padayong pagsalig sa higanteng social media networks sa email pagpahibawo sa ilang mga sakop sa bag-ong posts, links, letrato, o video nga ilang nadawat.

-o0o-

Ang alas sa email batok sa IM ug VoIP mao ang iyang katakos sa pakigsulti bisan sa karibal nga networks.  Gawasnong mapada ug madawat ang emails gikan ug alang sa Yahoo Mail, Gmail, Hotmail ug bisan sa email servers sa pribadong mga kompaniya.
Hangtod karon, di magkasultianay ang YM, GT ug ubang networks.  Nagkasabot nang Yahoo ug Microsoft ug ang Skype ug FB.  Nisaad sang GT nga masumpay na nilang Skype.  Apan tungod sa nagkasungi nilang mga interes sa negosyo, di mahitabong hingpit nga ablihan ang ilang sistema ngadto sa higpit nilang mga karibal.

-o0o-

Makahinumdom pa ko sa adlaw nga nadiskubrehan nako ang magic sa email.  Kapid-an ka tuig nang nilabay, dihang pila pa lang ka tawo ang may email accounts, gikapoy na ko paghatod sa hard copy ning akong column pinaagi sa pagbaktas gikan sa karaang buhatan sa ABS-CBN sa Leon Kilat ug P. del Rosario ngadto sa The Freeman sa V. Gullas.
Diriyot na gyod kong kapalit og fax machine dihang giingnan ko sa tindera nga nagkinahanglan ko og linya sa telepono aron maka-fax ug napugwat ko sa pait nga kamatuoran nga wa koy kuwartang ikapataod og landline.  Nakabantay tingali sa akong kahugno, usa ka kaubang kawani nihunghong nako nga iyang nasuwayan nga ang among email (kaniadto @abs-pinoycentral.com, karon abs-cbn.com) makapada diay bisan sa email addresses sa gawas sa kompaniya.  Makahinumdom pa ko sa kahibung sa mga panagway sa akong kaubanan dihang nagluksu-lukso ko pag-ayo niadtong adlawa.  Wa nako sultii ngano.  Hangtod karon.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada of Leo Lastimosa for August 5, 2011

Koko ug Migz


Pila lang ka takna human sa resignasyon ni kanhi senador Migz Zubiri, gipahibawo dayon sa sakop sa Senate Electoral Tribunal nga iproklamar nila ug makalingkod na si Koko Pimentel sa Senado (mas paspas kay sa unang mga pangagpas nga abtan sila og usa ka buwan paghusay sa protesta sa piniliay), ug si Zubiri mismo nitawag nang Pimenel nga "Senador."
Apan ang paspas nga mga panghitabo di makapapas sa pait nga kamatuoran:  Duha ka tuig na lay nahibilin sa unom ka tuig nga termino nga tinuod nga nadaog ni Pimentel niadtong 2007; ug naabtan si Zubiri og upat ka tuig una nakaamgo nga tikas diay ang nakapalingkod niya sa Senado.

-o0o-

Silang Zubiri ug Pimentel, nga posibleng igo lang nagpabuhagay sa tinuod nilang gibati, pulos nahagbong sa mga lagda sa statesmanship:

• Si Zubiri. ni-resign man tuod, apan padayong niinsistir nga wa manikas ni motugot ni bisan kinsa sa pagpanikas alang niya ug namugos pag-detalye alang sa mga nakalahutay pagpaminaw sa iyang mga natabang sa Vicente Sotto Memorial Medical Center sa Sugbo, sa iyang lalawigan sa Bukidnon ug sa ubang bahin sa nasud; ug
• Si Pimentel, inay mohangop sa labing mapaubsanon nga paagi sa nag-ung-ong niyang kadaogan, nihapit pa gyod pagduot ni Zubiri (klarong wa matambagi nga mahimong ang ni-resign si Zubiri aron pagkuha sa simpatiya sa mga botante pangandam sa 2013).

