Arangkada of Leo Lastimosa for August 22, 2011

Hiktin nga panglantaw


Ang kakuwang sa transportasyon ining nasura, labi na sa labing hilit nga mga bahin sama sa bukiang barangay sa Balao sa Barili sa habagatan kasadpang bahin sa Sugbo, maoy labad sa ulo nga dugay nang gilimut-limotan sa gobyerno ug sa pribadong sektor.  Mahisgutan lang ang suliran kon dunay mahitabong aksidente, sama sa disgrasya sa trak sa basura sa munisipyo nga nipatay og 10 ug niangol og kapin sa 50 sa niaging semana.
Niawhag dayon ang rehiyonal nga buhatan sa DILG nga di na ipagamit ang mga trak sa basura sa LGUs.  Apan supakon ni sa lokal nga mga opisyal.  Kay gawas nga wa silay laing sakyanan, kinahanglan silang magpa-pogi sa mga botante.

-o0o-

Dihang naghatod mi og relief goods alang sa mga biktima sa bagyo sa amihanang Sugbo pila ka tuig nang nilabay, nakasugat mi og bus sa Dakbayan saBogo nga namungingi sa mga pasahero.  Nga hasta ang atubangan nga bahin sa sakyanan, apil nang samin sa drayber, gikapyotan.  Ang mga pasahero sa atubangan nay mosiyagit ngadto sa drayber pagliko sa wala o tuo, o pag-diretso.
Mas palaran pa ganing Bogo.  Sa mas gagmayng kalungsoran, mas lisod ang pagpangita og kasakyan.  Maong naandan na sa mga molupyo ang pagbaktas og pila ka kilometro.  Kon daghan ang magkadungan pagbiyahe, sama sa paghatod og minatay, manghuwam sila og sakyanan gikan sa mga opisyal sa barangay o munisipyo.

-o0o-

Ang bantang nga timaan sa kakuwang og sakyanan sa dagkong dakbayan ug kalungsoran mao ang habal-habal.  Motorsiklo nga way pagtugot nga mamasahero apan gilingiw-lingiwan sa lokal nga mga opisyal ug kapolisan kay way alternatibo.  Sa mas hilit nga mga lugar, sama sa Camotes, ang mga habal-habal gitawag og "skylab" kay may pako nga tabla sa luyo aron kalingkoran og dugang pasahero.
Maglisod paglusot ang balaodnon ni Kongresista Red Durano pag-legalisar sa habal-habal.  Kon madisgrasya ang mga pasahero, di kabayran sa insurance; bisan pugson ang mga habal-habal pagkuha og prangkisa, magpabiling peligro ang pagbiyahe sa duha lang ka ligid.

-o0o-

Di mapugos ang pribadong mga negosyante pagpadagan og mga sakyanang pamasahero sa hilit ug bukirang mga barangay kay gamay rang mga molupyo ug nihit ang kita.  Wa say igong sakyanan ang gobyerno nga mapakatap alang sa mas luwas nga biyahe.
Mahimo hinuong palapdan ang kadalanan sa hilit ug bukirang mga barangay.  Nga mosangpot sa mas sayon nga pagtumod sa mga abot sa mga molupyo.  Nga mopalambo sa ilang panginabuhi.  Nga mosangpot sa mas daghang biyahe gikan ug paingon sa bukid ug kamerkadohan.  Nga mahimong makapadani sa transport operators pagpadagan og mga sakyanan nga mas luwas kay sa namunginging bus sa Bogo, "skylab" sa Camotes ug trak sa basura sa Barili.

Apan tagsa rang politiko nga makakita og ingon ana kalayo sa unahan.  Kasagaran nila kutob ra sa tumoy sa ilang ilong.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada of Leo Lastimosa for August 21, 2011

Kapamilya Relief Campaign


Tungod sa kadaghan sa mga hinabang nga natigom sa tibuok adlaw nga dinungan nga Kapamilya Relief Campaign sa ABS-CBN Broadcast Complex ug sa Fuente Osmeña Rotunda niadtong Biyernes, daghan kaayo ang sobra nga sinakong bugas, kinarton nga sardinas ug noodles, mga sinina ug mga gamit sa panimay.  Kini bisan nakapada na mi og pasiunang relief goods ngadto sa kapin sa 500 ka pamilya nga nawad-an sa ilang mga pinuy-anan sa Carreta ug Tejero sa Dakbayan sa Sugbo.
270 ang among napada sa Carreta ug 250 sa Tejero.  Matag pamilya nakadawat og tagduha ka kilong bugas, tulo ka latang sardinas, tulo ka putos nga noodles ug usa ka sako nga sinina ug mga gamit sa panimay.

-o0o-

Mas paspas nga naapud-apod ang mga hinabang tungod sa kadaghan sa mga boluntaryo nga nitabang pagdawat, pag-alsa, pag-repack ug paghakot sa donasyon sa manggihatagong mga Sugbuanon.  Mga boluntaryo sa Fuente nagsige og repack samtang nag-abut-abot ang mga hinabang.  Maong sa pagka hapon, nasugdan na paghakot sa sakyanan sa Carreta ang relief goods alang sa ilang mga molupyo.
Ang relief goods nga naapud-apod ngadto sa mga biktima sa sunog sa tulo ka sitio sa Tejero gikan sa ABS-CBN Complex, kansang boluntaryong mga tinun-an gikan sa Munisipyo sa Liloan mas unang naka-repack sa mga hinabang nga nagbaha sab human sa dakong sunog niadtong Miyerkules.

-o0o-

Ang dugang hinabang nga nagbaha sa booth sa Kapamilya Relief Campaign sa Fuente, salamat sa gipahuwam nga dakong trak sa ARA Cargo Forwarder, gihakot namo niadtong Biyernes sa gabii paingon sa ABS-CBN Complex sa Jagobiao, Dakbayan sa Mandaue.  Diin nangabot ang dugang mga boluntaryo, mga kawani sa Lexmark, aron pagtiwas sa repacking.
Sa akong pagsuwat ini, niabot na og kapin sa P220,000 ang cash donations nga among nadawat.  Ipamalit ni namo og dugang bugas, sardinas, noodles ug ubang dinaliang panginahanglan sa mga biktima.  Ang ikaduhang hugna sa hinabang among i-apud-apod karong semanaha.

-o0o-

Samtang nagpadayon ang radiothon sa DYAB Abante Pa, Bisaya! sa Kapamilya Relief Campaign niadtong Biyernes, daghang nanawag nga mga biktima sa uban pang katalagman nga nanghangyo nga maapil sab sila sa mga makadawat sa hinabang.  Apil sa nanawag mao ang mga molupyo sa Kumon, Bacayan, Dakbayan sa Sugbo, kansang mga panimay gi-anod sa baha niadtong Dominggo.
Among nahibaw-an gikan nilang Cebu City Councilor Alvin Dizon ug Bacayan Barangay Kapitan Armando Borces nga walo ka pamilya nga dunay kinatibuk-ang 47 ka mga sakop ang nawad-an og pinuy-anan ug nagtolda-tolda pa hangtod karon sa usa ka pribadong luna.  Amo silang gipasaligan nga hatdan sab sa natigom nga mga hinabang.
Di namo matabangan ang tanang biktima sa katalagman.  Apan kutob sa mahimo, kutob sa maabtan sa natigom nga mga hinabang, di namo pasagdan ang labing nagkinahanglan.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada of Leo Lastimosa for August 20, 2011

        Baha sa tabang

    Tibuok adlaw ming nanawat og mga hinabang alang sa mga biktima sa sunog sa Carreta ug Tejero sa bugtong bakanteng luna atbang sa Fuente Osmeña Rotunda sa Dakbayan sa Sugbo.  Nahimong mga sukaranan sa among pangahas ang kadaghan sa mga Sugbuanon nga nawad-an sa ilang mga pinuy-anan, ang kadinalian sa panginahanglan pagtabang nila ug ang kahigayonan nga, sa makausa pa, makahimo na sab og taytayan tali sa mga biktima sa katalagman ug sa mga may katakos ug kasingkasing sa pagtabang.
    Sama sa nangagi namong tugatuga, gilusad namo ang kalihokan nga puno sa kabalaka nga di makahigayon ang mga tigpaminaw, o may lain silang mas dinaliang gimbuhaton, ug makawang ang pangilaba sa mga biktima.

-o0o-

    Duha ka tolda ang gipahuwaman sa Cebu City Hall namo.  Kay nipis man kaayo ang haw-ang tali sa Fuente Police Station ug sa nagbuntaog nga building sa usa ka bangko, ang ikaduhang tolda nakakawat sa kabahin sa parkinganan sa mga sakyanan.  Giawhag mi sa mga tagduma sa bangko sa pagpahawa aron nga di mababagan ang mga sakyanan sa ilang mga kliyente.
    Maayo na lang kay gisawo dayon mi sa kapolisan sa Fuente.  Gibalhin ang ilang mga sakyanan atubangan sa presinto aron nga adto ipahimutang ang mga hinabang nga among nadawat.  Sa ingon, makasugod na mi og bahig sa mga hinabang samtang nag-abut-abot sila.

-o0o-

    Mao toy una sa managkaluhang kakulian ug kasulbaran nga nasugatan sa hiningusgan nga Kapamilya Relief Campaign.  Wa mi igong mga kawani nga makadawat ug maka-alsa sa mga hinabang; apan nangabot dayon ang mga boluntaryo--mga tinun-an ug mga hamtong--nga nitabang pag-atiman sa nagbaha nga mga naghatod og mga hinabang.
    Nibalibad ang kadagkoan sa Tejero nga nahigot ang ilang mga sakyanan sa paghakot sa mga panginahanglan sa mga biktima sa duha ka sunudsunod nilang sunog; apan nitanyag sab dayon ang ARA Forwarding Company pagpaggamit sa dako nilang trak.  Dihang nangita mi og mga sako nga kasudlan sa mga sinina ug ubang hinabang, nag-abut-abot ang mga negosyante og sako nga wa magpabayad sa ilang baligya.

-o0o-

    Apan ang labing dako namong kakugang nasentro sa kadaghan ug kapaspas sa nangabot nga mga hinabang.  Nanghapit ang pribadong mga sakyanan, taxis ug PUJs kansang mga drayber ug mga pasahero nag-iyahay lang pagtunol sa nagkalainlaing hinabang.  May nanghatag og kuwarta, bugas, sardinas, noodles ug mga gamit sa panimay.
    Sa akong pagsuwat ini, kapin na sa P150,000 ang cash donations ug kapin sa P500,000 nga balor sa mga pagkaon, mga sinina ug ubang hinabang ang among nadawat.  Kini bisan sa naglingiting nga kainit sa tibuok buntag ug pagbunok sa uwan pagka hapon.  Na-repack dayon namong tanang hinabang ug naapud-apod na sa kapin sa 500 ka pamilya kansang mga panimay naugdaw sa dakong sunog.  Pasayloa ang among pagduda sa imong kamatinabangon.  Daghang Salamat, Kapamilya.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada of Leo Lastimosa for August 18, 2011

Sulbad sa baha


Kon hangtod karon naglaom ka pa nga masulbad sa lokal nga mga opisyal sa Sugbo ang nagkagrabe nga problema sa baha sa Metro Cebu, angay nga kasinahan ang nasobrahan nimong bilib sa mga politiko.  Nga sud sa daghang katuigan nagsige og pasalig nga mapadak-an nang mga kanal, mahawan nang mga sapa ug may kalutsan nang baha paingon sa dagat.
Pila na ka hut-ong sa mga mayor ang nagpulipuli pagduma sa mga dakbayan sa Metro Cebu nga pulos nideklarar og gubat batok sa baha?  Pila na ka dekada nga nagsawum-sawom ang mga Sugbuanon sa lubog ug lang-og nga baha?  Maong kon naghangad lang gihapon ka sa lokal nga mga opisyal pagtapos sa baha, saludo ko sa talagsaon nimong kamapailubon.