-o0o-

Sakto ang unang bahin sa privilege speech ni Zubiri sa Senado--ang pagpasalig nga wa siya manikas ug ang pagdumili pagduhig sa kadungganan sa iyang pamilya ug sa institusyon sa Senado sa mga pagduda sa iyang kadaogan sa 2007--apan sayop ang pagtulisok sa iyang mga kaatbang (kay posibleng silay tinuod nga nidaog ug nahiagom og mas dakong inhustisya) ug pagpasigarbo sa iyang mga nahimo.
Imposible ang awhag ni Pimentel nga mokumpisal si Zubiri sa iyang nahibaw-an sa pagpanikas.  Apan kon nisaad pa lang unta si Zubiri pagtabang pagsusi unsay tinuod nga nahitabo sa piniliay sa 2007, wa untay laing mahimo si Pimentel gawas sa pag-apil og pakpak niya.

-o0o-

Si Pimentel, samtang angayng pahalipayan sa lisod nga kadaogan, nga nakuha lang tungod sa determinadong pakigbisog pagpanalipod sa mandato nga gituohang iyang nakuha apan nabangilan lang sa gamhanang maniobra sa pamunoan ni kanhi presidente Gloria Arroyo, nga bisan wa na hisguti ni Zubiri sa iyang pakigpung nagpabilin pa nga maoy tinuod niyang politikanhong amo, apan dako ang sagubangong suliran sa iyang paglingkod sa Senado.
Ang nahibiling duha ka tuig sa iyang termino mahimong mubo na kaayo aron isakbang sa daghang nahimo ni Zubiri isip kanhi majority floorleader sa Senado, sa way paghisgot sa kadaghan sa nasabod nga mga proyekto ginamit ang dul-an sa usa ka bilyon ka pesos nga pork barrel sa niaging upat ka tuig.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada of Leo Lastimosa for August 4, 2011

        Pagbiya ni Zubiri


    Dihang nipasangil si kanhi gobernador Zaldy Ampatuan sa Autonomous Region of Muslim Mindanao (ARMM) nga gitikas ni kanhi presidente Gloria Arroyo ang piniliay sa 2004 ug 2007 sa Maguindanao, daghang nagduda nga nisakay lang siya sa panahon aron pagpalig-on sa iyang tinguha paglingkawas sa kaso sa Maguindanao massacre.
    Dihang gidasonan ni kanhi Maguindanao election supervisor Lintang Bedol ang pasangil ni Ampatuan ug giangkon ang kalambigitan sa "Hello Garci" scandal, daghan ang nagduda nga kabahin silang duha sa dakong maniobra pagbanhaw sa karaang eskandalo ug pagduot nilang Arroyo ug kaubanan.  Nisamot ang pagduda dihang sunudsunod nga nanggawas ang mga opisyal sa militar ug kapolisan pagmatuod sa lapad nga tikas.

-o0o-

    Apan ang makapakugang nga resignasyon ni kanhi-senador Migz Zubiri gikan sa Kongreso nakapausab sa lapad nga pagduda.  Nga nasemento tungod sa kainutil sa nagkalainlaing mga institusyon paghimo og matinud-anon nga pakisusi sa gihulagway nga labing dakong tikas sa piniliay nga nahitabo pito ka tuig nang nilabay.
    May sukaranan sab ang mga pagduda sa kaligdong ug kakasaligan nilang Ampatuan ug Bedol.  Nga gikahadlokang mokumpisal sa bisan unsang krimen aron lang makahaw-as gikan sa lawom nga mga gahong nga ilang nahimutangan karon.  Ang resignasyon ni Zubiri, nga mahimo untang magpabaga pagpilit sa iyang lingkoranan, nakapapugwat sa katawhang Pilipinhon nga mahimong nasobrahan ra ang ilang kamadudahon.

-o0o-

    Laing sukaranan sa lapad nga pagduda mao ang pait nga kamatuoran nga uwahi nang tanan:  Nakatiwas na sa iyang termino si kanhi presidente Arroyo; ug namatay na ang gituohan nga tinuorayng mananaog sa piniliayng presidensiyal sa 2004, si Fernando Poe Jr.  Nga bisan kapamatud-an pa ang mga pasangil, di na mabanhaw si FPJ ug di na mabakwi ang pagtungkawo ni Arroyo sa Malakanyang.
    Apan buhi pa ang tanang nahilambigit sa piniliay sa 2007:  Kon kapamatud-an ang mga pasangil sa pagpanikas, maapektahan pa ang tanang hingtungdan.  Labi na ang kamakiangayon sa pagpabilin sa katungdanan ni Zubiri, nga may duha pa ka tuig nga nahibilin sa iyang unom ka tuig nga termino.