-o0o-

Kay di man ko sama kamalaumon, nisuway ko paghagit sa mga tigpaminaw sa "Arangkada" sa DYAB Abante Pa, Bisaya! pagsugyot og sulbad sa baha.  Nahadlok ko nga pulos panghuy-ab ang mga reaksiyon nga akong madawat.  Kon di man kasuko nganong silay hasulon pagtuki sa suliran nga dugay nang gipasagdan sa gobyerno.
Maong puwerte nakong hinangopa nga nagbaha ang mga sugyot nga sulbad nga akong nadawat.  Di na lang gyod diay kutob sa reklamo ang mga Sugbuanon.  Andam na sab diay silang magsusi unsay mga hinungdan sa mga problema ug manginlabot sa pagpangita og solusyon sa pait nilang kahimtang.

-o0o-

Mga inhinyero nga nanawag sa tulomanon maoy naningil unsa nay nahitabo sa dugay nang naumol nga master plans pagpalambo sa drainage system sa nagkalainlaing local government units sa Metro Cebu.  Labi na atubangan sa nagkadaghan nga populasyon ug nagkakusog ug nagkasubsob nga uwan tungod sa global warming.
Gitumbok sab nila nga may mga dapit nga mas ubos kay sa dagat.  Mao nga kon magkadungan ang bunok sa uwan ug taob, molawom ug modako gyod pag-ayo ang baha.  Nisubli sila pag-awhag paggamit og mga bomba nga kasamtangang mosuyop sa baha sa di pa mahuwad ngadto sa dagat.

-o0o-

Ubang nagpakabana nga mga molupyo ni-detalye sa kapait sa ilang kasinatian:  Pagkatanggong nila, pagkaggusbat sa ilang kabtangan, pagkalangay sa ilang mga lakaw ug pagkapilde sa ilang panginabuhi tungod sa baha.  Nidemanda sila nga gamiton na sa lokal nga mga opisyal ang ilang political will pagsulbad sa nagbuntaog nga problema.
Karong ang katawhan nay niduso og mga sugyot nga sulbad, hinaot nga mas maapura nang mga politiko.  May political will ba silang Cebu City Mayor Mike Rama, Mandaue City Mayor Jonas Cortes, Lapulapu City Mayor Paz Radaza ug Talisay City Mayor Soc Fernandez paghawan sa mga sapa ug mga kanal.  Ug may kaisog ba silang maningil sa mga magbubuhis pagtabang paglukdo sa dakong gasto pagpalambo sa drainage system nga di na kaduphan sa naandan nga tinuig nilang gahin?  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada of Leo Lastimosa for August 17, 2011

Bulilyasong subsidy


Nagkadugay, nagkakataw-anan ang pag-apud-apod sa Pantawid Pasada cards alang sa PUJ drivers.  Kay bugnaw man lang gihapon kaayo ang reaksiyon sa beneficiaries, bisan gibalhin-balhin nang pag-apud-apod sa smart cards sa terminals ug mga buhatan sa LTO ug LTFRB, gipahibawo ni LTO 7 Director Raul Aguilos nga adto na sila mag-apud-apod sa kadalanan--sa ruta gyod sa PUJs.
Apan bisan sa kadalanan, mahibaw-an nilang Aguilos ug kaubanan nga lisod ang pag-apud-apod sa cards.  Kay ang ilang maabtan sa mga ruta mao ang PUJ drivers, di ang operators nga maoy gipahinungdan sa P1,050 nga one-time subsidy.  Sa ato pa, ang drivers nga way authorization gikan sa operators maglaway lang gihapon sa subsidy.

-o0o-

Sama kadako ang panghuy-ab sa lokal nga mga opisyal nga maoy gitahasan pagpanghatag sa mas gamayng subsidy alang sa tricycles, tag-P150 matag unit.  Sa Dakbayan sa Talisay, pananglitan, wa pang kaabot og katunga sa operators sa kapin sa 3,000 ka rehistradong tricycles ang nakakuha sa subsidy.  Nga nagplano ang Talisay City Treasurer's Office paghangyo sa DILG nga patas-an ang lugway sa di pa ipabalik ang kuwarta sa nasudnong gobyerno.
Nagduda ang lokal nga mga opisyal nga wa magtagad pagkuha sa subsidy ang operators nga nakabaligya na sa ilang units apan wa pa mabalhin sa ngan sa bag-ong mga tag-iya ang mga dokumento.  Niangkon hinuon nga ang labing dakong babag mao ang kagamitoy ra sa subsidy.

-o0o-

Nga gikahadlokang mao say nag-unang hinungdan sa pag-isnab sa PUJ drivers ug operators sa smart cards.  Kay mas dako man ang ilang gasto ug kahasol sa pagkuha sa cards ug pagpangita sa nihit nga gasoline stations nga modawat sa cards.
Ang tricycle driver sa Talisay makatigom og P150 sa usa lang ka pakyaw nga dagan.  Ang PUJ drivers sa Siquijor makagasto og mas dako pa kay kinahanglan mang motabok pa sa Dumaguete aron makapatubil.  Sama nga ang mga drayber sa lagyong kalungsoran kinahanglang mobiyahe pa paingon sa Minglanilla ug Consolacion sa Sugbo ug Tagbilaran City sa Bohol.

-o0o-

Hinaot nga silang Presidente Noynoy Aquino ug ubang mga tigpasiugda sa Pantawid Pasada Program may igong kaligdong sa pagpangayo og pasaylo sa wa kinahanglana nga kahasol nga ilang gipamugos.  Ug human molubong kadiyot sa ilang mga dagway sa yuta, kana kon duna silay uwaw, itahan ang binuang nilang sistema ug sagupon ang mas makiangayon nga sistema sa pagtabang sa tanang sektor, di lang drivers ug operators, nga nadakdakan sa way kinutobang uminto sa lana.
Niinsistir si Energy Secretary Rene Almendras nga mapuslanon ang smart cards kay mao gihapoy gamiton sa umaabot pang mga hinabang alang sa PUJ drivers ug operators.  Pekat niya.  Masabot ang una niyang bulilyaso.  Apan kadudahan nang iyang katakos kon magpaugat pagpatuman sa samang  depektusong programa ug magpaabot og lahi nga sangpotanan.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada of Leo Lastimosa for August 16, 2011

Puhalay sa presyo



Duha ka nagkasungi nga kasayuran ang gibutyag sa Department of Energy (DOE):  Una, nga makalipay, mao nga ang dakong labaw sa presyo sa mga produkto sa lana sa Sugbo sa presyo sa Metro Manila, Davao ug ubang bahin sa nasud naibanan na; ug ikaduha, nga di makalipay, mao nga ang presyo sa LPG (liquified petroleum gas) sa Kabisay-an ug Mindanao nagpabilin nga dako kaayo ang labaw sa presyo sa Metro Manila.
Sagol panghunaw ang katin-awan sa DOE sa managlahing presyo sa mga produkto sa lana:  Deregulated ang industriya sa lana ug ang DOE di kapugos sa mga kompaniya sa lana paglaslas sa presyo sa Sugbo ug ubang dapit gawas sa Metro Manila.

-o0o-

Nakakita na hinuon ang DOE og bag-ong katin-awan sa managlahi nga presyo.  Nga mas katuohan kay sa ilang pagsumay-sumay sa karaang panagang sa mga kompaniya sa lana nganong mas taas og P6 ngadto sa P8 matag litro ang krudo ug gasolina sa Sugbo:  Tungod sa plitehan sa barko paghatod sa lana gikan sa Metro Manila paingon sa Sugbo; ug mas mahal ang abangan sa luna sa mga depot dinhi sa ato.
Nga hagbay rang nabisto nga way sukaranan:  Mas taas ang plitehan sa barko paingon sa Davao apan mas ubos ang ilang presyo sa lana kay sa Sugbo; ug mas mahal ang abangan sa mga luna nga nahimutangan sa mga depot sa Metro Manila kay sa Metro Cebu.

-o0o-

Karon ang DOE nisalimbong sa ilang kainutil sa kumpetinsiya nga maoy gustong palambuon sa Oil Deregulation Law.  Matod sa DOE mas ubos gyong presyo sa lana sa Metro Manila kay tua didto magtapok ang tanang bag-ong mga kompaniya sa lana nga nihagit sa mga higanteng Petron, Shell ug Chevron (kanhi Caltex).  Natakdan pag-ubos ang mga presyo sa Davao nga maoy teritoryo ug busa unang natukoran sa daghang gasoline stations sa Phoenix Petroleum.
Nabantayan sab nga mas ubos ang presyo sa mga dapit sa Metro Cebu nga naglumbay ang gasoline stations.  Nga kay nagsikit man nagpinuhalay sa presyo.

-o0o-

Maong panahon na tingaling tun-an ang orihinal nga sugyot ni Jay Jakosalem, nga gidasonan rong bag-o ni magpapatigayon Ruben Almendras (igsuon ni Energy Secretary Rene Almendras), nga magsaw-anay og kasayuran ang mga motorista pagtultol sa labing baratong gasoline stations.  Aron kon ila nang dugokan, mapugos ang ubang gasoline stations paglaslas sa ilang presyo aron di sila langawon.
Nisugyot silang Jay ug Ruben nga isibya namo sa DYAB ang labing baratong gasoline stations.  Kay di man mi kalukop sa tanang gasoline stations, nihangyo mi sa DOE nga hatagan mig kopya sa ilang oil price monitoring.  Apan ang DOE gawas nga utrong nihit, tapolan ug talawan pa gyod.  Nagsige na mi ron og pang-rehistro sa nagpakabana nga mga motorista nga mamahimong tinubdan sa kasayuran sa managlahi nga presyo sa lana.  Kon gusto kang motampo, palihug i-text imong tinuod nga ngan sa +639175903518.  Daghang salamat daan.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada of Leo Lastimosa for August 15, 2011

Gwen ug Imelda



Karong niabot na og 30 milyones ka Pilipinhon ang online (segun sa labing uwahing survey sa Yahoo-Nielsen Net Index Digital Philippines), makatabang sa gobyerno ug sa pribadong sektor pagsugod pagkat-on unsaon paggamit ang Internet pagsukod di lang sa sentimento kon dili sa tinuod nga kahimtang sa katawhan.
Ang Internet adunahang minahan sa kasayuran.  Apan unsaon paghukngay unsay kapuslan sa inadlawng baha sa kasayuran?  May bag-ong nakaplagan nga mga paagi sa (1) paggamit sa Google pagtultol nang daan sa mahimutangan sa umaabot nga mga epidemiya sa di pa sila mahitabo ug (2) paggamit sa Twitter pagbasa sa kakalma o tensiyon sa publiko nga mosangpot sa pagsaka o paghagsa sa stock markets.

-o0o-

Sa di pa motuo si Gobernador Gwen Garcia sa iyang mga turutot sa kalamposan sa Pasigarbo sa Sugbo, mas maayo tingaling molili siya sa sentimento sa mga Sugbuanon online.  Pipila nila nagbagulbol sa kahasol sa trapiko nga namugna ug sa kapuslanan sa kalihokan:

• "Giseradoan nilang mga karsada sa Mandaue sa alas-10 sa buntag bisan ang parada nagsugod sa alas-2 pa sa hapon;"
• "Ang peste-bal ni Gwen layo ra kaayo sa Sinulog, ahat, taphaw, way lami, mga bayot ang kasagaran sa dancers, ga-samuk-samok lang;" ug
• "Ang dakong gasto sa Pasigarbo mas maayo pang gipalit og tambal sa mga masakiton sa probinsiya nga wa maatiman sa barot nilang district hospitals."