-o0o-

    Sa iyang pakigpung sa Senado, gitataw ni Zubiri nga wa siya manikas ni niawhag ni bisan kinsa sa pagpanikas alang niya.  Gipasanginlan pa gani ang iyang kaatbang sa politika, sa way paghingan ni senatorial candidate Koko Pimentel, nga may nag-ung-ong nga protesta batok sa iyang kadaogan, nga nagsugod na pagpakauwaw niya ug sa iyang pamilya.
    Ang resignation speech ni Zubiri di katabang sa iyang kawsa.  Hilas ang pagsukip sa iyang mga nahimo sa Kongreso (inay itugyan sa iyang kaubanan nga segurong mopasidungog sa iyang "sakripisyo").  Apan mas sipa ang mensahe sa iyang pagbiya.  Wa niya isulti, apan tingali sa kinauyokang bahin sa iyang kasingkasing, nakumbinser si Zubiri nga siyay usa sa gipahinungdan sa nangalisbong tikas.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada of Leo Lastimosa for August 2, 2011

Ilogay sa wa
Tinuod gyod diay nga way kinutoban ang mga bulilyaso sa smart cards sa Pantawid Pasada Program ni Presidente Noynoy Aquino.  Di pa igo nga labihang langaya ang pag-printa ug pag-apud-apod sa cards, haskang lisora nga tultulon sa gasoline stations nga makabasa sa cards ug puwerteng dugaya nga na-pundohan sa nakuha na nga cards, karon nitumaw ang mas dakong suliran:
May mga drayber sa PUJs (public utility jeepneys) ug tricycles nga nangreklamo nga gi-bolsa sa ilang operators ang daginuton nga fuel subsidy nga nadawat na ug gihulga silang di hatagan sa kuwartang dawatunon pa.  Sama sa naandan, nakatag-an ka, tungod na sab ni sa pataka sa mga tigpasiugda.

-o0o-

Ang P1,050 nga fuel subsidy alang sa matag rehistrado nga PUJ ug P150 alang sa matag rehistrado nga tricycle gigahin sa Malakanyang alang sa mga drayber nga maoy direktang naigo sa sunudsunod nga pagsaka sa presyo sa lana.  Apan ang gipadawat sa kuwarta mao ang operators.  Kay ila mang mga ngan ang nahimutang sa mga prangkisa sa PUJs ug tricycles.
Naglaom ang mga sinaligan ni Pres. Aquino nga ang operators igo lang modawat sa kuwarta aron itunol dayon sa ilang drivers.  Gitugotan gani ang drivers pagkuha sa subsidy, apan kinahanglang magda og authorization sa operators ug uban pang dokumento.  Napakyas ang Malakanyang pagpangandam kon, simbako, ang operators mosukwahi sa plano.

-o0o-

Pipila ka tricycle operators niinsistir nga di ihatag ang subsidy ngadto sa ilang drivers kay sila ang naggasto sa asete ug ubang panginahanglan sa sakyanan.  Nipasangil ang tricycle drivers sa Talisay City nga nidangop ni Marlon Bellita sa DYAB Abante Pa, Bisaya! nga ang operators nga daghan og units maoy nipug-ok sa subsidy kay natental sa mas dakong kantidad nga ilang nakuha.
May PUJ operators sab nga nipasabot sa "Arangkada" nga lisod ang paghatag sa subsidy kay hangtod tulo ka drivers ang nagda sa matag unit, busa angay lang nga silang operators ang papilion kinsay labing takos nga makadawat sa kuwarta.