-o0o-

Di kong kapasalig ni Garcia nga mahibaw-an niya online ang sentimento sa kinabag-an sa mga Sugbuanon.  Kay mag-agad ni pila ka Sugbuanon nga may Internet access nga nakaagi sa Mandaue niadtong Sabado.  Apan mangahas kog tambag niya nga mas mapuslanon ang pagpaminaw sa kasarangang sa mga Sugbuanon kay sa iyang mga sipsip sa Kapitolyo.
Napakyas siya pagkonsulta sa mga Sugbuanon sa wa pa kabuylo sa pakig-alyansa sa mga Marcos.  Katambagan unta siya nga ang mga Sugbuanon ang unang nangisog pag-alsa batok sa diktadurang Marcos pinaagi sa freedom marches sa 1980 ug busa ang iyang pakiglambigit ni Imelda maoy pusta sa sayop nga bahin sa kasaysayan.

-o0o-

Niang ubang mga numero sa survey sa online nga mga Pilipinhon:

• Nagkadaghan ang personal computers sa kabalayan (27% sa 2009, 31% sa 2010 ug 35% karong tuiga);
• Nitidlom ang nanud sa Internet cafes (71% sa 2009, 69% sa 2010 ug 66% karong tuiga);
• Nagkadugay ang ilang presensiya online (4.8 ka oras matag semana sa 2009 ngadto sa 10.4 ka oras matag semana karong tuiga);
• Ang tulo ka nag-unang destinasyon online--social networks (51% sa 2009, 53% sa 2010 ug 82% karong tuiga), search (76% sa 2010 ug 80% karong tuiga) ug instant messaging (68% sa 2010 ug 69% karong tuiga); ug
• 5% na ang may Internet access pinaagi sa mobile phones (gikan sa dul-an sa 0% sa 2009).  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada of Leo Lastimosa for August 14, 2011

Kataposang hunat


Kon sublion ang nagkalainlaing anomaliya nga gipasangil batok sa pamunoan nilang kanhi presidente Gloria Arroyo ug sa iyang mga alyado--gikan sa pagwaldas sa intelligence funds ngadto sa P1 bilyon nga kape sa Pagcor ug pinaburot nga importasyon sa bugas sa NFA--mabantang ang pait nga kamatuoran nga ang mga tigpasiugda sa nangalisbong mga transaksiyon way pupanagana nga nikawat sa buhis sa katawhan.
Way timaan nga naghunahuna sila sa kahigayonan nga masubli ug masakpan ang ilang panguwarta.  Labaw sa tanan, way bisan usa nila nga nagsusi unsay implikasyon sa ilang pagpaburot sa gahom ngadto sa kinabag-an sa katawhan nga gipanggutom, way mga tambal ug way klarong edukasyon.

-o0o-

Kon ikaw sab tingali ang mahimutang sa ilang lugar matental sab sa pagpatuyang.  Kay sa dakong bahin sa siyam ka tuig nilang pamunoan kinsa man tuod ang mangahas ug may katakos sa pagpaningil sa ilang mga abuso?

• Di ang Kongreso nga ang kinabag-an sa mga sakop nagkangkang ang mga kamot sa way kinutoban nga pagpanuburno sa Malakanyang sa sud ug sa gawas sa palasyo;
• Di ang Korte Suprema ug ubang mga hukmanan nga gidominahan sa mga tinudlo ni Arroyo;
• Di ang AFP ni ang PNP kansang kadagkoan nabuhong sa mga raket nga gilawog nilang Arroyo ug kaubanan; ug
• Di ang mga simbahan kansang kadagkoan, sa sulti pa sa CBCP, nihimo og mga butang nga nisukwahi sa ilang wali.

-o0o-

Wa say nahimo ang katawhan pagpanudya sa ilang kalapasan.  Di tungod sa kakuwang og pagpakabana.  Kon dili tungod kay silay unang gihudlat pinaagi sa hubo nga pasundayag sa paggamit sa bangis nga puwersa sa gobyerno batok sa nagpakabana nga mga sektor sa katilingban.
Wa katabang paghiusa sa katawhan ang mga lider sa oposisyon.  Nga utrong nagkasungi kay pipila nila nalawogan sab diay sa Malakanyang.  Ni sa mga sakop sa media.  Kansang labing dagkong personalidad nabahin sa duha ka hut-ong:  May mga nahudlat sa pagpanggukod sa gobyerno; ug may nanawat sab og makalilisang nga mga suburno gikan sa palasyo.

-o0o-

Bisan ang pagdaog ni Presidente Noynoy Aquino sa piniliay niadtong Mayo sa niaging tuig wa makahatag sa katawhan og paglaom sa makahuloganong kausaban.  Nakadut ang propaganda nga si Aquino di andam, huyang ug magawongan ra gihapon sa gamhanang mga interes nga nigapos nilang Arroyo ug kaubanan.
Hangtod nga gitinuod ni Aquino ang personal nga pagpangu sa kampanya batok sa pangurakot.  Nibahag ang ikog sa karaang Ombudsman ug nanggawas ang mga nangangkon nga mga saksi ug nakaapil sa labing dagkong kawat ug tikas nga gipasangil batok nilang Arroyo ug kaubanan.  Si kanhi first gentleman Mike Arroyo, nga gidungog nga maoy tinuod nga alas sa iyang asawa, nipakitag timaan nga di diay sila kublan sa iyang pagpasangil nga diktadura na ang pamunoang Aquino.  Tan-awon nato asa kutob ang ilang papating.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada of Leo Lastimosa for August 13, 2011

Bayhon sa sala



Di mabasol ang katawhan nga nagduda sa kalit lang ug nagkadungan pa gyod nga pagpangasakit nilang kanhi presidente Gloria Arroyo ug kanhi first gentleman Mike Arroyo.  Unang nitumaw ang ilang pagduda dihang na-ospital ang kanhi presidente human gyod sa SONA ni Presidente Noynoy Aquino, kanus-a gidabudabohan pag-ayo ang anomalusong mga transaksiyon sa iyang nangalisbo nga pamunoan.
Nisamot ang pagduda dihang nabisto nga nilarga paingon sa Hong Kong ang kanhi first gentleman alang sa medical checkup sa iyang sakit sa kasingkasing human nitumaw ang bag-ong mga saksi ug mga ebidensiya nga siyay tinuod nga tag-iya sa choppers nga gipugos pagpapalit sa PNP isip brand new ug sa pinaburot pag-ayo nga presyo.

-o0o-

Wa mawagtang ang pagduda bisan gi-operahan sa iyang cervical spine ang kanhi presidente sa unang higayon niadtong Hulyo 29.  Nagpadayon ni bisan gi-operahan ang kanhi presidente sa ikaduhang higayon niadtong Huwebes, Agosto 11.  Wa maibani ang pagduda bisan gipahibawo sa mga doktor nga ipaubos sa ikatulong operasyon si Arroyo human sa iyang pagtomar og antibiotics ug kon mawagtang na ang infection sa iyang liog nga ipaubos nga makuting pagpaniid sa mosunod nga tulo ka semana.
Wa katabangi ang kawsa sa mga Arroyo dihang isog nga nibalik ang kanhi first gentleman gikan sa Hong Kong, nanghagit sa iyang mga kaatbang, namasangil nga diktadura ang pamunoang Aquino ug nikiha pa gyod sa usa sa mga namasangil niya.

-o0o-

Apan dihang gidapit sa pagtambong sa imbestigasyon sa Senate Blue Ribbon Committee, ang kanhi first gentleman nibalibad na sab nga labihan niyang masakitona ug nga kon pugson gyod pag-atubang sa mga senador mahimong mamatay siya tungod sa sakit sa kasingkasing.
Wa siya makaangkon og simpatiya bisan gidasonan sa doktor sa Senado nga seryuso ang iyang sakit sa kasingkasing.  Padayong gidudahan nga nag-drama lang ang magtiayong Arroyo.  Kay ang pagpasakit-sakit na lang ang kahigayonan nga makagawas sa Pilipinas aron magpatambal ug makalingkawas sa mga kasong plunder nga napasaka na ug ipasaka pa batok nila.

-o0o-

Tungod sa taas nga litaniya sa gipasangil nga pamakak, panglingla, pangilad ug panikas sa mga Arroyo ug sa ilang mga alyado, nga ang mga ebidensiya karon pang bag-o nagsugod pagpanggawas (salamat sa bangis nilang pagpitlok sa demokratikanhong mga institusyon), wa nang kahibawo ang katawhan kanus-a mobalik pagtuo ug pagsalig nila.
Bisan ang mga awhag sa pangaliya alang sa kaluwasan sa kanhi presidente gidudahan na.  Lisod na tuod ang pagpatigbabaw sa pagtulon-an sa atong katiguwangan nga ang kasal-anan ray angayng kasilagan, apan ang makasasala angay gihapon nga higugmaon.  Kon ikaw pa ang gitulis sa atubangan sa niaging siyam ka tuig, gikawatan og politikanhong mandato ug gihikawan ang kinabag-an sa batakang mga panginahanglan, maglisod sab tingali pagbuwag sa mga sungayan gikan sa ilang binuhatan.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada of Leo Lastimosa for August 12, 2011

Pagkapuo sa Magkuno



Kaingon nako nga lawom ug igo nang akong pagsabot ug kasayuran sa kamahinungdanon sa mga kahoy pagpanalipod ug pagpalambo sa kinaiyahan.  Hangtod nga naka-silingan kong Raul Benjamin Puentespina sa Consolacion sa amihanang Sugbo.  Siyay labing nakapasabot nako sa laing kapuslanan sa pagpananom og mga kahoy, di lang sa bisan unsang kahoy kon dili sa lumad ug haom nga mga kahoy, sa Sugbo ug ubang bahin sa nasud.
Matod ni Puentespina ang tukma nga mga kahoy mahinungdanon kaayo di lang alang sa landong sa ilang mga dahon ug pagtabang sa ilang mga gamot pagpugong sa pagdahili sa yuta.  Kon dili aron sab mamahimong tinubdan sa pagkaon, tugdonanan ug pasanayanan sa mga langgam.

-o0o-

Si Puentespina aktibo sa pundok nga nagpakabana alang sa lumad nga mga langgam sa Sugbo.  Giingnan ko niya nga hangtod karon duna pay mga siloy (Black Shama, o Copsychus cebuensis) sa kakahoyang duol sa among pinuy-anan sa bukiran sa Consolacion.
Giasoyan sab ko niya sa higayon nga niduaw paglibot sa Sugbo ang mga langyaw nga mahigugmaon sa langgam.  Naatlan nila di layo sa among bay ang dakong tapok sa dagkong mga langgam nga naglupad-lupad palibot sa langgam nga nadakpan sa lit-ag ug puwerteng kisikisi.  Ilang kuyog nga usa ka embahador nanaog sa sakyanan ug nitabang pagpalingkawas sa langgam.

-o0o-

Si Puentespina nagbase na karon sa Hong Kong.  Ang iyang bay sa Consolacion nagpabiling labong sa lumad nga kakahoyan nga iyang gihagoan pagpangita ug pagtanom sa ilang nataran.  Nga maoy gipunsisokan sa labing daghan ug labing mabulukon nga mga langgam.  Tungod sa mga buwak ug mga bunga sa iyang mga kahoy.
Si Puntespina ang nipaila nako sa Magkuno, usa sa labing gahi nga kahoy sa tibuok kalibotan, nga lisod na kaayong pangitaon sa Sugbo.  Hangtod karon wa pa gyod kong kakita og lawngon.  Mga tigpaminaw namo nga taga Surigao nisaad hinuon nga ila ming dad-on kon makapauli sa ilang lalawigan karong tuiga.