-o0o-

Nanghunaw nang daan ang lokal nga mga opisyal sa panag-ilog sa drivers ug operators.  Niangkon nga wa silay mahimo pagpugos sa operators pagtahan sa subsidy kay ilang ngan ang nasuwat sa mga dokumento.  Wa katabang ang makalibog nga mga lagda:  Samtang drivers maoy beneficiaries, ang operators maoy hatagan.
Mga drayber nikumpisal hinuon nga wa silay dag-anan.  Kon mamugos pagkuha sa subsidy, mahimo silang kulban og kaldero sa operators.  Kay mas daghan ang way trabaho nga drivers nga di mag-apas sa subsidy basta nga duna lay panginabuhi.  Maong sa hilom nagpasalamat ang naapektahan nga PUJ ug tricycle drivers nga way klaro ang programa ug nga hangtod karon wa pay klaro kanus-a makuha, kana kon moabot pa, ang fuel subsidy.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada of Leo Lastimosa for August 1, 2011

        Dumb cards ni Noynoy
    Kon jeepney driver o operator ka ug wa magtagad pagkobra sa gipasalig nga fuel subsidy hangtod karon, tulo ka buwan na human ilusad ang Pantawid Pasada Program ni Presidente Noynoy Aquino, ayaw kabalaka.  Normal ang imong panghunahuna.  Ug wa ka mag-inusara.  Mayoriya sa PUJ drivers ug operators wa sab kakita og panginahanglan sa pagduhig sa ilang kaugalingon sa komplikado kaayong sistema alang sa taphaw kaayong ulug-ulog.
    P1,050 ra ang fuel subsidy nga gigahin alang sa matag lehitimo nga PUJ.  Aron maapud-apod, ang Malakanyang niggasto og minilyon ka pesos aron ipatik og smart cards.  Dihang gisaway ang wa kinahanglana nga gasto, gikilkilan nila ang higanteng mga kompaniya pagsawo sa responsibilidad.

-o0o-

    Ang smart cards, aron di maggamit ni bisan kinsa, gisukipan sa license plate number ug chassis number sa PUJ.  Maong dugay nga nahuman pagpatik.  Mayo pa gilusad, apan Hunyo nang naapud-apod sa Sugbo ug ubang lalawigan gawas sa Metro Manila.
    Nipasabot hinuon ang Malakanyang nga tukma lang ang pagsukip og daghang security features kay ang smart cards mao ra gihapoy gamiton sa paghatag og dugang hinabang kon magpadayon ang paglayat sa presyo sa lana sa merkado sa kalibotan.  Nasobrahan ra ang paglantaw sa Pamunoang Aquino sa layong unahan, nga napandol na hinuon sa unang batakang mga lakang pagpatuman sa ambisyuso nga programa.

-o0o-

    Ang Malakanyang nihukom sa paghimo og laing sapaw sa burukrasya, nga gikaintapan nga luya nang daan.  Nisangpot ni sa grabeng kalangay sa pag-apud-apod ug sa mas grabeng kahasol alang sa beneficiaries pagkuha sa cards.  Maong, inay mouban sa kaguliyang, ang mayoriya sa drivers ug operators nipili sa di na lang pagkuha sa ilang cards.
    Ug wa sila masayop.  Kay ang pipila nga namasin pagkuha sa cards nahiagom sa mas dakong kabawo.  Hangtod karon, pila na ka semana human nadawat ang cards, ug human sa pila ka semana pagpangita sa gasoline stations nga makabasa sa cards, wa pa gyod mapundohi sa gisaad nga fuel subsidy.

-o0o-

    Ang labing dakong insulto ning binuang nga programa mao ni:

• Kon ang imong ruta tua sa Carcar o mas layo pa sa habagatan, ang kinadul-an nga gasoline station nga makabasa sa imong card naa sa Minglanilla;
• Kon taga Danao o mas layo pa sa amihanan, ang labing duol nga makobrahan sa subsidy mao ang gasoline station sa Consolacion;
• Kon taga Carmen ug ubang lagyong lungsod sa Bohol, palihug pag-full tank aron makabiyahe paingon sa Tagbilaran;
• Kon taga Tanjay ug mas layo pa sa Negros Oriental, pangaliya lang nga di molapas sa P1,000 ang gasto sa biyahe paingon sa Dumaguete; ug
• Kon taga Siquijor ka, pasayloa, wa katultol ang bag-ong nagtungkawo sa Malakanyang sa inyong isla, busa kinahanglan kang motabok sa Dumaguete.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com