-o0o-

Mao ni akong tinamban nga pagsabot sa kamahinungdanon ug dinaliang panginahanglan sa pagpananom sa lumad nga mga kahoy sa Sugbo:  Kon padayon tang mananom sa mas daling makit-an nga Gmelina ug Mahogany, sama rang atong gipaspasan pagpuo ang Magkuno, Tugas, Kamagong ug ubang lumad nga mga kahoy.  Kay ang Gmelina ug Mahogany mas kusog nga motubo, moilog sa tubig ug sustansiya sa yuta ug mohawong ug mopatay sa katapad nga mas haom untang mga kahoy.
Ang Gmelina ug Mahogany, bisan unsa nila kaabunda, katambok ug katuyhad, di makadani ni tugpahan sa mga langgam.  Nga tungod sa padayong kanihit sa lumad nga mga kahoy mas maglisod na pagpangita og katugdonan, kapahimutangan sa ilang mga salag, katugyanan sa ilang mga piso ug kasumbongan sa ilang tam-is ug tiliis nga mga huni.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada of Leo Lastimosa for August 11, 2011

        Hagit sa SMS

   

    Ang SMS (short message service), nga mas naila dinhi sa ato nga text messaging o texting, bisan nabisto na sa nagkalainlaing kanasuran nga labing dakong raket sa mga kompaniya sa telepono, dugay pang mapapas.  Kay bisan sa pagkamugna sa mas bag-o ug libre nga mga paagi sa komunikasyon, ang SMS nagpabilin nga maoy labing sayon alang sa mas daghang konsumidor.
    Mao nga ang higanteng mga kompaniya sa telepono sa Pilipinas ug ubang kanasuran, bisan napamatud-an na sa mga pagtuon nga way bisan usa ka dako nga gasto sa pagpada sa SMS, nga way kalainan sa ilang sistema kon usa, o napu, o usa ka milyon ka text ang ipada, nagpaugat pagpadayon sa ilang pamintaha.

-o0o-

    Labing uwahing nihagit sa SMS mao ang Facebook Messenger, buwag nga application alang sa iOS ug Android, nga way kalainan sa nag-una nga Yahoo Messenger, MSN Messenger ug Google Talk.  Gituohan nga bangil sab ni sa umaabot nga iMessage nga hangtod karon wa pa malusad sa Apple ug sa bag-ong nitumaw nga Huddle sa Google+.
    Dakong alas sa Facebook Messenger mao ang 750 milyones niya ka sakop.  Ang pagpalit sa Facebook sa teknolohiya ug mga inhinyero sa Beluga ug ang ilang alyansa sa Skype dako og ikatabang sa ilang pagdominar ning bag-ong natad nga ilang gisudlan.

-o0o-

    Ang limitasyon sa mga nanghagit sa SMS mao nga pulos sila nagkinahanglan og Internet connection aron kapuslan.  Libre tuod ang kasagaran nila apan mobayad una alang sa Internet access o mangita una og libreng wifi hotspots sa di pa makapada og bisan unsang mensahe.
    Ang SMS sa pikas nga bahin maggamit offline, maka-text ka bisan sa labing layong bungtod o sa labing hilit nga barangay nga wa pa mataaki og signal sa wifi apan hagbay rang nahabolan sa mas gamhanang langyab sa cell sites sa mga kompaniya sa telepono.  Ug, kon di pa na igo, mapada pa gyod sa bisan unsang telepono ug sa bisan unsang network.

-o0o-

    Akong kinaham nga alternatibo sa SMS mao ang Gmail SMS.  Libre kang makapada og text message sa bisan unsang mobile phone sa Smart, Globe o Sun sa Pilipinas o ubang kanasuran (kon nag-roaming) gikan sa Gmail.  Ang tubag sa imong ka-text (P1/text sa Smart ug Globe ug P0.50/text sa Sun) madawat nimo isip chat sa Gmail.
    Duna kay 50 ka libreng text messages matag adlaw.  Apan mora ra gihapon og unlimited.  Kay matag tubag sa imong ka-text hatagan ka og dugang lima ka libreng text messages.  May limitasyon hinuon:  Kinahanglang motubag ang imong ka-text human sa napu ka mensahe una ka makapada og laing mensahe.

Alang tingali sa Google (tag-iya sa Gmail), kon way nadawat nga tubag ang imong napu ka mensahe, may kahigayonan nga wa ganahi ang imong ka-text ug makaayo ninyong duha kon di ka na maghago pagpada og dugang mensahe.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada of Leo Lastimosa for August 10, 2011

        Katungod sa konsumidor

   

    Kon ang konsumidor di hatagan og tukmang sukli, o binuangan sa presyo, timbang, o kalidad sa iyang gipalit, o ilaron sa kuwestiyonableng mga promo, kinahanglan nga mohangad siya sa langit ug mangilaba og balaanong tabang.  Kay dako ang kahigayonan nga wa siyay hustisya nga makuha dinhi sa yuta.

Kon modangop siya sa Department of Trade and Industry (DTI), dako ang kahigayonan nga ipasa siya sa Department of Health (DOH) o sa Department of Agriculture (DA).  Nga kon abtan sab og tapol, mosumbalik pagpasa niya ngadto sa DTI.  Ug kon molahutay pagreklamo ang konsumidor, pangayoan siya og pormal ug sinuwat nga reklamo.

-o0o-

Nga di unta angayng mahitabo.  Kay ubos sa Consumer Act of the Philippines, nga nag-detalye sa giisip nga bill of rights sa mga konsumidor, gawas nga labihang sayona sa pagreklamo, ang mga buhatan sa gobyerno gitahasan pa gyod sa paghimo sa tanan aron kapanalipdan ang batakang katungod sa mga konsumidor.  Sa labing daling panahon.

Ang DA, DTI ug DOH makahimo sa paglusad og pormal nga imbestigasyon bisan way reklamo gikan sa nabiktima nga konsumidor.  Nga dumalahon sa consumer arbitration officers nga naghupot sa orihinal ug eksklusibo nga hurisdiksiyon sa paghusay sa mga reklamo.  Hatagan ang konsumidor ug negosyante sa tanang kahigayonan pagpanalipod sa ilang masig ka habig.

-o0o-

     Unang himuon sa consumer arbitration officers mao ang pagdasig sa nagkasungi nga mga partido sa pagkab-ot og kauyonan.  Apan kon di gyod magka-uyon, kinahanglan siyang mohimo og pormal nga imbestigasyon, mohusay ug mohukom sa kaso.

Labihang dakoa sa gahom sa consumer arbitration officers aron pagseguro nga mahibaw-an gyod ang tinuod:

• Mahimo siyang mopatawag sa mga saksi ug mopapanumpa nila;
• Makaluwat siya og subpoena (pagpugos sa mga saksi paghatag og testimoniya) ug subpoena duces tecum (pagpugos pagkuha sa gikinahanglang mga dokumento); ug
• Mahimong lakturon ang proseso ug hukman ang kaso sud sa 15 ka adlaw human sa imbestigasyon.

-o0o-

Kon ipatigbabaw lang ang mga probisyon sa Republic Act 7394 (nga kon nakalimot ang DA, DTI ug DOH mao ang Consumer Act nga napasar niadtong Abril 13, 1992), wa gyod untay rason ang hingtungdang mga buhatan sa gobyerno sa pagtalaw ug pagtapol.  Gawas kon konsabo gyod nilang mapahimuslanong mga negosyante, angayng timan-an sa DA, DTI ug DOH nga ilang trabaho ang pagpagpatigbabaw sa mosunod nga mga katungod sa mga konsumidor:

• Panalipdan gikan sa mga hulga sa panglawas ug kaluwas;
• Panalipdan batok sa pangilad, di makiangayon ug salawayon nga mga paagi sa pagbaligya;
• Hatagan og kasayuran ug edukasyon aron mas makatarung pagpili ug mas tukmang paggamit sa iyang mga katungod ang konsumidor;
• Pagtakda sa mga katungod ug mga paagi sa pagreklamo; ug
• Pagpa-apil sa mga representante sa mga konsumidor sa pag-umol sa katilingbanon ug ekonomikanhon nga mga lagda.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada of Leo Lastimosa for August 9, 2011

Sakit ni Pacman


Duna nay makatumba ni Manny Pacquiao.  Mas gamhanan pa kay ni Erik Morales nga maoy kataposang nakapilde niya niadtong 2005.  Nagsugod og hamok niya kining bangis nga kaatbang niadtong 2006.  Na-ospital siya tungod ini human sa piniliay sa Mayo sa niaging tuig.  Mao say responsable sa pagkabalik niya sa ospital karong semanaha.

Ang mortal nga kaaway ni Pacquiao daghan og ngan:  GERD (gastroesophageal reflux disease); GORD gastro-oesophageal reflux disease; gastric reflux disease; ug acid reflux disease.  Nagpabiling misteryo ang tinuod nga hinungdan sa sakit.  Ang labing kalma nga kaso mosangpot lang sa pagpanug-ab o pag-aslom sa ginhawaan.  Ang labing grabe mahimong makamatay.

-o0o-

Ang sakit nga nakahasol pag-ayo ni Pacquiao gitawag sab og heartburn.  Wa ni bisan gamay nga kalambigitan sa kasingkasing.  Apan ang mga timaan way kalainan sa atake sa kasingkasing:  Mosanting pag-ayo ang sakit, manghugot ug morang mosilaob ang dughan ug maglisod pagginhawa ang pasyente.  Maong sa duha ka higayon nga ni-atake ning Pacquiao, nga nakalahutay bisan sa labing bug-at nga santako sa mas dagko ug mas kusgan niyang mga kaatbang, sa ospital nitugpa ang bugtong boksidor nga may pito ka kalibotanong korona sa pito ka nagkalainlaing timbang.

Mga suod ni Pacquiao nipasabot nga sa duha ka higayon nga nalukapa siya sa GERD, napasaran siya sa gutom.  Ang wa nila mahibaw-i mao nga ang sakit di tungod sa pasmo.  Mas dako og papel ang tiningob ug naghinobrang pagkaon.  Maong mangahas ta pag-ila ning misteryusong sakit.

-o0o-

Ang atong pagkaon hilison sa asido nga hinimo ug gitipigan sa tiyan.  Kansang putos may igong gibag-on nga makapugong sa asido paggawas ug paghimo og kadaot sa ubang bahin sa lawas.  Apan sa hangtod karon wa pa matino nga hinungdan, may mga higayon nga ang asido mosaka paingon sa esophagus.  Nga moabli lang unta aron pagpasud sa pagkaon ngadto sa tiyan ug pagpahungaw sa daklit ug tagsaon kaayong tug-ab.

Kay ang esophagus di man sama kabaga sa tiyan, mameligro ning magguba kon kanunayng masudlan og asido.  Kon magbalik-balik ang GERD, mahitabo ang gitawag sa mga doktor nga erosive esophagitis.

-o0o-

Apan di hingpit nga inutil si Pacquiao batok sa GERD.  Samtang wa pay nakit-an nga panagang, mahimo niya ang mosunod nga mga lakang aron pag-iban sa kahigayonan sa sakit:

• Kon mopahuway nga magtakilid, makatabang kon matug sa wala nga kilid sa tiyan inay sa tuo nga kilid;
• Mas maayo gyod hinuon kon maghayang ginamit ang duha ka unlan, o gipa-ibabaw ang ulohan nga bahin sa higdaanan;
• Makatabang sab kon mag-diyut-diyot og ginagmay nga kaon kay tagsa ug tiningob nga dagkong kaon; ug
• Labing maayo nga balikon ang gihimo sa atong katiguwangan nga manihapon sa wa pay alas-6 sa hapon ug palabyon ang upat ka oras sa di pa matug.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com